23 jeltoqsan. QazAqparat kúntizbesi: ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
23 jeltoqsan, SENBІ
Shvetsııa koroldiginiń Ulttyq meıramy - Shvetsııa korolevasy Sılvııanyń dúnıege kelgen kúni
Sılvııa patshaıym jumysqa jaramsyz, múgedekterge qol ushyn berý isimen aınalysyp júr. Ol - múgedek balalar oıyndary men sport salasyn zertteý isin qoldaıtyn Koroldik qaıyrymdylyq qorynyń tóraıymy. Múgedek balalardy sportpen aınalysýǵa jeteleıtin shved, aǵylshyn, nemis jáne ıspan tilinde jaryq kórgen «Degenińe jet» atty kitaptyń shyǵýyna tikeleı basshylyq jasady jáne demeýshisi boldy. Qazaqstan Respýblıkasy men Shvetsııa koroldigi arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy 7 sáýirde ornatyldy.
Japonııanyń memlekettik meıramy - Imperatordyń týǵan kúni
84 jyl buryn (1933) Japonııanyń qazirgi, 125-shi ımperatory Akıhıto dúnıege keldi. Onyń týǵan kúni óz elinde ulttyq mereke bolyp esepteledi. Akıhıto ákesi Hırohıto qaıtys bolǵannan keıin 1989 jylǵy 7 qańtarda taqqa otyrdy. Sol kezden bastap, japondyqtardyń Heıseı dep atalatyn jańa jyl sanaý kezeńi bastaldy. Akıhıto 30 jylǵa jýyq el basqarý isimen aınalysyp keledi. Qazaqstan Respýblıkasy men Japonııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qańtardyń 26-ynda ornatyldy.
Blýkas kúni
Lıtvanyń kóne dástúri boıynsha, jyldyń eń qarańǵy merzimi bastalǵanda aýlalarda eski aǵash túbiri - Blýkas súıretiledi. Ol ýaqyttyń zymyraýyn, aıaqtalmaǵan jumystar men oryndalmaǵan armandardy bildirgen. Osyndaı aǵash túbirin órtegende, burynǵy ýaıym-qaıǵy umytylyp, jańa álemdi qurýǵa daıyndyq bastalyp ketedi. Tún uzarýyn qoıyp, bara-bara kúnniń kózi qaıta bastaıdy. Merekege ádemi kıingen, folklorlyq ansamblder men teatr ujymdary qatysady.
Festivus merekesi
Jazýshy ári redaktor Denıel O'Kıf Festivus merekesin 1966 jyly oılap tapqan, alǵashynda ony jeltoqsannan naýryz aıyna deıin kez kelgen kúni atap ótýge bolǵan. 1997 jyly onyń balasy Den, «Saınfeld» serıalynyń stsenarısi bul merekeni onyń bir serııasyna engizgen.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1994 jyly Bishkekte Qazaqstan Respýblıkasynyń Elshiligi resmı ashyldy.
1994 jyly Almatydaǵy №12 qazaq orta mektebine Shoqan Ýálıhanovtyń esimi berildi.
1995 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń zań kúshi bar «Jekeshelendirý týraly» Jarlyǵy jaryq kórdi.
1998 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «QR Prezıdenti janyndaǵy otbasy jáne áıelder isi jónindegi ulttyq komıssııa týraly» Jarlyǵy shyqty.
2002 jyly Qazaqstan men Qytaı arasynda kórshilik qarym-qatynas, dostastyq jáne seriktestik týraly Kelisimge qol qoıyldy.
2008 jyly «Qazaqstan halqyn rýhanı damytý qory» AQ quryldy. Onyń negizgi maqsaty - Qazaqstan halqynyń dástúri men mádenı qundylyqtaryn damytýdy qoldaý jáne turaqty baqylaý.
2009 jyly elordada Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń qatysýymen 240 balaǵa arnalǵan «Qarlyǵash» balabaqshasy ashyldy.
Balabaqshada tárbıeleý qazaq jáne orys tilderinde júrgizilip, aǵylshyn tilin meńgerý úshin arnaıy sabaqtar ótedi. Ol ornalasqan ǵımarat eki qabatty tórt bloktan turady. Jalpy aýmaǵy 11641 sharshy metrdi quraıdy, onyń 4195 sharshy metri tehnıkalyq ǵımarat. Balabaqshanyń barlyq bólmeleri qazirgi zamanǵy talaptarǵa saı jaraqtandyrylǵan.
2009 jyly Er-Rııadta QR Elshiligi Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdik kúnine arnalǵan saltanatty qabyldaýdy uıymdastyrdy.
Sharaǵa qonaqtar úshin QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstandyq jol» arab tilinde basylyp shyqqan kitabynyń tusaýkeseri ótti.
2009 jyly Almaty oblysyndaǵy Eskeldi aýdanynyń Jetisý aýylynda Mádenıet úıi ashyldy.
Ǵımaratty kúrdeli jóndeýden ótkizý úshin respýblıkalyq bıýdjetten 30 mln. teńge, oblystyq bıýdjetten - 35 mln. teńge bólingen, sonyń ishinde 28 mln. teńgege sahnalyq jáne tehnıkalyq jabdyqtar satyp alyndy. Mádenıet úıinde 150 adamǵa arnalǵan kórermen zaly, kitaphana bar.
2009 jyly el Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bas keńsesine baryp, gazettiń ujymyn basylymnyń 90 jyldyǵymen quttyqtady. «Egemen Qazaqstan - respýblıkamyzda qazaq tilinde shyǵatyn kóne gazet. Ár jyldary ony Júsipbek Aımaýytov, Beıimbet Maılın, Muhtar Áýezov, Sáken Seıfýllın, Oraz Jandosov, Ǵabıt Músirepov, Sherhan Murtaza, Ábish Kekilbaev sııaqty tanymal tulǵalar basqarǵan.
2010 jyly «QazAqparat» aqparattyq agenttigi «Eń belsendi BAQ» retinde jyl saıynǵy «Nıýsmeıker Interfaks-Qazaqstan 2010» atalymynyń jeńimpazy atandy. Almatyda ulttyq kompanııanyń ókilderine arnaıy dıplom men medal tabystaldy.
2010 jyly Astanada biregeı 15 tomdyq «Qazaq ádebı tili sózdiginiń» tusaýkeseri bolyp ótti. «Qazaqstan Respýblıkasynda tilderdi damytý men qoldanýdyń memlekettik baǵdarlamasy» ulttyq-strategııalyq jobasynyń aıasynda jaryq kórgen «Qazaq ádebı tiliniń sózdiginde» 92 300 sóz ben 57 856 sóz tirkesi - barlyǵy 150 156 leksıkalyq birlik qamtylǵan. Sózdikte 166 612 sózdiń maǵynasy ashyp kórsetilgen.
Sózdik 10 myń dana tırajben shyǵarylyp, elimizdiń oqý mekemeleri men kitaphanalaryna taratyldy.
2010 jyly Petropavlda Gýmınatarlyq kolledj ǵımaratyna Alash qozǵalysynyń qaıratkeri, aqyn, qazaq ádebıetiniń jarqyn juldyzy Maǵjan Jumabaevqa arnalǵan eskertkish taqta ornatyldy.
2011 jyly Almatyda stýdent-dızaıner Aıbek Almasov álemdik ınternetti bir sátte shýlatqan velosıped úlgisin oılap tapty. Onyń «Bıon-baık» jobasyn Italııanyń birqatar basylymdary ónerkásiptik velodızaınnyń úzdik úlgisi dep atady.
2011 jyly Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Maǵjan Jumabaev aýdanynyń Býlaevo qalasynda tarıhı-ólketaný murajaıy ashyldy. Murajaı zaldarynda ólkeniń XVIII ǵasyrdan bastap tarıhynan syr shertetin 1,5 myńǵa jýyq eksponattar men qujattar usynyldy. Jańa murajaıda qazaqtyń uly aqyny Maǵjan Jumabaevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan bólek zal bar.
2011 jyly Astanada «E-jedel járdem» ınnovatsııalyq jobasynyń tusaýkeseri bolyp ótti. Medıtsınalyq kómek kórsetýdiń sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan bul joba jedel járdem toptaryna aýrýhanalarmen tikeleı baılanysqa shyǵýǵa múmkindik jasap, aýrýdyń belgileri boıynsha emdeý joldaryn qarastyryp, qajetti dári-dármekterdi taba bilý sııaqty is-sharalardy der kezinde júzege asyra alady. Bul joba jedel járdem qyzmetiniń deńgeıin arttyryp, ońtaılandyrýǵa, tez sheshim qabyldaýǵa, syrqat adamnyń mekenjaıyn izdestirý kezinde júrgizýshi tarapynan qatelikti boldyrmaýǵa, sondaı-aq ýaqyt únemdeýge múmkindik beredi.
2013 jyly QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Joǵary Eýrazııalyq ekonomıkalyq keńes otyrysyna qatysý úshin Máskeý qalasyna keldi. Otyrys aıasynda Kedendik odaq pen Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistiktiń ózara is-qımylyndaǵy basty aspektiler, sondaı-aq Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqty qalyptastyrý tóńiregindegi birqatar máseleler talqylandy.
2013 jyly Qazaqstanda «Kitap mádenıetin damytýǵa qosqan úlesi úshin» atty jańa nagrada jasaldy. Medaldi Qazaqstannyń Ulttyq memlekettik kitap palatasy, Jazýshylar odaǵy, Kitaphana, polıgrafshylar, baspagerler jáne kitap taratýshylar qaýymdastyǵy taǵaıyndady. Alǵashqy nagradalar Almaty qalasynda tabystaldy.
2013 jyly Qazaqstan-Qytaı shekarasyndaǵy «Baqty-Pokıtý» ótkizý pýnkterinde aýyl sharýashylyǵy ónimderin jedel ótkizetin «jasyl dáliz» resmı túrde jumys isteı bastady. Bul - «Jibek joly ekonomıkalyq beldeýin» qurý strategııasynyń mańyzdy elementi.
2013 jyly Máskeýde QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary Baqytjan Saǵyntaevtyń basshylyǵymen Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııasy Keńesiniń (EEK) kezekti otyrysy bolyp ótti. Kezdesý barysynda EEK qyzmetin jetildirýdiń keleshegi talqylandy. Otyrysta ózge máseleler qatarynda Memlekettik satyp alýlar kelisimin ózgertý usynystary, qupııa aqparatty qorǵaý tártibi men báskelestiktiń biryńǵaı erejelerin saqtaýdy baqylaý boıynsha EEK ókilettigin júzege asyrý kezinde ony taratýdaǵy jaýapkershiligi boıynsha kelisimi talqylandy.
2014 jyly Máskeýde Qazaqstan, Reseı, Belarýs, sondaı-aq Armenııa men Qyrǵyzstan prezıdentteriniń qatysýymen memleket basshylary deńgeıinde Joǵary Eýrazııalyq Ekonomıkalyq keńes otyrysy ótti.
2014 jyly Máskeýde Nursultan Nazarbaev pen Vladımır Pýtınniń kezdesýi barysynda 2013 jylǵy 11 qarashadaǵy XXI ǵasyrdaǵy tatý kórshilik jáne odaqtastyq týraly QR men RF arasyndaǵy Shartty ratıfıkatsııalaý týraly gramota almasý týraly hattamaǵa qol qoıyldy.
2014 jyly Máskeýde Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń sesııasynda UQShU múshe memleketter basshylary uıymnyń ujymdyq qaýipsizdik júıesin odan ári nyǵaıtý, ony qaýipsizdik, táýelsizdik, aýmaqtyq tutastyq jáne uıymǵa múshe memleketter egemendigin, onyń jaýapkershilik aımaǵynda turaqtylyqty qamtamasyz etetin mańyzdy quraldarynyń biri retinde qaraýda UQShQ-ǵa múshe memleketterdiń nıetin bildiretin málimdemege qol qoıdy.
2015 jyly QR Syrtqy ister mınıstrligi qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde «Qazaqstan - Uly Dala eli» mýltımedııalyq qosymshasyn shyǵardy. Bul qosymshada kóptegen sýretter, rolıkter, beınesıýjetter, bizdiń tarıhymyz, mádenıetimiz týraly aqparattar bar.
ESІMDER
128 jyl buryn (1889-1937) Alashorda úkimetiniń Batys bólimshesiniń múshesi jáne belsendi qaıratkeri JANQADAMOV Bıjan (Bıjanǵalı) Ábilqasymuly dúnıege keldi.
B.Janqadamov 1916 jyly qazaqtan maıdandaǵy tyl jumysyna adam alýdy toqtatý jónindegi Jaıyq syrty qazaqtary delegatsııasy quramynda Petrogradqa bardy. Sol jyly qazan aıynda Qazan qalasynda oqıtyn bir top qazaq stýdentteriniń qatarynda maıdandaǵy tyl jumysyna alynǵandarǵa, olardyń úı-ishine kómektesý jóninde «Qazaq» gazetine hat jazdy. 1917 jyly naýryz aıynda Á.Bókeıhanovtyń shaqyrýymen qazaq oqyǵandary tobynda Batys maıdanǵa kelip, jigitterdi elge jetkizý isin uıymdastyrdy. 1917 jyly kúzde el ishindegi yqpaldy adamdardyń usynýymen Jympıty ýezdik zemstvo basqarmasy tóraǵalyǵyna Jálenovpen balamaly negizde sharǵa (saılaý) túsip, basym daýyspen tóraǵa boldy. Ol Zemstvo júıesin birden-bir jergilikti bılik organy dep bilip, onyń demokrattyq negizde jumys istep, halyq sharýashylyǵy mindetterin tolyqtaı atqarýyna kúsh jumsady. M.Shoqaı, H.Dosmuhamedov, I.Qashqynbaev, B.Qarataevtarmen tyǵyz baılanysta jumys istep, Alashordanyń úkimet retinde tanylýyna zor úles qosty. 1937 jyly sáýirdiń 10-ynda «belsendi alashordashy, halyq jaýy» retinde tutqyndaldy. Jaýap alý kezinde J.Dosmuhamedovty qurmetteıtinin, A.Baıtursynovtyń, M.Jumabaevtyń talantyna bas ıetinin taısalmaı aıtyp, Batys Alashorda quramynda bolǵanyn jasyrmaǵany úshin 1937 jylǵy jeltoqsannyń 2-de atyldy. Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Soty kollegııasynyń 1992 jylǵy qyrkúıektiń 16-daǵy uıǵarymymen aqtaldy.
113 jyl buryn (1904-1945) kompozıtor, dombyrashy KÓShEKBAEV Smaǵul dúnıege keldi.
Atyraý oblysy Teńiz aýdanynda týǵan. Qurmanǵazynyń kúıleri men Muhıttyń ánderin oryndaýshy. 1936 jyldan Jambyl atyndaǵy memlekettik fılarmonııada qyzmet etti. Qurmanǵazynyń «Erteń ketem», «Laýshken», «Povestka» kúılerin E.G. Brýsılovskııge notaǵa túsirtti. «Maıdanǵa», «Jas dostar», «Maı gúli», t.b. án-romanstardyń avtory. 1939 jyly Shymkent qorǵasyn zaýytynda, 1941 jyly Aşysaıda (Ońtústik Qazaqstan oblysy) halyq aspaptar orkestrin qurdy. Qyzyl Juldyz, 2-dárejeli Otan soǵysy, Qyzyl Tý ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
93 jyl buryn (1924-2015) sýretshi, keskindemeshi, akvarelshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ÁJIEV Úki Ájıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Qaskeleń aýdanynda týǵan. N.V.Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin bitirgen. Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa qatysqan. Shyǵarmashylyǵy Qazaqstannyń beıneleý ónerinde eleýli oryn alady. Respýblıkadaǵy sýret kórmesiniń bárine belsene qatysty. Anglııa, Gana, Nıgerııada bolyp, qala kórinisiniń birneshe kartınasyn jazdy. Sýretshiniń «Buqara», «Samarqan» serııalaryna engen «Hıýa kóshesi», «Shaıhanada», «Hıýa 1968 jyly» degen shyǵarmalary erekshe kózge tústi. Munda Ájıev Shyǵys qalalarynyń kórinisteri men halyqtyń jarqyn turmysyn shynaıy beıneledi. Týǵan jer tabıǵatyn tanytatyn «Asy jaılaýy», «Alataý bókterinde» atty shyǵarmalary shynshyldyǵymen, naqtylyǵymen qundyly. Portret janrynda da kóp eńbek etti. «M. Áýezovtiń portreti», «Stýdent qyz», «Mehanızator» sııaqty portretter sýretshi darynynyń jan-jaqtylyǵyn tanytady. Qazaqstan memlekettik syılyǵynyń ıegeri. Birneshe medalmen marapattalǵan.
80 jyl buryn (1937-2011) kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty MAŃǴYTAEV Myńjasar dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasyn professor K. H. Qojamıarovtyń klasy boıynsha bitirgen. Mańǵytaevtyń shyǵarmashylyǵynyń janry árqıly, ashyq áýezdiligimen aıryqshalanady, onyń ulttyq - boıaýly mánerine vokaldyq jáne halyq-aspaptyq erekshelikterdi biriktirý tán. Mańǵytaevtyń máneri ásirese, "Qozy men Baıan" baletinde, "Arman", "Qulager" sımfonııalyq poemalarynda "Sheksiz mahabbat" oratorııasynda, "Aqsaq qulan", "Jaılaýda", "Qarataý áýenderi" sııaqty horǵa arnalǵan poemalarynda, ánderinde anyq iz salǵan. Uly Abaıdyń óleńine jazylǵan "Ne izdeısiń kóńilim", "Qalqam-aı, men úndemeı júremin kóp", "Ólse óler tabıǵat, adam ólmes..." óleńderine án-romanstar jazdy. Sazger jalpy sany úsh júzge taıaý án shyǵardy. Onyń vokaldyq-hor, aspaptyq, sımfonııalyq oratorııa-kantatalary, orkestrlik poema-sıýıtalary, kınofılmder men spektaklderge jazǵan shyǵarmalary zaman tynysyn, ómir shyndyǵyn, dúnıe sulýlyǵyn jyrlaıdy. Aqan seriniń "Qaratorǵaı" ánine jazǵan varıatsııalary men "Arman" atty sımfonııalyq poemasynda, І.Jansúgirovtiń "Qulager" poemasynyń jelisine jazǵan sımfonııasy men "Do-major" sımfonııasynda, "Qozy Kórpesh-Baıan sulý", "Aqtolǵaı" sımfonııalyq sıýıtalarynda halyq áýenderin sheber paıdalanǵan. Al halyq orkestrine arnap jazǵan "Kóktem" poemasy men "Kontserttik kúı", "Yrǵaqty", "Tógilmeli" atty kúıleri, tórt bólimdi "Aqqýdyń aırylýy" degen toptamasy onyń kompozıtorlyq múmkindiginiń jańa qyryn ashty. "Qarataý áýenderi", "Dala daýysy", "Jaılaýda" hor poemalary men hor sıýıtalary, "Aýyl toıy", "Elim meniń" vokaldyq-horeografııalyq kompozıtsııasyn tyńdaýshy qaýym jyly qabyldady. "Aqan seri - Aqtoqty", "Stalınge hat", "Neke qııar", "Bizdiń úıdiń juldyzdary" spektaklderine, "Báısheshek", "Kókjıek" kınofılmderi men Q.Sátbaev týraly derekti fılmge, "Qojanasyr sáýletshi", "Áýlıe esek", "Úsh túlek" t.b. mýltfılmderge mýzyka jazdy. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
59 jyl buryn (1958) Qazaqstan Respýblıkasy kórnekti kompozıtory TOQSANBAEV Artyq Jarylqasynuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Qaskeleń qalasynda týǵan. K.Baıseıitova atyndaǵy Respýblıkalyq orta mamandandyrylǵan mýzykalyq mektep-ınternatty; Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasyn bitirgen (1983).
Sımfonııalyq, kameralyq shyǵarmalardyń, balalar men jasóspirimderge arnalǵan mýzykanyń, ánderdiń, romanstardyń, «Dıkıı Vostok», «Sardar», «Seker» kınofılmderiniń, «Músinshi Naýryzbaev» derekti fılmi mýzykasynyń jáne t.b. avtory. 1984 jyldan - qazaq televızııasynyń mýzykalyq baǵdarlamalar bas redaktsııasynyń redaktory. 1985 jyldan -«Gúlder» Respýblıkalyq estradalyq ansambliniń bas dırıjeri jáne mýzykalyq jetekshisi. 1988 jyldan - Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy nasıhat jáne aqparat bóliminiń meńgerýshisi. 1996 jyldan - qazaq radıosy prodıýserlik ortalyǵynyń jetekshisi. 2003 jyldan - Qazaqstan Kompozıtorlar assotsıatsııasynyń vıtse-prezıdenti.
56 jyl buryn (1961) Batys Qazaqstan oblystyq konsýltatıvtik-dıagnostıkalyq ortalyǵynyń basshysy IRMENOV Qamıdolla Mýtıgollauly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. 1985 jyly Aqtóbe memlekettik medıtsına ınstıtýtyn támamdaǵan.
1986 jyly Oral qalalyq №3 perzenthanasynda anestezıolog dáriger, anestezıologııa bóliminiń meńgerýshisi, 1992-1999 jyldary Oblystyq balalar aýrýhanasynyń bas dárigeri, 1999-2004 jyldary «Oblystyq balalar aýrýhanasy» MKQK dırektory, 2004-2007 jyldary oblystyq klınıkalyq aýrýhananyń dırektory, 2007-2017 jyldary BQO Densaýlyq saqtaý basqarmasynyń basshysy bolǵan.
Qazirgi qyzmetinde - 2017 jyldyń aqpanynan.
49 jyl buryn (1968) jeńil atletıkadan Qazaqstan Respýblıkasyna eńbek sińirgen sport sheberi, QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty ShIShIGINA Olga Vasılevna dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq týrızm jáne sport akademııasyn bitirgen. Sportshy Qazaqstan jáne KSRO jasóspirimderi arasyndaǵy chempıony, 100 metrge kedergili júgirýden Azııanyń qola júldegeri, Azııa chempıony, 12-13-shi Azııa oıyndarynyń jeńimpazy, Álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, álem chempıony, jabyq zalda 60 metrge kedergiler arqyly júgirýden álem chempıonatynyń kúmis júldegeri, Olımpıada oıyndarynyń chempıony atanǵan. 2013 jylǵy 22 qańtardan QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekologııa máseleleri jáne tabıǵat paıdalaný komıtetiniń múshesi.
І dárejeli «Barys», «Qurmet», ІІ dárejeli «Dostyq» ordenderimen marapattalǵan, «Daryn» Memlekettik jastar syılyǵynyń laýreaty.