23 sáýir. QazAqparat: Ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
23 sáýir, dúısenbi
Búkildúnıejúzilik kitap jáne avtor quqyǵyn qorǵaý kúni
Bul merekeni 1996 jyly ıÝNESKO Ýılıam Shekspır (1564-1616), Mıgel de Servantes (1547-1616) jáne jazýshy - tarıhshy Inko Garsılaso de la Vegany (1539-1616) eske alý maqsatynda bekitti. Bul úsh jazýshyny biriktirip turǵan olardyń ómirden qaıtqan kúnderi - 1616 jylǵy sáýirdiń 23-i.
Qazir barlyq órkenıetti elderde kitap jármeńkeleri, kórmeler men festıvaldar ótkiziledi. QR Ulttyq kitaphanasy - Búkildúnıejúzilik kitap kúnin ótkizýdi uıymdastyrýshylardyń biri.
BUU jol qozǵalysy qaýipsizdiginiń jahandyq aptasy
2015 jylǵy 26 qazanda BUU Bas assambleıasy BUU men Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń óńirlik komıssııalary birlesip alǵashqy BUU jol qozǵalysy qaýipsizdiginiń jahandyq aptasyn ótkizýdi uıymdastyrýdy usyndy.
Aǵylshyn tili kúni
Alǵash ret 2010 jyly atap ótildi. Aǵylshyn tili kúni uly aǵylshyn aqyny, jazýshy, álem boıynsha ataqty dramatýrg Ýılıam Shekspırdiń týǵan kúnimen tuspa-tus belgilendi. Aǵylshyn tili frantsýz tilimen qatar BUU hatshylyǵynyń jumys tili bolyp tabylady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1580 jyly Tashkent bıleýshisi Baba sultan Aqnazar (Haqnazar) handy opasyzdyqpen óltirdi. Munyń aldynda Sharaphana mańynda sol Baba sultannyń qolynan Aqnazardyń eki uly qaza tapqan. Aqnazar úsh tarap - úsh ulysty aǵaly-inili úsh týysqan bastaǵan Úsh júz dep jarııalap, bastaryn qaıta qosqan bolatyn.
1957 jyly Qostanaı oblysyndaǵy Rýdnyı eldi mekeni qala mártebesin aldy.
1996 jyly Elbasy N.Nazarbaevtyń «HHI ǵasyr tabaldyryǵynda» atty kitabynyń jaryq kórýine oraı baspasóz máslıhaty ótti.
2009 jyly Polshadaǵy Velıkopolskı aımaǵynyń astanasy Poznan qalasynda Adam Mıtskevıch atyndaǵy ýnıversıtettiń Shyǵystaný jáne túrkitaný ınstıtýtynda qazaq bólimi ashyldy.
Polshanyń eń iri oqý oryndarynyń birinde qazaq bóliminiń ashylýy polıak ǵylymı-pedagogıkalyq jáne stýdentter qoǵamynyń elimizge, onyń mádenıeti men salt-dástúrlerine, tarıhy men tiline degen qyzyǵýshylyǵyn bildiredi.
2010 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Elshiligi Tájikstannyń «Ittıloot va mýoshırat» dep atalatyn respýblıkalyq baspasóz ortalyǵynda Elshiliktiń járdemimen Parsy tildes jýrnalıster forýmy «Afrýzda» basylyp, «Qazaqstan - HHІ ǵasyr» dep atalatyn parsy jáne orys tilderinde shyǵarylǵan jýrnaldyń tusaýkeseri ótti.
Atalǵan jýrnalda elimizdiń saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq jáne mádenı ómiri jaıynda tolyqqandy aqparat berilgen. Sonymen birge Qazaqstannyń buqaralyq aqparat quraldaryna jeke tarmaq arnalǵan.
Basylymnyń negizinen parsy tildes oqyrmandarǵa, birinshi kezekte mass-medıa ókilderine baǵdarlanǵanyn eskeretin bolsaq, onyń betterinen qazaqstandyq radıo, teledıdar, Internet-provaıderler, baspasóz jáne elektrondy buqaralyq aqparat quraldary týraly málimetterdi tabýǵa, sondaı-aq bul salany retteıtin Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamalyq bazasynyń normatıvti qujattarymen tanysýǵa bolady.
2011 jyly Máskeýde «Dostastyq juldyzy» memleketaralyq syılyǵymen Qazaqstan teatr jáne kıno ártisi, KSRO jáne QazKSR halyq ártisi, rejısser Asanáli Áshimov marapattaldy.
2012 jyly Qazaqstan men Majarstan dıplomatııalyq qatynas ornatýdyń 20 jyldyǵyn atap ótti.
2012 jyly quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerin kezekten tys attestattaý júrgizý ashyqtyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda QR Prezıdentiniń www.akorda.kz resmı saıtynda «Quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerlerin kezekten tys attestattaý» arnaıy bólimi ashyldy.
2014 jyly Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııa alqasynyń sheshimimen Qazaqstan úshin alys shetelden 300 birlik kóleminde kombaındardy bajsyz ákelýge ımporttyq kvota belgilendi.
2015 jyly Astanada Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń tóraǵalyǵymen «Máńgilik El: bir el - bir taǵdyr» taqyrybynda Qazaqstan halqy Assambleıasynyń sessııasy jumysyn bastady.
2015 jyly UOS ardageri Leonıd Gırsh QHA sessııasynda Memleket basshysy N. Nazarbaevqa QHA negizin qalaýshy, birinshi tóraǵasy retinde Assambleıanyń altyn medalin tabys etti.
ESІMDER
117 jyl buryn (1901-1960) geolog-petrolog, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR ǴA-nyń akademıgi, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri SERGIEV Nıkolaı Grıgorevıch dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Lenıngrad polıtehnıka ınstıtýtyn bitirgen. 1928-1931 jyldary Ortalyq Qazaqstandy geologııalyq kartaǵa túsirý jumystaryna aralasyp, Qońyrat kenin tabýǵa qatysqan. 1931-1933 jyldary - Lenıngrad polıtehnıka ınstıtýtynyń assıstenti. 1933-1936 jyldary - KSRO ǴA Geologııa ǵylymdary ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1936-1942 jyldary - Lenıngrad polıtehnıka ınstıtýtynyń dotsenti. 1942-1947 jyldary KSRO ǴA Geologııa ǵylymdary ınstıtýtynyń sektor meńgerýshisi jáne ǵylymı hatshysy. 1947-1960 jyldary - Qazaq taý-ken ınstıtýtynda kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri effýzııalyq taý jynystarynyń petrologııasyn zertteý máselelerine arnalǵan. Ortalyq Qazaqstan óńirindegi effýzııalyq túzilimderde tereń petrologııalyq zertteýler júrgizgen. Uly Otan soǵysy jyldary qorǵanys ónerkásibine qajetti shıkizattar izdep, osy maqsatqa jaraıtyn qumnyń iri kenin tapqan.
Qyzyl Juldyz, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
108-jyl buryn (1910-1986) ǵalym-bıohımık, medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri VERBOLOVICh Petr Alekseevıch dúnıege keldi.
Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa qatysqan. Ýkraınanyń Zaporoje oblysynda týǵan. Dnepropetrovsk medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1946 jyldan Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtynda assıstent, dotsent, kafedra meńgerýshisi bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri adam bıohımııasyna arnalǵan. Mıoglobın jáne basqa hromoproteıdter bıohımııasyn zerttedi. Mıoglobınniń et qyzmetine, janýarlar júıke júıesine tıgizetin áserin anyqtady. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýty janynda ortalyq ǵylymı-zertteý zerthanasyn uıymdastyrdy.
«Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
100 jyl buryn (1918-2006) Qazaqstannyń Halyq qaharmany, jazýshy Qasym QAISENOV dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanynda týǵan. Óskemen saıası-aǵartý tehnıkýmyn bitirgen 1939-1940 jyldary Pavlodar oblystyq oqý bóliminde ınspektor bolǵan. 1940 jyly Qyzyl armııa qataryna shaqyrylyp, arnaýly áskerı mektepten ótken. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda jaý tylynda partızandyq qozǵalysty uıymdastyrýǵa belsene qatysqan. Partızan qozǵalysynyń alǵashqy jetekshileri retinde Zakarpatıa, Moldavııa, Rýmynııa, Chehoslovakııa jerin nemis basqynshylarynan azat etýge qatysyp, kóptegen kúrdeli operatsııalardy júzege asyrýǵa qatysqan. Qasym Qaısenov ózin ójet, tapqyr jáne uıymdastyrý qabileti zor komandır retinde kórsetken. Ol basshylyq etken otrıad kóptegen operatsııalardy sátti júzege asyryp, jaýǵa soqqy bergen. 1945-1953 jyldary Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi tóralqasynda, Jambyl oblysynyń Jýaly, Sverdlov aýdandyq keńesteriniń atqarý komıtetinde jaýapty qyzmette bolǵan. 1953-1970 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda, «Jazýshy», «Qaınar» baspalarynda redaktor, dırektordyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. UOS kezindegi óziniń partızandyq ómir joly, qarýlas dostarynyń qaharmandyq erlik isteri jaıly syr shertetin «Jas partızandar», «Ilko Vıtrıak» «Pereıaslav partızandary», «Ajal aýzynda», «Partızan soqpaqtary», t.b. áńgime, ocherk, povest jınaqtaryn shyǵarǵan. Shyǵarmalary orys, ýkraın, qyrǵyz, t.b. tilderge aýdarylǵan. Kórkem aýdarma salasynda M.Mýratovtyń «Lomonosovtyń jastyq shaǵy», Nıkolaı Tomannyń «Sabyltqan saǵym», Mamed Kýlızade Jalıldiń «Poshta jáshigi» kitaptaryn qazaq tiline tárjimalaǵan.
3-dárejeli «B.Hmelnıtskıı», 2 márte 1-shi dárejeli «Otan soǵysy» ordenderimen, kóptegen medaldarmen, Sondaı-aq «Chehoslovakııa partızany» ordenimen, esimi jazylǵan qarýmen marapattalǵan.
99 jyl buryn (1918-1985) jazýshy ChIRVA Fedordúnıege keldi.
Ýkraınanyń Chernıkov qalasynda týǵan. Teatrdyń sýretshisi, jobalaýshy, betonshy, júk tıeýshi, radıo men gazet tilshisi bolyp istegen. Alǵashqy kitaby «Nemis» degen atpen 1954 jyly Qazaqtyń memlekettik kórkem ádebıeti baspasynan shyqqan. Sol jyly Betpaq dalany ıgerýshiler jaıynda «Altyn jemisti jer» ocherkter jınaǵy jaryq kórgen. Jazýshynyń «Pýt cherez noch», «Ýtrom nebo golýboe», «Chernyı ıdol», «Poezda týda ıdýt», «Lıstıa beloı osenı» «Horoshaıa pogoda na zavtra» atty romandary jaryq kórgen.
«Qyzyl Juldyz» ordenimen, medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet Gramotasymen marapattalǵan.
68 jyl buryn (1950) ánshi, professor, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynyń ánshisi Shahımardan Qaıdaruly ÁBІLEV dúnıege keldi.
Pavlodar oblysy Sharbaqty aýdanynda týǵan. Almaty estrada-tsırk óneri stýdııasyn, Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasyn bitirgen.
1973-1975 jyldary - Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynyń ánshisi. 1981-1982 jyldary - Qazaq fılarmonııasynyń, Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasy janyndaǵy opera stýdııasynyń solo-ánshisi bolǵan. 1981-1997 jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasynyń aǵa oqytýshysy, vokaldyq óner fakýltetiniń dekany, dotsent qyzmetterin atqarǵan. 1997 jyldan - án salý kafedrasynyń professory.
Ánshi repertýarlarynan qazaq, orys, taǵy basqa elderdiń kompozıtorlary Abaı Qunanbaıulynyń, Rahmanınovtyń, Chaıkovskııdiń, Bızeniń, Verdıdiń, Ahmet Jubanovtyń mýzykalyq shyǵarmalary eleýli oryn alǵan. Gastroldik saparmen Mońǵol Halyq Respýblıkasynda, Reseıde, taǵy basqa kóptegen elderde bolǵan. 1989 jyly Halyqaralyq «Altyn alma» festıvaline qatysyp óner kórsetken. Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy 2-respýblıkalyq baıqaýynyń, Erevan qalasynda ótken M.Glınka atyndaǵy Búkilodaqtyq ánshiler baıqaýynyń júldegeri.
QR Mýzyka qaıratkerleri odaǵy tóraǵasynyń orynbasary (2005). QR Bilim úzdigi (2005).
62 jyl buryn (1956) Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıteti fılologııa fakýlteti, Ádebı shyǵarmashylyq jáne kórkem aýdarma teorııasy kafedrasynyń professory, aqyn, fılologııa ǵylymynyń doktory, Qazaqstan jazýshylar jáne Jýrnalıster odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy syılyǵynyń laýreaty Ánýar TARAQ dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Raıymbek aýdanynda týǵan. Qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetin bitirgen. 1980-1990 jyldary qazirgi «Jas alash» gazetinde, 1990-1992 jyldary «Parasat» jýrnalynda, 1992-2000 jyldary «Almaty aqshamy» gazetinde istegen. 2000-2002 jyldary «Qazaqstan-Zaman» gazetiniń jaýapty hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 2002 jyldan bastap - qazirgi qyzmetinde. Aqynnyń óleńderi «Baspaldaqtar», «Atameken» ujymdyq jınaqtarǵa engen. Sondaı-aq birneshe ánge sóz jazǵan. «Alashtyń aıbyn-ardaǵy - Abylaı han», «Qazaq ádebıetindegi tarıhı tulǵa problemasy (Abylaı han beınesiniń kórkemdik taǵylymy)» monografııalarynyń, «Aýdarma psıhologııasy men mádenıeti», «Aýdarma álemi», «Aýyzsha aýdarma» oqý quraldarynyń, 200-den asa zertteý maqalalarynyń avtory.
59 jyl uryn (1959-2003) tarıh ǵylymynyń doktory Ǵazız Orazaıuly BATYRBEKOV dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1989-2003 jyldary Qazaq KSR Ortalyq memlekettik muraǵatynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. Ǵalymnyń «Akademık Q.Sátbaevtyń qoǵamdyq ǵylymdar boıynsha murasy», «Akademık Q.Sátbaev jáne onyń zamandastary» atty kitaptary jaryq kórgen.
52 jyl buryn (1966) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń VIshaqyrylymynyń depýtaty, zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń múshesi Balaıym Týǵanbaıqyzy KESEBAEVA dúnıege keldi.
Shymkent oblysy Kırov aýdany Jambyl kolhozynda týǵan. Taldyqorǵan zań tehnıkýmyn, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qorqyt Ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń bakalavrıatyn bitirgen.
1985 - 1993 jyldar - Taldyqorǵan zań tehnıkýmynyń, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń stýdenti.
1985 - 1988 jyldar - Shymkent oblystyq atqarý komıtetiniń ádilet bóliminde keńse meńgerýshisi.
1993 - 1994 jyldar - Almaty qalasyndaǵy «ShaHar» arhıtektýra-jobalyq kooperatıvinde is júrgizýshi.
1994 - 1998 jyldar - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń keńesshisi, bas keńesshisi, bas mamany, bólim bastyǵy.
1999 - 2002 jyldar - Qyzylorda oblysy Ádilet basqarmasy bastyǵynyń orynbasary.
2002 - 2004 jyldar - Mańǵystaý oblysy Ádilet departamentiniń bastyǵy.
2004 - 2009 jyldar - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń Іshki ákimshilik departamentiniń dırektory.
2009 - 2016 jyldar - Qyzylorda oblysy Ádilet departamentiniń bastyǵy.
2012 jyldan «Nur Otan» partııasynyń múshesi.
2016 jylǵy 24 naýryzdan - altynshy saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» partııasynyń tizimi boıynsha saılanǵan, Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń múshesi.
«Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine
20 jyl» mereıtoılyq medalimen, «Eren eńbegi úshin», «Ádilet organdary júıesin damytýǵa qosqan úlesi úshin» medaldarymen jáne «Ádilet organdary júıesiniń qurmetti qyzmetkeri» tósbelgisimen marapattalǵan.
35 jyl buryn (1986) QR Parlament Májilisi apparaty jetekshisiniń orynbasary Dastan Ramazanuly MAHAEV dúnıege keldi.
Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetin bitirgen, zańger.
Eńbek jolyn 2005 jyly Astana qalasy boıynsha Kedendik baqylaý departamentinde maman bolyp bastady. «Nur Otan» HDP Tóraǵasy birinshi orynbasarynyń kómekshisi (2010-2011), «Nur Otan» HDP ortalyq apparaty hatshylyǵynyń meńgerýshisi (2011-2012), QR Parlamenti Májilisi tóraǵasy hatshylyǵynyń meńgerýshisi (2012-2013), QR Parlamenti Májilisi apparaty basshysynyń orynbasary (2013-2014), QR Prezıdenti Ákimshiligi Basshysy hatshylyǵynyń meńgerýshisi (2014-2016).
Qazirgi qyzmetin 2016 jyldyń maýsym aıynan bastap atqaryp keledi.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» merekelik medalimen jáne «Qurmet» ordenimen nagradtalǵan.
35 jyl buryn (1983) «Habar» agenttigi» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary Rınat Dýmanuly KERTAEV dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda dúnıege kelgen. 2005 jyly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń «Qoǵammen baılanys» mamandyǵyn bitirgen.
«Habar» agenttigindegi eńbek joly 2006 jyly qazaq tilindegi oıyn-saýyq baǵdarlamalar redaktsııasynyń prodıýseri retinde bastalady. 2010 jyldan 2011 jylǵa deıin jańalyqtar bóliminde sarapshy-redaktor boldy.
QR Investıtsııalar jáne damý mınıstrliginiń «Aqparat salasynyń úzdigi» tósbelgisi, memlekettik «Daryn» syılyǵy, «Baspa jáne aqparatty damytýdaǵy eńbegi úshin» TMD Parlamentaralyq Assambleıasynyń tósbelgisimen marapattalǵan, sondaı-aq QR Prezıdenti grantynyń ıegeri. Buǵan deıin «Habar» arnasynyń dırektory qyzmetin atqardy.
160 jyl buryn (1858-1947) nemis fızık-teoretıgi, kvanttyq teorııanyń negizin salýshy, Berlın Ǵylym akademııasynyń múshesi PLANK Maks Karl Ernst Lıýdvıg dúnıege keldi.
Mıýnhen, Berlın ýnıversıtetterin bitirgen. 21 jasynda «Jylý teorııasy mehanıkasynyń ekinshi zańy týraly» doktorlyq dıssertatsııa qorǵap, 22 jasynda Mıýnhen ýnıversıtetiniń prıvat-dotsenti ataǵyn alǵan. Ǵalymnyń alǵashqy zertteýleri entropııa uǵymyn dálirek anyqtaýǵa, termodınamıkanyń zańdaryn fızıkalyq-hımııalyq protsesterge qoldanýǵa arnalǵan. 1984 jyldan bastap jylýlyq sáýle shyǵarýdyń termodınamıkalyq teorııasy men absolıýttik qara deneniń elektrmagnıttik sáýle shyǵarý spektrindegi energııanyń taralý zańdylyqtaryn zertteýmen shuǵyldanǵan. «Áser kvantyn» ashýy arqyly fızıkanyń damýyna qosqan eńbegi úshin M.Plank 1918 jyly fızıka salasy boıynsha Nobel syılyǵyn alǵan.
100 jyl buryn (1918-2001) keńestik jáne reseılik teatr jáne kıno akteri, KSRO halyq ártisi VITsIN Georgıı Mıhaılovıch dúnıege keldi.