24 NAÝRYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
24 NAÝRYZ, DÚISENBІ Búkilálemdik týberkýlezben kúres kúni. Búkildúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń sheshimimen nemis mıkrobıology Robert Koh týberkýlez taıaqshalaryn ashqan kúniniń (1882) qurmetine oraı atap ótiledi. 1998 jylǵy qarashanyń 16-syna Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Halyq densaýlyǵy» memlekettik baǵdarlamasy týraly» Jarlyǵy shyqty. Onda týberkýlezben kúrestiń negizgi sharalary anyqtalyp berildi. Qazaq Ulttyq medıtsına ýnıversıteti T.Á. Momynovtyń basshylyǵymen Búkildúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń (VOZ) qoldaýymen týberkýlezben kúres jónindegi halyqaralyq baǵdarlamany oryndap otyr. Baǵdarlamaǵa Lıýksembýrg densaýlyq saqtaý mınıstrligi, Shvetsııanyń Koroldik akademııasy, Tokıonyń medıtsına mektebi, Gambýrgtegi Medıtsınalyq bilim akademııasy sııaqty sheteldik uıymdar tartyldy. Qazaqstanda jyl saıyn 20-27 myń adam týberkýlezge shaldyǵady. 4-6 myń adam qaıtys bolyp, 3 myńy múgedektikke shyǵady. NATO-nyń ıÝgoslavııaǵa qarsy agressııasy barysynda qurban bolǵandar men japa shekkenderdi eske alý kúni. 7 jyl buryn (1999) NATO-nyń ıÝgoslavııaǵa áskerı operatsııalary bastaldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 16 jyl buryn (1998) Italııanyń astanasy Rımde «Qazaqstanmen tanysý» taqyrybynda konferentsııa ótti. 14 jyl buryn (2000) Qyzylorda oblysynyń Jańa Qazaly qalasyna Áıteke bı esimi berildi. 9 jyl buryn (2005) Almatyda «Jańalyqtar ýaqyty - 2004» atty birinshi respýblıkalyq aqparattyq baǵdarlamalar boıynsha ótken baıqaýdyń jeńimpazdary anyqtaldy. Bul sharanyń maqsaty - aqparattyq habarlardyń sapalyq deńgeıin joǵarylatýǵa yqpal etý, shyǵarmashylyq qyzmetkerlerdiń kásibı biliktiligin jetildirý. Baıqaýǵa Teleradıo habarlaryn taratý ulttyq qaýymdastyǵy músheleri 25 teleradıo kompanııasy qatysty. Eń úzdik reportaj atalymyn - Shymkent qalalyq «Otyrar» telearnasy, eń úzdik telejúrgizýshiler atalymyn - Almatydaǵy «Tań» telarnasy, eń úzdik aqparattyq ujym jáne aqparattyq baǵdarlamadaǵy arnaıy reportaj atalymyn - Qyzylorda qalalyq teleradıo kompanııasy, eń úzdik dızaın jáne árleý atalymyn - Astana qalalyq RTV arnasy, eń úzdik aptalyq saraptamalyq baǵdarlama atalymyn - Almatydaǵy 31-arnanyń «Sostoıanıe kz.» baǵdarlamasy, al radıodaǵy eń úzdik kúndelikti aqparattyq baǵdarlama atalymyn - Qaraǵandy qalasynyń «Qaraǵandy NS radıosy» jeńip aldy. 9 jyl buryn (2005) Soltústik Qazaqstan oblysy Qyzyljar aýdany Beskól kentinde jańa aýdandyq emhana janynan múmkindigi shekteýli jandardy saýyqtyrý ortalyǵy ashyldy. Bul oblystaǵy tirek-qozǵaǵysh apparatynan azap shegetin eresek turǵyndardy saýyqtyratyn alǵashqy ortalyq. 8 jyl buryn (2006) Almatyda MediaNet Halyqaralyq jýrnalıstıka ortalyǵy «Qazaqstandaǵy tájirıbelik jýrnalıstıka» dep atalatyn jańa kitaptyń tusaýkeserin ótkizdi. Oqýlyqqa - televızııa, gazet, jýrnal jáne aqparat agenttikteriniń jýrnalısteri men redaktorlarynan 18 avtordyń eńbegi toptastyrylǵan. 5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Fınlıandııanyń Aq Raýshany» jáne «Fınlıandııa Arystany» ordenderimen marapattaldy. Bul joǵarǵy marapat Qazaqstan basshysyna eki el arasyndaǵy qarym-qatynastardy damytýǵa jáne halyqaralyq qaýipsizdikti saqtaýǵa qosqan zor úlesi úshin tabys etildi. ESІMDER 106 jyl buryn (1905-1981) qazaqstan geology, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri KÝShEV Georgıı Leontevıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Sankt-Peterbor taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Qaraǵandy geologııalyq basqarmasy geologııalyq tobynyń basshysy, qazirgi Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıservıtetiniń professory, kafedra meńgerýshisi, Qazaqstan Ǵylym Akademııasy Geologııalyq ǵylymdar ınstıtýty sektorynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Eńbekteri negizinen Ortalyq jáne Soltústik-shyǵys Qazaqstannyń kómir kenderin zertteýge baǵyttalǵan. Qaraǵandy kómir basseıniniń geologııalyq kartasyn jasaǵan. Eki márte Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty. 96 jyl buryn (1918-1977) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Uly Otan soǵysynyń ardageri MAMANOVA Halıda Esenqulqyzy dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Almaty memlekettik ınstıtýtyn, KSRO Ǵylym akademııasy Fızıologııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1954-1959 jyldary - Qaraǵandy medıtsına ınstıtýtynyń assıstenti. 1959-1977 jyldary Aqtóbe medıtsına ınstıtýtynyń kafedra meńgerýshisi bolǵan. 40-tan astam ǵylymı eńbektiń avtory. «Qyzyl Juldyz», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 83 jyl buryn (1931) túrkitanýshy, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, «Túrik tili» uıymynyń qurmetti múshesi, Reseı Ǵylym akademııasynyń Til zertteý ınstıtýty oral-altaı tilderi bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri, Reseı Federatsııasynyń ǵylymyna eńbegi sińgen qaıratker, Qyrǵyz Respýblıkasynyń Halyqqa bilim berý isiniń úzdigi, Ábdel Ázız Saýd ál-Babtına júldesiniń ıegeri, Ahmet ıAssaýı atyndaǵy Qazaq-Túrik halyqaralyq ýnıversıtetiniń qurmetti professory, Máskeý aımaqtyq ulttyq mádenı avtonomııasynyń qurmetti prezıdenti, Máskeýlik «Qazaq tili» qoǵamynyń qurmetti tóraǵasy MUSAEV Keńesbaı Musauly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysy Sozaq aýdanynda týǵan. Túrkistan pedagogıkalyq ýchılışesin, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaqstan Respýblıekasy Ǵylym akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Qaraıym tiliniń fonetıkasy men morfologııasyn qamtyǵan eńbegi «Qaraıym tiliniń grammatıkasy» degen atpen jaryq kórgen. Onda Lıtva men Ýkraınada turatyn qaraıymdardyń tilderi týraly derekter jınap, trakaı, galıtsııa dıalektileri jaıynda jazǵan. Ol qypshaq tobyndaǵy tilderdi salystyrmaly-tarıhı turǵyda qarastyryp, álipbı, leksıka jáne orfografııa máselelerin zertteýmen aınalysýda. «Grammatıka karaımskogo ıazyka: fonetıka ı morfologııa», «Leksıka tıýrkskıh ıazykov v sravnıtelnom osveşenıı», «Leksıkologııa tıýrkskıh ıazykov», «ıAzykı ı pısmennost narodov Evrazıı»atty eńbekteri jaryq kórgen. «Parasat» ordenimen KSRO-nyń, Qazaqstannyń, Reseıdiń medaldarymen, KSRO Ǵylym akademııasynyń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 71 jyl buryn (1943) aqyn, jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy І.Jansúgirov atyndaǵy syılyǵynyń ıegeri, Sheshenstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, B.Momyshulynyń 90 jyldyǵyna arnalǵan respýblıkalyq aqyndar músháırasynyń bas júldegeri, Taraz qalasynyń 2000 jyldyǵyna arnalǵan respýblıkalyq aqyndar músháırasynyń birinshi júldegeri NIıAZBEKOV Rafael dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Talas aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. Eńbek jolyn Talas aýdandyq «Lenın joly» gazetinen bastaǵan. «Juldyz» jýrnalynda, «Jazýshy» baspasynda redaktor bolyp istegen. Aqynnyń «Keler kúnder», «Qarataý men Alataý», «Temirqazyq», «Jalyn keshken», «Jer janary», «Órken», «Bıikteı ber, taýlarym!» «Sheshender» atty jyr jınaqtary, «Otaǵasy», «Qańtar» povesteri, «Qyzyl úı», «Tas qudaı» romandary jaryq kórgen. Sheshenstan Respýblıkasynyń joǵarǵy memlekettik «Ult namysy» ordenimen marapattalǵan. 66 jyl buryn (1948) Qazaq zoologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory, aýyl sharýashylyǵy ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi MELDEBEKOV Álıhan Meldebekuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Almaty zootehnıkalyq mal dárigerlik ınstıtýtyn bitirgen. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri iri qara maldyń etti baǵyttaǵy tuqymdarynyń ósip-ónýine jáne odan alynatyn ónimdi kóbeıtý joldaryn qarastyrýǵa arnalǵan. Sonymen qatar jaıylymdy tıimdi paıdalanýdy, kúndelikti qoldanylatyn táýliktik azyqtandyrý mólsheri men quramynyń birqalyptylyǵyn, maldy jeńil quralymdardan jasalǵan qoralarda ustaý tásilderi men tıimdiligin anyqtaǵan. Ǵalym «Jetisý» etti iri qara tuqymyn shyǵarýshylardyń biri. Onyń 190-nan astam ǵylymı eńbegi bar. Óndiriske ekonomıkalyq jaǵynan tıimdi 15 ǵylymı usynys engizgen. 66 jyl buryn (1948) jazýshy, aýdarmashy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi ERLIH Konstantın Vladımırovıch dúnıege keldi. Omby oblysynyń Odessa aýdanynda týǵan. Omby pedagogıkalyq ınstıtýtynyń shet el tilderi fakýltetin bitirgen. Mektepte muǵalim, oblystyq, respýblıkalyq radıoda tilshi, aýdarmashy, «Qazaqstan» baspasynda aǵa redaktor bolyp istegen. Jazýshynyń «Eskız» atty prozalyq kitaby jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda «Kúndeı sulý Kúnikeı», «Kedeıdiń úsh balasy», «Qazaq halqynyń ertegileri», «Uıǵyr halqynyń ertegileri» atty kitaptardy nemis tiline aýdarǵan. 58 jyl buryn (1956) «QazAvtoJol» UK» AQ-nyń Basqarma Tóraǵasy SULTANOV Erik Hamzauly dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysy Shal aqyn aýdanynda týǵan. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn ( qazirgi Qaraǵandy memlekettik tehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. 1978-1993 jyldary «Ekibastuzshahtaqurylys» kombınatynda qyzmet atqarǵan. 1993-1994 jyldary - Ekibastuz qalalyq ákimshiligi basshysynyń birinshi orynbasary. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi Qurylys, sáýlet jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵy jónindegi komıtetiniń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek mınıstrligi janyndaǵy eńbek qorǵaý departamentiniń tóraǵasy. 1995-1996 jyldary - «Ekibastuzshahtaqurylys» óndiristik birlestigiiniń prezıdenti. 1996-1998 jyldary - memlekettik múlikti basqarý jónindegi Pavlodar aýmaqtyq komıtetiniń tóraǵasy. 1998-1999 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblystyq memlekettik múlik jáne jekeshelendirý aýmaqtyq komıtetiniń tóraǵasy, Soltústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 1999-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi Avtomobıl joldary departamentiniń dırektory. 2000-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi Avtomobıl joldary departamentiniń syrtqy zaımdar jónindegi konsýltanttarynyń bas úılestirýshisi. 2001-2002 jyldary - «Qazaqavtojol» RMK bas dırektorynyń birinshi orynbasary. 2002-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi Avtomobıl joldary jáne ınfroqurylymdyq keshender qurylysy komıtetiniń tóraǵasy. 2004-2005 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Kólik jáne kommýnıkatsııalr mınıstrligi Kólik ınfraqurylymyn damytý komıtetiniń tóraǵasy. 2005-2006 jyldary - «Qazaq jolqurylysy» JShS-niń bas dırektory. 2006-2008 jyldary - Astana qalasy ákiminiń orynbasary, birinshi orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 2008 - 2013 jyldar aralyǵynda «QTJ» AQ-nyń Vıtse-prezıdenti. 2013 jyldyń sáýir aıynan bastap qazirgi qyzmetinde. Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi 13 shaqyrylymynyń depýtaty bolǵan. «Qurmet» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 52 jyl buryn (1962) QR Munaı jáne gaz mınıstrliginiń jaýapty hatshysy SAFINOV Qanatbek Beısenbekuly dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń zań fakýltetin úzdik bitirgen. Zań ǵylymdarynyń doktory. Eńbek jolyn QR ǴA Memleket jáne quqyq ınstıtýtynda bastady. 1996 jyldan - QR-nyń GFR-daǵy saýda ókiliniń orynbasary, «Qazaqstan áýe joly» Ulttyq avıakompanııasynyń vıtse-prezıdenti. 1997-2002 jyldary - QR Premer-Mınıstri Keńsesiniń zań bóliminiń meńgerýshisi. 2002-2006 jyldary «QazMunaıGaz» Ulttyq kompanııasy» AQ basqarýshy dırektory. 2006 jyldan - «Samuryq» Memlekettik aktıvterdi basqarý jónindegi Qazaqstandyq holdıng» AQ basqarýshy dırektory, basqarma múshesi. 2009 qańtar-maýsym aılarynda - «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ basqarýshy dırektory, basqarma múshesi. 2009-2010 jyldary - QR Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstrliginiń jaýapty hatshysy. 2010 jyldyń 19 naýryzynan - qazirgi qyzmetinde. Birqatar júmvystardyń, monografııanyń, basqa da ǵylym eńbekterdiń, ónertabystardyń avtory. 51 jyl buryn (1963) aqyn, Shyńjań Jazýshylar odaǵynyń, Shyńjań Aýdarmashylar odaǵynyń múshesi QALIBEKULY Ǵalym dúnıege keldi. Shyńjań ólkesiniń Altaı aımaǵyna qarasty Kóktoǵaı aýdanynda týǵan. Altaı aımaqtyq tehnıkýmyn bitirgen. Shyńjań pedagogıkalyq ınstıtýtynda qytaı tili mamandyǵy boıynsha syrttaı bilim alǵan. 1984-1986 jyldary «Altaı» gazetinde tilshi, bólim redaktory bolǵan. 1987-1993 jyldary «Partııa turmysy» jýrnalynyń bólim redaktory, sýretshisi qyzmetterin atqarǵan. Aqynnyń tuńǵysh óleńi «Іle órenderi» gazetinde jarııalanǵan. Onyń «Sherli dombyra», «Bozjýsan» atty jyr jınaqtary, «Ómir-aı!» áńgimeler men hıkaıattar jınaǵy jaryq kórgen. 49 jyl buryn (1965) QR Prezıdentiniń kómekshisi - Qaýipsizdik Keńesiniń hatshysy QOJAMJAROV Qaırat Perneshuly dúnıege keldi. A.Jdanov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1987 jyldan bastap 1995 jylǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy prokýratýrasynyń organdarynda qyzmet etken. 1995 jylǵy qyrkúıekten bastap 1998 jylǵy naýryzǵa deıin keden organdarynda qyzmette bolǵan. 1999 jylǵy shildeden bastap osy ýaqytqa deıin qarjy polıtsııasy organdarynda qyzmet etti. Ár túrli laýazymdarda: 2001 jylǵy aqpannan bastap Agenttiktiń tergeý basqarmasynyń bastyǵy, 2002 jylǵy aqpannan bastap 2004 jylǵy mamyrǵa deıin Almaty qalasy boıynsha Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres departamenti (qarjy polıtsııasy) bastyǵynyń orynbasary, 2004 jylǵy mamyrdan bastap 2007 jylǵy qańtarǵa deıin Aqtóbe oblysy boıynsha Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres departamenti (qarjy polıtsııasy) bastyǵy, 2007 jylǵy qańtardan bastap 2008 jylǵy jeltoqsanǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttigi (qarjy polıtsııasy) Tóraǵasynyń orynbasary boldy. 2008 jylǵy jeltoqsan aıynan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttiginiń tóraǵasy qyzmetin atqardy. 2012 jylǵy qańtardan - Aqtóbe oblysynyń ákimi. 2013 jylǵy qańtardan - qazirgi qyzmetinde. Qarjy polıtsııasynyń general-maıory. ІI dárejeli «Dańq» ordenimen, Reseı Federatsııasynyń "Za nashý pobedý" ordenimen jáne birqatar medaldarmen marapattalǵan. 45 jyl buryn (1969) QR Mádenıet mınıstrliginiń jaýapty hatshysy QURMANǴALIEVA Janna Dýlatqyzy dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń fılosofııa fakýltetin «saıasattaný» mamandyǵy boıynsha (1993 j.) úzdik bitirgen. Japonııada «Qazirgi zamanǵy aqparattyq tehnologııalar jáne mass-medıa» baǵdarlamasy boıynsha mamandyq alǵan (2004 j.). 1993-1998 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń apparatynda qyzmet istedi. 1998-2000 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim basqarmasyn basqardy. 2000- 2002 jylǵa deıin QR Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginiń elektrondyq BAQ bóliminiń bastyǵy qyzmetin atqardy. 2002-2004 jyldary QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń BAQ departamentiniń dırektory. 2004 jyldyń tamyz aıynan bastap sektor meńgerýshisi, QR Prezıdenti baspasóz qyzmetiniń bas ınspektory boldy. 2005 jyldyń maýsym aıynda QR Prezıdenti baspasóz qyzmeti basshysynyń orynbasary, al 2008 jyldyń naýryz aıynan bastap QR Prezıdenti baspasóz hatshysynyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 2008 jylǵy 27 mamyrdan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ókimimen Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń jaýapty hatshysy qyzmetine taǵaıyndaldy. 2010 jylǵy 19 naýryzdan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ókimimen Mádenıet mınıstrliginiń jaýapty hatshysy qyzmetine taǵaıyndaldy. 2012 jylǵy 26 qańtardan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Ókimimen Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń jaýapty hatshysy qyzmetine taǵaıyndaldy. 2006 jyldyń jeltoqsan aıynda oǵan «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» qurmetti ataǵy berildi. 20-dan astam derekti fılmder stsenarıleriniń avtory. 123 jyl buryn (1891-1951) keńestik fızık, akademık, KSRO-daǵy fızıkalyq optıka ǵylymı mektebiniń negizin salýshy Sergeı VAVILOV dúnıege keldi. 108 jyl buryn (1906-1984) ataqty ánshi, aktrısa, KSRO halyq ártisi Klavdııa ShÝLЬJENKO dúnıege keldi.