24 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
24 maýsym, DÚISENBІ
Shotlandııanyń táýelsizdik kúni. 1314 jylǵy maýsymnyń 24-de Shotlandııanyń koroli Robert Brıýs Bannokberndegi shaıqasta aǵylshyn koroli ІІ Edýardtyń áskerin jeńip, óz eliniń táýelsizdigin ornatty.
ESTE QALAR OQIǴALAR
7 6 jyl buryn (1938) 1937 jyly naýryzdyń 26-ynda qabyldanǵan Qazaq KSR Konstıtýtsııasyna sáıkes alǵash ret Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi saılandy. Keńes memlekettik bıliktiń eń joǵary organy bolyp tabylyp, respýblıkaǵa qatysty kez-kelgen máseleni sheshýge jáne óz qaraýyna alýǵa ókiletti boldy. 1995 jyly tamyzdyń 30-ynda júrgizilgen referendýmnyń nátıjesinde burynǵy memlekettik qurylystyń kemshilikterin joıǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Konstıtýtsııasy qabyldanyp, Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti bekitildi..
2 2 jyl buryn (1992) Túrkistan qalasynda Qazaqstan men Ózbekstan Respýblıkalary arasyndaǵy dostyq, yntymaqtastyq jáne ózara kómek týraly shartqa qol qoıyldy.
1 4 jyl buryn (2000) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasy joǵary dinı basqarmasynyń úshinshi quryltaıy bolyp, onda bas múftı qyzmetine belgili shyǵystanýshy, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor Ábsattar Derbisálıev saılandy.
9 jyl buryn (2005) Óskemendegi «AZIıA AVTO» kólik qurastyrý zaýytynda Elbasy N.Nazarbaevtyń qatysýymen «SKODA OKTAVIA» avtokóligin qurastyrý jónindegi konveıer jelisin iske qosý saltanaty bolyp ótti.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik basqarý júıesin ári qaraı jaqsartý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) «Qazaqmys» toby Balqash metallýrgııa óndirisiniń baǵaly metaldar tsehynda quıma kúmisterdi quıý boıynsha jańa jelini iske qosty.
Bul joba «Qazaqmys» toby ınnovatsııalyq baǵdarlamalary aıasynda iske asyryldy. Jańa jelini ornatýǵa 625 myń AQSh dollary mólsherinde ınvestıtsııa tartyldy. Bir quımanyń salmaǵy halyqaralyq standartqa sáıkes 1 000 ýntsııdi nemese 31,1 kelini quraıdy. Quıma kúmisterdi quıý boıynsha qondyrǵynyń óndiristik qýaty jylyna 500-600 tonnany quraıdy.
4 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Zańǵa qol qoıdy. Zań jer paıdalaný salasyndaǵy qatynastardy retteıtin zańnamany júıeleýge jáne odan ári jetildirýge baǵyttalǵan.
4 jyl buryn (2010) Elbasy Nursultan Nazarbaev Pavlodar oblysynda Qazaqstan elektrolız zaýytynyń ekinshi kezeginiń iske qosylý rásimine qatysty. Saltanatty rásimde Memleket basshysy zaýyttyń ekinshi kezeginiń iske qosylýyna arnaıy kelgendigin atap kórsetti.
4 jyl buryn (2010) Mınskide BMÝ Halyqaralyq zertteýler ortalyǵynyń dırektory, belarýs saıasattanýshysy Vladımır Ýlahovıchtiń jalpy redaktsııasymen «EQYU-nyń kókeıkesti problemalary. Qazaqstan tóraǵalyǵynyń nusqasy» kitaby jaryq kórdi.
Belarýs sarapshylar qoǵamdastyǵynyń arasynda zor qyzyǵýshylyq týǵyzǵan sharaǵa BR Syrtqy ister mınıstrligi, taldaýshy qurylymdar ókilderi, ǵalymdar men jýrnalıster qatysty.
Bul kitap Belarýs, Qazaqstan, Reseı, Polsha, Germanııa, Ýkraına jáne Estonııa ǵalymdarynyń EQYU problemalaryn zerdeleý jónindegi yntymaqtastyǵynyń belgili bir qorytyndysy ispetti jáne sarapshylar qoǵamdastyǵynyń Qazaqstannyń osy Uıymǵa oıdaǵydaı tóraǵalyǵyn júzege asyrýǵa ózindik úlesi boldy.
ESІMDER
7 6 jyl buryn (1938) zań ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Gýmanıtarlyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi HALYQOV Qalımolla dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. eńbek jolyn Qazaqstan Ǵylym akademııasy Fılosofııa jáne quqyq ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri bolyp bastaǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń dotsenti, zań fakýlteti dekanynyń orynbasary, dekany, oqý isi jónindegi prorektory, kafedra meńgerýshisi. 1996-2001 jyldary - Qazaq memlekettik zań ýnıversıtetiniń oqý isi jónindegi prorektory. 2001 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary attestatsııalyq komıtetinde qyzmet istegen. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri sot bıligi máselelerine arnalǵan. Birneshe oqýlyqtary jaryq kórgen. Onyń jetekshiligimen 10-ǵa tarta ǵylym kandıdaty dıssertatsııa qorǵaǵan.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
11 5 jyl buryn (1899-1968) geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri AVROV Petr ıAkovlevıch dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Merke aýdanynda týǵan. Lenıngrad (Sankt-Peterbor) taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. 1928-1932 jyldary - Geologııalyq barlaý partııasynyń bastyǵy, tseh bastyǵy. 1932-1942 jyldary - «Embimunaı» geologııalyq barlaý tresiniń bas geology. 1942-1956 jyldary - «Qazmunaıbarlaý» tresiniń bas geology. 1956-1959 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń kafedra meńgerýshisi. 1959-1968 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Q.Sátbaev atyndaǵy Geologııa ǵylymdary ınstıtýtynyń sektor meńgerýshisi qyzmetin atqarǵan.
P.Avrov Kaspıı mańy oıpatynyń geologııasyn, munaı men gaz qorlaryn zerttedi. Atyraý oblysyndaǵy Qosshaǵyl, Qulsary, Qoshqar, Aqtóbe oblysyndaǵy Keńqııaq, Bozoı munaı-gaz kenderin ashýǵa qatysty. Negizgi ǵylymı eńbekteri munaı jáne gaz geologııasy men kenderdi izdestirý-barlaý ádisterine arnalǵan.
«Lenın» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
90 jyl buryn (1924) aqyn, jazýshy, Uly Otan soǵysynyń ardageri SKALKOVSKII Leonıd Vasılevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Altaı ólkesinde týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıteti fılologııa fakýltetiniń jýrnalıstıka bólimin bitirgen. «Kazahstanskaıa pravda» gazetiniń ádebı qyzmetkeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń ádebı keńesshisi, «Prostor» jýrnaly poezııa bóliminiń redaktory, «Qazaqstan» baspasy bas redaktorynyń orynbasary, respýblıkalyq radıo habarynyń redaktory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy kórkem ádebıetti nasıhattaý bıýrosy dırektorynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan.
Qalamger kórkem aýdarma salasynda kóptegen qazaq aqyndarynyń óleńderin orys tiline tárjimalaǵan. Birneshe jınaqtyń avtory.
«Aleksandr Nevskıı» ordenimen, «Berlındi alǵash alý», «1941-1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysynda Germanııany jeńgeni úshin», «Tyń jerlerdi ıgergeni úshin», taǵy basqa medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
7 4 jyl buryn (1940) ǵalym, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń korrespondent múshesi QASQABASOV Seıit Asqaruly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasy Ádebıet jóne óner ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, Qoǵamdyq ǵylymdar bólimshesiniń ǵylymı hatshysy, KSRO Ǵylym Akademııasy Álem ádebıeti ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparatynyń qyzmetkeri, Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabıneti janyndaǵy Joǵary attestatsııa komıssııasynyń tóraǵasy, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti shyǵystaný fakýltetiniń dekany, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan.
Ǵylymı-zertteý eńbekteri qazaq folklorynyń teorııasy men tarıhyna, ádebıet pen óner máselelerine, etnografııa men aýyz ádebıeti muralarynyń tekstologııasyna arnalǵan. Qasqabasovtyń mıfologııa men prozalyq folklordyń shyǵý tegi men damý joldary, folklordaǵy ár zaman bolmysynyń sıpattalý erekshelikteri, folklordyń kórkemdik ádisi týraly teorııalyq oı-pikirleri men tujyrymdary ózbek, tatar, túrikmen, karaqalpaq, bashqurt ǵalymdarynyń zertteýlerinde qoldaý taýyp, negizge alyndy. V.Radlov jınaǵan qazaq folklory úlgileri men aqyn-jyraýlar shyǵarmalary engen «Altyn sandyq», «El qazynasy - eski sóz» jınaqtaryn qurastyrýshylardyń biri. Jambyldyń orys tilindegi tańdamaly jınaǵynyń alǵy sózi men túsinikterin jazyp, qurastyrǵan.
300-den asa eńbektiń, sonyń ishinde folklor, ádebıet pen óner boıynsha 9 monografııanyń avtory.
Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń, Jambyl atyndaǵy, Mahambet atyndaǵy syılyqtardyń laýreaty.
7 4 jyl buryn (1940) jazýshy, dramatýrg ISMAILOV Oraz dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
Taldyqorǵan teleradıo basqarmasynda, aýdandyq «Jetisý shuǵylasy» gazetinde redaktordyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 2004 jyldan bastap Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıteti rektorynyń keńesshisi jáne aıryqsha tapsyrmalar jónindegi kómekshisi, memlekettik tildi endirý jáne damytý tobynyń jetekshisi bolyp jumys istedi.
«Narkesken», «Jetisýym - jannatym meniń», «Tarlanboz», «El júregindegi Eskeldi bı», «Baqtybaıdyń balalyq shaǵy» týyndylardyń avtory.
«Astanaǵa 10 jyl» medalimen marapattalǵan.
7 8 jyl buryn (1936-2006) memleket qaıratkeri ShTOPELЬ Aleksandr Andreevıch dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynda týǵan. Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn mektep muǵalimdiginen bastap, dırektordyń orynbasary, mektep ınspektory qyzmetterin atqarǵan. 1969-1982 jyldary - Saıası aǵartý kabınetiniń meńgerýshisi, Leńgir aýdandyq partııa komıtetiniń meńgerýshisi, Shymkent oblystyq komıteti partııasynyń nusqaýshysy. 1982-1988 jyldary - Jetisaı partııa aýdandyq komıtetiniń ekinshi hatshysy, aýdandyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1988-1989 jyldary - Pahtaaral aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1989-1991 jyldary - Qazaqstan Kommýnıstik partııasy ortalyq komıteti ıdeologııa bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, ultaralyq qatynastar bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, sektor meńgerýshisi. 1991-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler kabıneti jáne Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat bóliminiń referenti, aǵa referenti, aǵa sarapshysy, sektor meńgerýshisi. 1994-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń ultaralyq qarym qatynas jónindegi keńesshisi. 1996 jyldyń qańtarynan zeınetkerlikte bolǵan.
Medalmen, Qazaq KSR-i Joǵarǵy keńesi Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
2 7 jyl buryn álemniń tórt dúrkin úzdik fýtbolshysy (2009-2012), «Barselona» (Ispanııa) komandasy men Argentına ulttyq quramasynyń shabýylshysy MESSI Lıonel dúnıege keldi.