24 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
24 qarasha. DÚISENBІ
Kongo Demokratııalyq Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Tóńkeris kúni (1965).
Túrkııada Muǵalimder kúni.
AQSh-ta dostar tabý jáne adamdarǵa áser ete alý kúni. AQSh-ta «Qaıtip dostar tabýǵa jáne adamdarǵa áser ete alýǵa bolady» kitabynyń avtory Deıl Karnegıdiń týǵan kúninde atap ótiledi.
Batys Samoada Áıelder kúni. Samoa - Gavaı araldary men Jańa Zelandııa arasyndaǵy jarty jolda, Tynyq muhıttyń ońtústik-batys bóligindegi memleket, Samoa arhıpelagynyń batys bóligi - Savaııa, Ýpolý, Apolıma jáne de basqa araldarynda jaıǵasqan. Astanasy - Apıa. Memlekettik qurylymy - konstıtýtsııalyq monarhııa, brıtandyq Dostastyqqa kiredi. Memleket basshysy - taıpalyq kósem (monarh). Zań shyǵarýshy organ - birpalataly parlament - Ulttyq zań shyǵarýshy jınalys. Sot bıligi - Joǵarǵy sot. Ákimshilik-aýmaqtyq qurylymy - 11 okrýgter. Resmı tilderi - samoa tili men aǵylshyn tili. Aqsha birligi - tala (samoa dollary).
ESTE QALAR OQIǴALAR
5 3 jyl buryn (1961) Jezqazǵan qalalyq kitaphanasyna Muhtar Áýezov esimi berildi.
1 4 jyl buryn (2000) «Qazaqstan» jýrnaly jaryq kórdi.
10 jyl buryn (2004) Almatyda kórnekti memlekettik jáne qoǵam qaıratkeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, akademık Saýyq Tákejanov turǵan úıge memorıaldyq taqta ornatyldy.
S.Tákejanov elimizdiń metallýrgııalyq salasyn damytýǵa zor úles qosqan. Onyń tikeleı qatysýymen jańa óndirister ashylyp, jańa tehnologııalar men jabdyqtar jasap shyǵarylǵan, olar tek respýblıkada ǵana emes, tysqary memleketterde de qoldanylyp, keńinen iske qosylǵan. Bilikti basshy bastamasymen «Qazaqstan altyny» baǵdarlamasy júzege asyryldy. S.Tákejanov kásibı deńgeıleri asa joǵary ǵylymı jáne ınjener-tehnık mamandar daıyndaýǵa da qomaqty úles qosqan. Daryndy qaıratkerdiń jemisti eńbegin álemdik ǵylymı qaýymdastyq ta oryndy baǵalaǵan.
Lenın, tórt márte Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet» ordenimen marapattalǵan. «Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen metallýrgy», «Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen ónertapqyshy».
10 jyl buryn (2004) 24-28 qarashada Petropavl qalasynda Álem kýbogynyń ıegeri, KSRO halyqtary Spartakıadasynyń jeńimpazy, halyqaralyq dárejedegi sport sheberi Kámil Safınniń júldesi úshin jastar arasyndaǵy bokstan týrnır ótti. Oǵan Qazaqstannan, Qyrǵyzstan men Reseıden 315 jas boksshylar qatysty. Petropavldyq G.Okýnev úzdik boksshy dep tanyldy, al týrnırdiń úzdik tóreshisi ataǵyn almatylyq S.Jaqypov ıelendi.
10 jyl buryn (2004) Aqtóbede «Kógildir qus» múmkindikteri shekteýli balalar shyǵarmashylyǵy festıvali bolyp ótti. Uıymdastyrýshylar - qalalyq ákimshilik, sal bolyp qalǵan azamattardy qorǵaý odaǵy. Festıval maqsaty - talantty múgedek balalardy taýyp, qoldaý kórsetý jáne olardy qoǵamdyq qarym-qatynastarda ózderin erkin sezinýine járdemdesý.
8 jyl buryn (2006) Almatyda «SOMUART-2006» І áleýmettik mýzykalyq art-festıval ótti. Ony Qazaq menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýty (KIMEP) uıymdastyrǵan. Óner festıvaliniń maqsaty - jastardyń jáne qoǵamdastyqtyń Almatydaǵy keıbir kezek kúttirmeıtin áleýmettik máselelerine nazar aýdarý.
9 jyl buryn (2005) Almatyda M. Áýezov atyndaǵy Qazaq akademııalyq drama teatrynda qalamger Á. Ámzeulynyń «Qara kempir» mýzykalyq dramasynyń premerasy boldy.
Jańa spektakldiń rejısseri - Qazaqstannyń halyq ártisi, professor Esmuhan Obaev, qoıýshy-sýretshisi - M. Saparov. Spektaklde Qazaqstannyń halyq ártisi Altynbek Qorazbaevtyń ánderi paıdalanylǵan. Basty rolderde Rahıla Mashýrova, Bekjan Turysbek, Dýlyǵa Aqmolda, Asylbek Boranbaı jáne basqa da ártister oınady. «Qara kempir» - sol áziz de, azaly analardyń biri, ári bar analardyń jıyntyq beınesi. Qoıylym bastan-aıaq Ana qarǵysyn adamzat qasireti - sum soǵysqa qarsy qoıa bilýmen erekshelenedi. Mundaǵy Ana - jaryq kúnniń, jasampazdyqtyń sımvoly, tirshiliktiń ózegi.
7 jyl buryn (2007) Aqtaýda geolog, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń akademıgi, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, Lenındik syılyqtyń jáne Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Shahmardan Esenovke eskertkishtiń saltanatty ashylý rásimi ótti. Bul shara Qazaqstannyń, Mańǵystaý óńiriniń geologııa ǵylymyn damytýǵa baǵa jetpes úles qosqan ǵalymnyń 80 jyldyǵyna oraılastyrylǵan.
5 jyl buryn (2009) Almatyda Qytaıdaǵy qazaq ádebıetiniń klassıgi, belgili saıası qaıratker, shyńjańdyq qandasymyz Qajyǵumar Shabdanulynyń alty tomdyq «Qylmys» romanynyń tusaýkeser rásimi ótti.
5 jyl buryn (2009) Londonda Qazaqstan týraly alǵashqy «Gorılla Gaıd ılı kak vyjıt v djýnglıah bıznesa Kazahstana» atty bıznes-anyqtamalyqtyń tanystyrylymy ótti.
Alǵash ret aǵylshyn tilinde shyǵarylyp otyrǵan iskerlik anyqtamalyqty brıtandyq Steısı Interneshnl baspasy ázirledi. Onyń tanystyrylymy London dırektorlar ınstıtýtynda boldy.
Basylym avtorlarynyń biri Maıkl Fergıýs - ekonomıst jáne jazýshy, ol buǵan deıin de respýblıka boıynsha aqparat beretin jalpy sıpattaǵy anyqtamalyqty shyǵarǵan bolatyn. Qazaqstandyq avtor Vıtalıı Krotovpen birlesip jazylǵan jańa kitap bizdiń elmen iskerlik baılanystardy ornatýǵa múddeli batystyq kásipkerlerge arnalǵan.
Kitapta tarıhqa qysqasha sholýdan bastap, ushaqtar kestesine deıin ár túrli taqyryp mol qamtylǵan.
4 jyl buryn (2010) Almatyda dańqty qolbasshy, Keńes Odaǵynyń Batyry, kórnekti jazýshy Baýyrjan Momyshulynyń «Knıga, napısannaıa krovıý» atty kitabynyń qazaq tiline aýdarylǵan nusqasy jaryq kórdi.
Kitap «Polıgrafkombınat» JShS-niń baspasynan 1000 danamen basylyp shyqty. Ony aýdarǵan belgili zertteýshi, M.H. Dýlatı qoǵamdyq qorynyń dırektory Muhtar Qazybek.
4 jyl buryn (2010) QR Baılanys jáne aqparat mınıstrligi www.baq.kz portalynyń tusaýyn kesti. BAQ.KZ aqparattyq portaly memlekettik tildiń órisin keńeıtý jáne ınternet jelisinde qazaq tildi BAQ-tyń yqpalyn kúsheıtý maqsatynda qurylǵan.
3 jyl buryn (2011) Astanada Elbasy N. Nazarbaevtyń el táýelsizdigin qalyptastyrýdaǵy kúrdeli beınesi «Tereń tamyrlar» allegorııalyq dramasynda sahnalandy. Qoıýshy rejısseri - Nurlan Jumanııazov. Qoıylym QR Táýelsiziginiń jıyrma jyldyǵyna jáne táýelsizdiktiń búgingi kindigi, búgingi sımvoly - Astana qalasyna arnalyp otyr.
ESІMDER
8 1 jyl buryn (1933-1997) akter, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi AINAQULOV Tursynjan dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynda týǵan. Almaty mýzykalyq ýchılışesin bitirgen. Óner jolyn Eńbekshiqazaq aýdany ujymshar-keńshar teatrlarynyń sahnasynan bastap, Taldyqorǵan oblystyq drama teatrynda akter bolyp qyzmet etti. Aınaqulov ulttyq jáne aýdarma dramatýrgııa boıynsha qoıylǵan spektaklderde ár alýan rólderdi Kebek, Abyz, Asan, Alshaǵyr, Maıqan (M. Áýezov «Eńlik - Kebek», «Qaragóz», «Qara qypshaq Qobylandy», «Túngi saryn»), Qozy, Naýan haziret (Ǵ. Músirepov «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», «Aqan seri - Aqtoqty»), Sapar, Sardar (Q.Muhamedjanov «Bóltirik bórik astynda», «Ózime de sol kerek»), Dosan (B.Maılın «Maıdan»), Ábilqaıyr (T.Ahtanov «Ant»), Aqsaq Temir (I.Orazbaev «Kúshiginen talanǵan»), Alekseı (V.Vıshnevskıı «Optımıstik tragedııa»), Hlestakov (N.Gogol «Revızor»), Lır (Ý.Shekspır «Korol Lır») oınady. Oınaıtyn róliniń sahnalyq keskin-kelbetin shynaıy kórsetý, minez ereksheligin daralaý ári psıhologııalyq turǵydan nanymdy beıneleý Aınaqulovtyń akterlik shyǵarmashylyǵyna tán qasıet.
Qazaqstan Joǵary Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
11 9 jyl buryn (1895-1983) qazaq balalar ádebıetiniń negizin salýshylardyń biri, aqyn, jazýshy, aýdarmashy BEGALIN Saparǵalı Ysqaquly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdanynda týǵan. 1915 jyly Semeı qalasyndaǵy orys-qyrǵyz (qazaq) ýchılışesin bitirgen.
1929-1935 jyldary Degeleń oblystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy, Qarqaraly ýezdik atqarý komıtetiniń múshesi, bólim meńgerýshisiniń orynbasary, aýdandyq halyq sýdıasy boldy. Qazaq eginshilik halyq komıssarıatynda, Túrksib basqarmasynda jaýapty jumystar atqardy. 1935-1960 jyldary «Temirjolshy» gazetinde, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń Til jáne ádebıet ınstıtýtynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda ár túrli qyzmetter atqarǵan. Alǵashqy óleńi - «Qazaq bozbalalaryna» degen atpen 1914 jyly «Aıqap jýrnalynyń» №9 sanynda basyldy. Alǵashqy kitaby «Qyran kegi» 1944 jyly jaryqqa shyqty. 1948 jyly basylǵan «Kóksegenniń kórgenderi» povesi artynan orys tiline aýdarylǵan. 50-60 jyldary «Jas butaq», «Ermektiń almasy», «Baqyt», «Jetkinshekter», «Ananyń kúshi», «Mektep túlekteri» áńgimeler jınaqtary, óleńder men poemalar jınaǵy «Syrly qaınar», «Tsımlıan teńizi», «Kóterilgen tyń» shyqqan. Jazýshy Shoqan Ýálıhanovtyń beınesin jasaýda kóp jumys istegen, nátıjesi - «Shoqannyń balalyq shaǵy», «Shoqan asýlary» povesteri, «Zamana belesteri» romany jaryq kórdi. Halyq aqyndarynyń shyǵarmalaryn suryptap jınaq etip shyǵardy, óner sańlaqtary jóninde, jyr alyby Jambyl Jabaev týraly monografııa jazdy. Kóptegen týyndylary shetel tilderine aýdarylǵan. S. Begalın A. Pýshkınniń, M. Lermontovtyń, D. Mamına-Sıbırıaktyń, N. Leskovtyń jáne taǵy basqa jazýshylardyń shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalaǵan. Halyqtar Dostyǵy, 2 ret «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
5 7 jyl buryn (1957) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekologııa jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń múshesi, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń múshesi KAPPELЬ Egor ıAkovlevıch dúnıege keldi.
Aqmola oblysynyń Oksanovka aýylynda týǵan. Tselınograd qalasyndaǵy ınjenerlik - qurylys ınstıtýtyn bitirgen. Instıtýtty bitirgennen keıin Aqmola oblysy Vıshnevka aýdanynyń «Vıacheslavskıı» sovhozynda aǵa prorab bolyp jumys istegen. 1986 -1990 jj. - Aqmola oblysy Vıshnevka aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1990-1995 jj. - Aqmola oblysy Vıshnevka aýdany «Anar» sovhozynyń dırektory. 1995 - 2004 jj. Aqmola oblysy Arshaly aýdanynyń ákimi. 2004 - 2007 jj. - Aqmola oblysy Ereımentaý aýdanynyń ákimi. 2007- 2011 jj. - IV saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2012 jyldyń qańtar aıynan bastap V saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekologııa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń múshesi, «QHA» depýtattyq tobynyń múshesi. «Qurmet» jáne II dárejeli «Dostyq» ordenderimen marapattalǵan.
4 4 jyl buryn (1970) QR Qarýshy Kúshteriniń Qurlyq áskerleri Aeroutqyr áskerleri qolbasshysy OSPANOV Dáýlet Rysqulbekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan, general-maıor. (05.05.2011), orta mektepten keıin Rıazan joǵary eskerı komandalyq baılanys ýchılışesin (1992), QR QK Áskerı akademııasyn bitirgen (2000). Rıazan JÁKBÝ tyńdaýshysy (1988-92), Jeke gvardııalyq desanttyq-shabýyl brıgadasy baılanys rotasy baılanys vzvodynyń komandıri, desanttyq-shabýyl batalony vzvod komandıri - baılanys bastygy, shtabtyq rota komandıri, batalon komandıriniń orynbasary - shtab bastyǵy, batalon komandıri, jeke desanttyq-shabýyl batalonynyń komandıri (1992- 98), QR QK Áskerı akademııasynyń tyńdaýshysy, Jeke gvardııalyq desanttyq-shabýyl brıgadasy tyl boıynsha bastyǵynyn (tyl uıymdastyrý-josparlaý jumysy boıynsha) orynbasary, brıgada komandıriniń tyl boıynsha orynbasary - jeke gvardııalyq desanttyq-shabýyl brıgadasy tyl bastyǵy, Jeke desanttyq-shabýyl brıgadasy komandıriniń orynbasary - shtab bastyǵy, brıgada komandıri (1998-2008), QR QK Aeroutqyr áskerleri qolbasshysynyń orynbasary, qolbasshynyń áskerı daıyndyq jónindegi orynbasary - qolbasshy basqarmasynyń jaýyngerlik daıyndyq Basqarmasynyń bastyǵy (2008-10), 2010 jyly sáýirineı QR QK Aeroutqyr áskerleri qolbasshysynyń birinshi orynbasary - Aeroutqyr áskerleri shtabynyń bastyǵy. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy aqpannan beri. 2-dárejeli «Aıbyn» ordenimen (2010), medaldarmen marapattalǵan.
5 3 jyl buryn (1961) Astana qalasy «Almaty» aýdany ákiminiń orynbasary QÝATBEKOV Álıhan Jumahanuly dúnıege keldi.
1985 jyly Tselınograd ınjenerlik-qurylys ınstıtýtyn «qurylys jáne jol mashınalary men jabdyqtary» mamandyǵy, «ınjener-mehanık» biliktiligi boıynsha bitirdi. QR Prezıdentiniń janyndaǵy memlekettik qyzmet akademııasyn «memlekettik jáne jergilikti (mýnıtsıpaldy) basqarý» mamandyǵy boıynsha 2000 jyly bitirdi.
Eńbek jolyn 1985 jyly «Prıbalhashstroı» trestiniń avtobazasy, temirjol konstrýktsııalardy tıep qoıý sheberi bolyp bastady. 1987-1988 jyldar aralyǵynda «Prıbalhashstroı» trestiniń avtobazasy, avtokolonnanyń bastyǵy qyzmetin atqardy. 1988 - 1996 jyldary «Prıbalhashstroı» trestiniń avtobazasynda bas mehanıginiń mindetin atqarýshy, «Prıbalhashstroı» trest avtobazasynyń komsomol komıtetiniń hatshysy, «Prıbalhashstroı» tresti, bas ınjeneri, avtobaza bastyǵy. 1996-1999 jyldar aralyǵynda mehanıkalandyrylǵan kólik basqarmasynyń dırektory. 1999-2003 jyldar aralyǵynda Balqash qalasy kólik departametiniń bastyǵy. 2003 - 2005 jyldary Balqash qalasy ákiminiń orynbasary. 2006 jyldyń naýryz - mamyr aılarynda Astana qalasy «Almaty» aýdany ákimi apparaty josparlaý jáne bıýdjettik baǵdarlamalardy oryndaý bóliminiń bastyǵy. 2006-2007 jyldar aralyǵynda Astana qalasy «Almaty» aýdany ákimi apparaty ınfraqurylym bóliminiń bastyǵy qyzmetin atqardy.
2007 jyldyń 3 qyrkúıeginen bastap Astana qalasy «Almaty» aýdany ákiminiń orynbasary laýazymyna taǵaıyndaldy.
4 2 jyl buryn (1972) qazaqstandyq tarıhshy-dintanýshy, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan tarıhshylary ulttyq kongresiniń bas dırektory «Nazarbaev ortalyǵy» kópfýnktsıonaldy ǵylymı -taldamalyq jáne gýmanıtarlyq aǵartýshylyq memlekettik mekemesi dırektorynyń orynbasary ESKENDІROV Meıir Ǵarıfollauly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Shákárim atyndaǵy Semeı pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik zań akademııasyn, Shákárim atyndaǵy Semeı memlekettik ýnıversıtetiniń ekonomıkalyq fakýltetin bitirgen.
1995 jyldan - Semeı memlekettik ýnıversıtetinde tarıh fakýltetinde oqytýshy, rektordyń kómekshisi, marketıng jáne jalpy monıtorıng qyzmetiniń jetekshisi, prorektor, birinshi prorektory.
«Sotsıalnoe ı ekonomıcheskoe razvıtıe Vostochnogo Kazahstana (vtoraıa polovına HІH - nachalo HHІ vv.)» degen taqyrypta doktorlyq dıssertatsııa qorǵady. Onyń ǵylymı jumystary Shyǵys Qazaqstannyń tarıhı máselelerine («Vostok Kazahstana na styke stoletıı, vtoraıa polovına HIH - nachala HHІ vv.»; «Vostochnyı Kazahstan v gody sılovoı modernızatsıı, 20-30 gg.») arnalǵan.
Y.Altynsarın medalimen QR UOK qurmet belgisimen marapattalǵan, QR bilim berý isiniń qurmetti qyzmetkeri.
28 5 jyl buryn (1729-1800) orys qolbasshysy, generalıssımýs SÝVOROV Aleksandr Vasılevıch dúnıege keldi.
14 5 jyl buyrn (1869-1951) portýgal áskerı jáne saıası qaıratkeri, Portýgalııa marshaly Antonıý Oshkar dı Fragozý KARMONA dúnıege keldi.
11 6 jyl buryn (1898-1969) QHR memleket qaıratkeri, Qytaı Kommýnıstik partııasy basshylarynyń biri, 1959-1968 jyldardaǵy QHR Tóraǵasy Lıý ShAOTsI dúnıege keldi.
80 jyl buryn (1934-1998) orys kompozıtory, mýzyka teoretıgi jáne pedagog ShNITKE Alfred Garrıevıch dúnıege keldi.
7 3 jyl buryn (1941) keńestik jáne reseılik telejúrgizýshi, KTK uıymdastyrýshysy jáne júrgizýshisi MASLıAKOV Aleksandr Vasılevıch dúnıege keldi.