24 sáýir. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat - Búgin, 24 sáýirde tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

140 jyl buryn (1883-1939) Alash qozǵalysynyń qaıratkeri, bıologııa, zoologııa, medıtsına salalary boıynsha stýdent-shákirtterge arnap alǵash qazaqsha oqýlyq jazǵan ámbebap ǵalym, dáriger, folklorshy, pedagog, tilshi Halel DOSMUHAMEDULY dúnıege kelgen.

Atyraý oblysynyń Qyzylqoǵa aýdanynda týǵan. Oral áskerı-shynaıy ýchılışesin, Peterbýrg áskerı-medıtsınalyq akademııasyn bitirgen. Stýdenttik ómiri saıası tolqýlarǵa toly kezeńmen tustas kelip, onyń saıası bilimin jetildirip, qalyptasýyna áser etti. Ol osy jyldary el ishinde úgit-nasıhat júrgizip, jergilikti «Fıkr» (Pikir), «Ýralskıı lıstok» gazetterine maqalalar jazyp, saıası tolqýlardyń mán-jaıyn halyqqa túsindirip otyrdy. 1909 jyly akademııany úzdik dárejeli dáriger ataǵymen, Altyn medalmen bitirip, ofıtser retinde áskerı mindetin óteýge jiberilgen. Aldymen Perm gýbernııasynda, keıin 2-shi Túrkistan, 2-shi Oral qazaq-orys atqyshtar batalonynda áskerı kishi dárigerlik qyzmet atqardy. 1913-1918 jyldary «Qazaq» gazetinde «Tamyr dári haqynda», «Sary kezik - súzek», «Juqpaly aýrý haqynda» syndy kásibı, áleýmettik-saıası taqyryptarda maqalalar jarııalap, ózindik oı-pikirin bildirip turǵan. Ǵalymnyń «Kak borotsıa s chýmoı sredı kırgızskogo naroda» atty kitaby óz kezeńinde oba indetine qarsy kúrestiń ádis-tásilderin túgel qamtyǵan eńbek bolǵan. Reseıdegi Aqpan tóńkerisinen keıin qazaq dalasynda oblystyq, jalpy qazaq sezderin uıymdastyryp, ótkizýge atsalysqan. Máskeýde ótken Búkilreseılik musylmandar sezine qatysyp, І jalpyqazaq sezinen Búkilreseılik quryltaı jınalysyna depýtattyqqa kandıdat retinde usynylǵan. 1917 jyly ІІ jalpyqazaq sezinde jarııalanǵan Alashorda úkimeti - Ult keńesi quramyna saılanǵan. Alash qaıratkerlerimen birge birinshi kezekte halyqty búlinshilikten qorǵaıtyn ulttyq ásker - halyq mılıtsııasyn jasaqtaýǵa, Alash qoryn qurýǵa, elden alym-salyq qarajat jınaý isine kúsh salǵan. Ýaqytsha úkimetten bılikti kúshpen tartyp alǵan bolshevıkterdiń ústemdigi nyǵaıǵan tusta, Keńes úkimetiniń basshysy V.Lenınmen, Ult isteri jónindegi halyq komıssary I.Stalınmen betpe-bet kelissózder júrgizgen. 1920 jyly tamyzdyń 21-inde Túrkistan respýblıkasy halyq aǵartý komıssarıaty janynan Túrkistan halyqtarynyń oqý-aǵartý, mádenı jáne ǵylymı muqtajdaryn óteý úshin arnaıy uıymdastyrylǵan Bilim komıssııasynyń músheligine, keıin tóraǵalyǵyna saılanǵan. Tashkenttegi halyq aǵartý ınstıtýtynda oqytýshy bolǵan. Orta Azııa (Túrkistan) ýnıversıteti medıtsına fakýltetiniń hırýrgııalyq emhanasynda ordınator, Túrkistan densaýlyq saqtaý halyq komıssarıaty alqasynyń múshesi jáne emdeý-sanıtarlyq bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Orta Azııa memlekettik baspa alqasynyń, keıin Qazaq memlekettik baspasy Shyǵys bóliminiń meńgerýshisi, Qazaq memlekettik baspa basqarmasy meńgerýshisiniń orynbasary qyzmetterin atqara júrip, otandyq ǵylymnyń damýyna da mol úles qosqan. «Tabıǵattaný», «Janýarlar», «Adamnyń tán tirligi» (qazaqsha-oryssha jaratylystaný sózdigi), «Oqýshylardyń densaýlyǵyn saqtaý», «Dene bitimi jáne onyń jumysy týraly áńgimeler», t.b. oqýlyqtar men ǵylymı eńbekter jazǵan. Sonymen qatar qazaq halqynyń tili men ádebıetine, tarıhyna qatysty materıaldar jınaqtap, tildiń dybys júıesiniń ózekti máselesi - sıngarmonızm zańyn zerttegen. «Qazaq-qyrǵyz tilderindegi sıngarmonızm zańy», «Shernııaz sheshen», «Alash ne sóz?», «Buqaradaǵy Kógiltash medresesin salý týraly ápsana», «Tillá-Qary men Shırdor medreselerin salǵyzǵan Jalańtós batyr shejiresi», «Dıýanı luǵat at-túrik», «Kenesarynyń sońǵy kúnderi», «Qazaq ádebıetiniń tarıhy» sııaqty, t.b. ǵylymı-teorııalyq eńbekter jazyp qaldyrǵan. «Murat aqyn sózi», «Isataı - Mahambet», «Alaman» jınaqtaryn shyǵarǵan. 1932 jyly Keńes ókimeti uıymdastyrǵan qýǵyn-súrgin saıasaty kezinde tutqyndalyp, OGPÝ úshtiginiń sheshimimen Voronej qalasyna 5 jylǵa jer aýdarylǵan. Onda júrip Densaýlyq saqtaý jáne gıgıena ınstıtýtynda bólim meńgerýshisi, balalardy emdeý-saqtandyrý ambýlatorııasy meńgerýshisiniń orynbasary bolyp qyzmet istegen. 1938 jyly shildeniń 26-ynda jalǵan saıası aıyppen ekinshi ret tutqynǵa alynyp, áýeli Máskeý, keıin Almaty túrmesinde otyrdy. 1939 jyly sáýirdiń 24-inde áskerı trıbýnaldyń úkimimen atý jazasyna kesildi. Ǵalymnyń isi tek 1958 jyly aqpannyń 28-inde Qazaq KSR Joǵarǵy sotynyń Qylmystyq ister alqasynda qaıta qaralyp, ol tolyǵymen aqtaldy. Ǵalymǵa týǵan jeri Atyraý oblysy Mııaly kentinde eskertkish qoıylǵan. Atyraý ýnıversıtetine, Almaty jáne Atyraý qalalaryndaǵy kóshelerge esimi berilgen.

87 jyl buryn (1936-2021) Qazaqstannyń halyq jazýshysy, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy syılyǵynyń jáne Platınaly Tarlan syılyǵynyń ıegeri, Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń jáne M.Áýezov atyndaǵy ádebı syılyqtyń ıegeri Qabdesh JUMADІLOV dúnıege kelgen.

Qytaı Halyq Respýblıkasy Shyńjań ólkesiniń Tarbaǵataı aımaǵy Sháýeshek aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti) fılologııa fakýltetin támamdaǵan. 1965-1967 jyldary - «Qazaq ádebıeti» gazetinde ádebı qyzmetker, 1967-1976 jyldary - «Jazýshy» baspasynda redaktor, 1976-1981 jyldary - Qazaqstannyń Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıtetinde jaýapty qyzmetker bolǵan. 1980 jyldan biryńǵaı shyǵarmashylyq jumysta. Q.Jumadilovtiń alǵashqy óleńderi 1954 jyldan bastap jergilikti baspasóz betinde jaryq kórgen. «Jamal» atty tyrnaqaldy áńgimesi 1956 jyly Úrimjide shyǵatyn «Shuǵyla» jýrnalynda jarııalandy. 10 roman, 13 povest, 50-den asa áńgime, kóptegen maqala jazǵan, «Jas dáýren» óleńder jınaǵynyń, «Qazdar qaıtyp barady» áńgimeler jınaǵynyń, «Kókeıkesti», «Atameken», «Taǵdyr» romandarynyń, «Daraboz», «Sońǵy kósh» dılogııalarynyń avtory. 1998 jyly sońǵy jyldardaǵy kólemdi shyǵarmasy - «Tańǵajaıyp dúnıe» ǵumyrnamalyq romany jaryq kórdi. 2008 jyly jazýshynyń «Máńgilik maıdan» kitaby, al 2010 jyly «Tozaq oty» povester men áńgimeleri jaryqqa shyqty. Jazýshynyń pýblıtsıstıkalyq maqalalary «Qalyń elim, qazaǵym» jınaǵynda jarııalandy. Q.Jumadilov shyǵarmalary kóptegen shetel tilderinde, sonyń ishinde orys, ýkraın, belarýs, ózbek, uıǵyr, qyrǵyz tilderinde basylyp shyqqan. «Parasat» ordenimen, el mádenıeti damýyna qosqan súbeli úlesi úshin «Kúltegin» medalimen, Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.

58 jyl buryn (1964) QR Joǵarǵy sotynyń sýdıasy Sáken Júsipahmetuly ABDOLLA dúnıege keldi.

1986 jyly S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1986-1992 jyldary - prokýratýra organdarynda qyzmet etken. 1992-1993 jyldary - Shymkent oblysy Ádilet basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 1993-1996 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblystyq sotynyń sýdıasy. 1996-2002 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy, Almaty qalasy Ádilet basqarmasynyń bastyǵy. 2002-2003 jyldary - «Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi Sot saraptama ortalyǵy» MM dırektory. 2003-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sot apparatynyń basshysy. 2004-2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Sotynyń sýdıasy. 2007-2011 jyldary - Mańǵystaý oblystyq sotynyń tóraǵasy. 2011-2013 jyldary - Astana qalalyq sotynyń tóraǵasy. QR Áskerı sotynyń tóraǵasy (2013-2018). Aqtóbe oblystyq sotynyń tóraǵasy (2018-2020).

Qazirgi laýazymyna 2020 jyldyń jeltoqsanynda taǵaıyndaldy.

52 jyl buryn (1971) QR Ulttyq qaýipsizdik komıteti Shekara qyzmeti dırektorynyń birinshi orynbasary Aıdar Asfandııaruly AIMÝRZIN dúnıege keldi.

Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. F.E.Dzerjnskıı atyndaǵy Joǵary shekaralyq komandalyq ýchılışesin (1992), L.N.Gýmılev atyndaǵy Erazııa Ulttyq ýnıversıtetin (2001) támamdady.

Eńbek joly: Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde shuǵyl qyzmetker, strategııalyq josparlaý, qadaǵalaý jáne aýdıt departamenti bastyǵynyń birinshi orynbasary.

Qazirgi qyzmetin 2019 jyldyń qyrkúıek aıynan beri atqaryp keledi.

52 jyl buryn (1971) Túrkistan oblysy ákiminiń birinshi orynbasary Arman Sháripbaıuly JETPІSBAEV dúnıege keldi.

Jambyl oblysynda týǵan. Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtyn «ınjener-qurylysshy» mamandyǵy, T.Rysqulov atyndaǵy Jańa ekonomıkalyq ýnıversıtetin «qarjy jáne nesıe» mamandyǵy boıynsha bitirgen.

Eńbek joly: 1992-1994 jj. - «Stroıınvest» kásipornynda jumys istegen. 1994-1998 jj. - «Mıster D jáne K» fırmasynyń dırektory, «Shymkent-Telbone» qazaq-koreı BK dırektory, «Energotehservıs» ǵylymı-óndiristik kásiporyn dırektory, «Interservıs» JShS dırektory. 1998-1999 jj. - «Avtoservıs jáne saýda» AQ vıtse-prezıdenti, «Alaýgaz» AQ vıtse-prezıdenti, «Alaýtransgaz» JShS dırektory. 1999j. - «Ońtústik gaz» AQ, «Shymkentgaz» JShS dırektory. 1999-2000 jj. - «Qazkommertsbank» AQ-nyń Shymkent qalasynyń fılıaly dırektorynyń orynbasary. 2002-2003 jj. - «Kazkommertsbank» AQ-nyń Qyzylorda qalasy fılıalynyń dırektory, «Kazkommertsbank-Qyrǵyzstan» AQ basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2003-2005 jj. - «Korporatsııa ARNA» AAQ-nyń atqarýshy dırektory, keıin «Korporatsııa ARNA» AAQ basqarmasynyń tóraǵasy bolyp saılandy 2005-2006 jj. - «Ońtústik» arnaıy ekonomıkalyq aımaq (AEA) dırektsııasy memlekettik mekemesiniń dırektory. 2006-2008 jj. – Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 2008-2012 jj. – Shymkent qalasynyń ákimi. 2012 jyldan bastap - «Tastobe Resources» JShS quryltaıshysy. 2015-2017 jj. – «Qazatomónerkásip» ulttyq kompanııasynyń dırektory 2017-2018 jj. - «Samuryq-Qazyna» jyljymaıtyn múlik qory» AQ basqarma tóraǵasy. 2018 jyldyń qarashasy - 2020 jyldyń tamyzy - «Nysandar qurylysy jónindegi kompanııa» korporatıvtik qorynyń bas dırektory.

2020 jyldyń 10 tamyzynan - Túrkistan oblysy ákiminiń birinshi orynbasary.

51 jyl buryn (1972) QR Ulttyq bank tóraǵasy Ǵalymjan Oljauly PІRMATOVdúnıege keldi.

Novosibir memlekettik ýnıversıtetin, Qazaqstannyń ekonomıka jáne boljaý menedjmenti ınstıtýtyn, Atkinson Graduate School of Management, Willamette University bitirgen.

Ár jyldary «Altyn-Tas» BK qarjy dırektory, AIG Silk Road Capital Management kompanııasynyń ınvestıtsııalar jónindegi dırektory, «Halyq bank» AQ ınvestıtsııalyq bankıng departamentiniń dırektory, QR ekonomıka jáne bıýdjetti josparlaý vıtse-mınıstri, «Qazatomónerkásip» UAK» AQ ekonomıka jáne qarjy jónindegi vıtse-prezıdenti, «Cameco Kazakhstan» kompanııasynyń prezıdenti, QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan.

Eńbek joly: 1994-1998 jyldary – «Altyn-Tas» BK qarjy dırektory. 1998-1999 jyldary – «Mınaret Grýpp Sekıýrıtız» korporatıvtik qarjylandyrý departamentiniń dırektory. 1999 jyly AIG Silk Road Capital Management kompanııasynyń ınvestıtsııalar jónindegi dırektory boldy. 2002-2003 jyldary – «AES KıevOblEnergo» kompanııasynyń qarjy dırektory. 2003-2004 jyldary – «AES Ýkraına» kompanııasynyń kommerııalyq dırektory. 2004 jyly«Almaty Power Consolidated» AQ bas dırektorynyń ekonomıka jónindegi orynbasary. 2005-2007 jyldary – «Qazaqstan Halyq Banki» AQ jobalyq qarjylandyrý basqarmasynyń bastyǵy, basqarýshy dırektor – ınvestıtsııalyq bankıng departamentiniń dırektory. 2007-2009 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý vıtse-mınıstri. 2009-2011 jyldary – «Qazatomónerkásip» UAK» AQ Ekonomıka jáne qarjy jónindegi vıtse-prezıdenti. 2011-2015 jyldary – «Cameco Kazakhstan» kompanııasynyń prezıdenti. 2015-2017 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq Banki Tóraǵasynyń orynbasary. 2017-2021 jyldary – «Qazatomónerkásip» UAK» AQ Basqarma Tóraǵasy.

Qazirgi qyzmetinde 2022 jyldyń aqpanynan bastap.

4 0 jyl buryn (1983) QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń Jastar jáne otbasy isteri komıtetiniń tóraǵasy Qaırat Dúısenbaıuly BAIM OLDINOV dúnıege keldi.

Qaraǵandy oblysynda týǵan. E. Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin, Qaraǵandy «Bolashaq» ózekti bilim berý ınstıtýtyn támamdaǵan.

Eńbek jolyn 2004 jyly óńirlik gazette jýrnalıst bolyp bastady. 2004-2005 jyldary — Qaraǵandy q. №23 orta mektebiniń muǵalimi. 2005 jyly Qaraǵandy qalasy Іshki saıasat bóliminiń bas mamany bolyp jumys istedi. 2005-2007 gody — Qaraǵandy oblysy Іshki saıasat departamentiniń jetekshi mamany. 2007-2008 jyldary QR Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrligi qurylymynda jetekshi, bas maman, sarapshy bolyp qyzmet etti. 2008-2012 jyldary — QR Premer-Mınıstri Keńsesi Aqparattyq-taldaý ortalyǵynyń bas sarapshysy, bas konsýltanty. 2012-2013 jyldary — QR Premer-Mınıstri Keńsesi Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetiniń bas konsýltanty. 2013-2014 jyldary — QR Premer-Mınıstri Keńsesi Aqparattyq-taldaý ortalyǵynyń bas konsýltanty. 2014-2015 jyldary — QR Premer-Mınıstri Keńsesi Aqparattyq-taldaý ortalyǵy Medıa-josparlaý jáne jurtshylyqpen baılanys sektorynyń meńgerýshisi. 2017-2018 jyldary — QR Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrligi Azamattyq qoǵam isteri komıteti Taldaý jáne josparlaý basqarmasynyń basshysy. 2018-2020 jyldary QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrliginiń qurylymynda basshylyq qyzmetterde boldy. 2020 jylǵy tamyzdan bastap 23.06.2022 deıin QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi Jastar jáne otbasy isteri komıteti tóraǵasynyń orynbasary boldy.

Qazirgi qyzmetinde 2022 jyldyń maýsymynan bastap.