23 mamyr. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
23 mamyr, JUMA
Ázerbaıjannyń Ekologııa jáne tabıǵı qorlar mınıstrligi qyzmetkerleriniń kúni. Ázerbaıjan Respýblıkasy Prezıdentiniń Qaýlysymen 2007 jylǵy 16-shy mamyrdan beri jyl saıyn atap ótiledi.
ıAmaıkada eńbek kúni. Alǵashqy ret 1939 jyly atap ótilgen. Bul kúni ıAmaıka turǵyndary qoǵam ıgiligi úshin tegin eńbek etýdi dástúrge aınaldyrǵan.
Búkilálemdik tasbaqalar kúni. Bul mereke 2000 jyly Malıbýda 1990 jyly qurylǵan Amerıkanyń tasbaqalardy qorǵaý qoǵamynyń bastamasymen ómirge kelgen.
Basty maqsaty - adamdardyń kesirinen tasbaqalardyń keıbir túrleriniń azaıyp bara jatqandyǵyna qoǵamnyń nazaryn aýdarý.
ESTE QALAR OQIǴALAR
7 8 jyl buryn (1936) Máskeý qalasynda ótken qazaq óneri men ádebıeti onkúndiginiń qorytyndy kontsertinde Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq halyq aspaptary orkestri «Adaı», «Serper», «Kóbik shashqan», «Qos alqa», «Qyzyl bıdaı» kúılerin, al Jamal Omarova «Qaratorǵaı», «Ertis» ánderin naqyshyna keltire oryndady.
22 jyl buryn (1992) Lıssabonda Qazaqstan, Reseı, Belarýs, Ýkraına jáne AQSh elderi ókilderi 4 eldiń jerinde ornalasqan strategııalyq ıadrolyq kúshterge qatysty besjaqty strategııalyq shabýyldaýshy qarý-jaraqty qysqartý jáne shekteý týraly Kelisimge qol qoıdy. Kelisimde, sondaı-aq, Qazaqstan, Belarýs jáne Ýkraına elderi ıadrolyq qarýdy taratpaý týraly kelisimge ıadrolyq qarýy joq elder retinde qatysý mindetteri belgilendi.
18 jyl buryn (1996) Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń «L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıteti týraly» Jarlyǵy shyqty.
14 jyl buryn (2000) Eýroparlament ókilderi «Qazaqstan Respýblıkasy - Eýropa Odaǵy» baǵdarlamasy sheńberinde parlamenttik áriptestik komıtetiniń alǵashqy májilisin ótkizdi.
14 jyl buryn (2000) Mınskide Belarýs Respýblıkasy, Qazaqstan Respýblıkasy, Qyrǵyz Respýblıkasy, Reseı Federatsııasy men Tájikstan Respýblıkasy memleketteri basshylarynyń sammıti ótti, onda Keden odaǵyna qatysýshy elderdiń jetekshileri ıntegratsııalyq údiristerdi odan ári damytýdyń ózekti baǵyttaryn belgiledi. Memleket basshylary «1996 jylǵy 29 naýryzdaǵy ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy ıntegratsııany tereńdetý týraly Shartqa qatysýshy memleketterdiń 2000-2004 jyldardaǵy gýmanıtarlyq saladaǵy yntymaqtastyǵynyń negizgi baǵyttary týraly», «Keden odaǵyna qatysýshy memleketterdiń áleýmettik jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy ulttyq zańnamalaryn úılestirý barysy» týraly qujattardy bekitti.
13 jyl buryn (2001) Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanynda Dına Nurpeıisovanyń týǵanyna 140 jyl tolýyna oraı respýblıkalyq dombyrashylar baıqaýy ótti.
9 jyl buryn (2005) ultymyzdyń birtýar azamaty, aǵartýshy-ǵalym Ahmet Baıtursynulynyń jetekshilik etýimen 1913 jyldan bastap Orynbor qalasynda shyǵyp turǵan «Qazaq» gazetiniń elektrondy nusqasy jasalyndy. Joba QR Ulttyq kitaphanasy janyndaǵy «Qus joly» qaıyrymdylyq qorynyń uıytqy bolýymen otandyq «Qazkommertsbanki» jáne halyqaralyq «ABM Global Servıs» korporatsııasynyń qarjylaı qoldaýy arqasynda júzege asty. Memlekettik «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda qolǵa alynyp otyrǵan bul joba Ortalyq Azııa aýmaǵyndaǵy alǵashqy sandyq qujat bolyp esepteledi. Onda zertteýshiler men ǵalymdar elektrondyq júıe arqyly tól gazetimizdiń 247 nómirimen bir mezette tanysa alady.
8 jyl buryn (2006) Oral qalasynda «Sardar» kemesi sýǵa túsirildi. Bul - Qazaqstan shekara qyzmetiniń tapsyrysymen qurastyrylyp jatqan «Barys» tobyndaǵy alǵashqy kater, ári elde buryn-sońdy mundaı úlken keme shyǵarylmaǵan. Atyraý teńizindegi el shekarasyn kúzetetin keme ekıpajynyń quramynda jıyrma bir adam bar. «Sardar» - buryn osy «Zenıt» zaýytynda qurastyrylǵan «Búrkit» kemelerinen tórt ese qýatty. Jańa kemeniń uzyndyǵy 41 metrge jetse, eni - 7,5 metr. Sý syıymdylyǵy 210 tonnalyq «Sardardyń» jyldamdyǵy da joǵary - 28 ýzel (1 teńiz ýzeli 1,862 shaqyrymǵa teń), sonymen birge ol jeti balldyq daýylǵa tótep bere alady.
7 jyl buryn (2007) Almatyda Azııa jáne Tynyq muhıt elderine arnalǵan Ekonomıkalyq jáne Áleýmettik komıssııasy, BUU-nyń Eýropalyq ekonomıkalyq komıssııasy jáne Eýrazııa ekonomıkalyq birlestiktiń yqpaldastyq komıteti hashylyǵynyń arasyndaǵy ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
Memorandým Eýrazııa ekonomıkalyq birlestiktiń hatshylyǵymen jáne eki aımaqtyq komıssııasy aralyǵyndaǵy yntymaqtastyqty kúsheıtýge jáne Myńjyldyq damý maqsatyna qoldaý kórsetýge baǵyttalǵan.
5 jyl buryn (2009) Almatyda birinshi mamandandyrylǵan quzǵa órmeleıtin «Skala» ortalyǵynyń tusaýkeser rásimi ótti. Keshen qalanyń ádemi jáne ekologııalyq taza aýdandarynyń biri - Úlken Almaty shatqalynda salynǵan.
Úsh qabatty ǵımarattyń astynǵy qabatyndaǵy úlken boýldrıng zalynda eki túsip turatyn stalaktıka jáne ár túrli karnızder ornalasqan. Osy jerde bıiktigi 15 metrlik ǵımarattyń barlyq qabattarynan ótetin, órmeleýshilerdi keshenniń kez-kelgen qabattynan baqylaýǵa bolatyn negizgi qabyrǵa ornalasqan.
8 jyl buryn (2006) arızonalyq jeti jasar Brekston Bılbreı San-Frantsısko shyǵanaǵyn júzip ótti. Bala Alkatras aralynan San-Frantsısko avkaparkine deıingi 2 shaqyrymnan astam araqashyqtyqty sýdyń temperatýrasy -13 gradýsta júzgen. 47 mınýtqa sozylǵan júzý barysynda balaǵa jattyqtyrýshysy men eki azamat erip otyrǵan. Brekston osy arqyly 1962 jyly áıgili Alkatras abaqtysynan amerıkandyq qylmyskerler Frenk Lı Morrıs pen aǵaıyndy Englınderdiń sensatsııalyq qashyp shyqqandaǵy júzip ótken jolynyń jartysyn qaıtalaǵan. Bul abaqty uzaq ýaqyt boıy qylmyskerdiń qashyp shyǵýy múmkin emes oryn dep sanalǵan. Oǵan sý temperatýrasynyń óte tómen bolý sebep bolǵan. Onda Al Kapone syndy AQSh-tyń eń tanymal qylmyskerleri qamalǵan. Morrıs pen aǵaıyndy Englınder qashyp shyqqanan keıin jabylǵan abaqty búgingi tańda jyl saıyn birneshe mıllıondaǵan týrıster keletin orynǵa aınaldy.
3 jyl buryn (2011) ıÝNESKO jáne ISESKO isteri boıynsha ulttyq komıssııa otyrysynda Mádenıet mınıstri Muhtar Qul-Muhammed Damask (Sırııa) qalasyndaǵy Sultan Beıbarys mýzeıi jáne kitaphanasynyń tolyǵymen qaıta jańǵyrtylatyny jaıly habarlady.
2 jyl buryn (2012) Eýropa Qaıta Qurý jáne Damý Banki aktsıonerleriniń Londondaǵy jınalysynda Belarýs, Qazaqstan jáne Reseı elderi arasyndaǵy Kedendik Odaq jáne Biryńǵaı ekonomıkalyq aımaqtyń tusaý kesildi.
ESІMDER 121 jyl buryn (1893-1971) Qazaqstan Ǵylym akademııasyn uıymdastyrýshylardyń biri, bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbegi sińirgen ǵylym qaıratkeri PAVLOV Nıkolaı Vasılevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. Máskeý aýyl sharýashylyǵy akademııasyn bitirgen. 1937-1954 jyldary Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń professory, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Botanıka ınstıtýtynyń dırektory bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri florıstıka, botanıka, geografııa, ósimdik qory máselelerine arnalǵan. Pavlov Qazaqstannyń Qostanaı, Aqmola jáne Qaraǵandy oblystary, Qarataý, Talas, Іle Alataýlary, Ógem jáne Piskem jotalary, Batys jáne Soltústik Tıan-Shan ósimdikterin (florasyn) zerttegen. 1923-1926 jyldary Mońǵol-Tıbet jáne 1935 jyly Kamchatka ekspedıtsııalaryna basshylyq jasaǵan. Osy aımaqtardyń tabıǵaty men eginshiligi týraly birneshe qundy eńbekter jazǵan. Qazaqstannyń florasyn zertteıtin ekspedıtsııalar uıymdastyryp, respýblıkadaǵy dárilik, taǵamdyq, ılik, boıaýysh ósimdikterdiń tabıǵı qorlaryn tapqan. Osy kópjyldyq zertteýlerin «Qazaqstan ósimdikteriniń qory» atty kitabynda qorytqan. Osy kitapqa 1948 jyly KSRO Memlekettik syılyǵy berilgen. Ósimdiktiń jańa eki týysyn, 140 túrin ashyp, olarǵa sıpattama bergen. 1956-1966 jyldary Pavlovtyń basshylyq etýimen 9 tomdyq «Qazaqstan florasy» atty ǵylymı jınaq jaryqqa shyqqan.
«Lenın», «Qurmet belgisi» ordenderimen marapattalǵan.
90 jyl buryn (1924-2003) qazaq arheologııa ǵylymynyń negizin qalaýshylardyń biri, tarıh ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, German Arheologııa ınstıtýtynyń korrespondent-múshesi AQYShEV Kemel dúnıege keldi.
Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl kentinde týǵan. Qazaq memlekttik ýnıversıtetin bitirgen. 1950-1955 jyldary - Qazaq Ǵylym akademııasynyń aspıranty, kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1955-1990 jyldary Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýty arheologııa bóliminiń meńgerýshisi qyzmetin atqarǵan. 1991 jyldan Á.Marǵulan atyndaǵy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi, bas ǵylymı qyzmetkeri bolyp qyzmet atqaryp keledi.
K.Aqyshev 1954 jyldan bastap Soltústik, Ońtústik jáne Jetisý arheologııalyq ekspedıtsııalaryn uıymdastyrýshysy jáne jetekshisi boldy. Kóne jáne orta ǵasyrlardaǵy Qazaqstan eskertkishterin, álemdik mańyzy zor Esik obasynan tabylǵan «Altyn adam», Besshatyr, Otyrar jádigerlerin zerttegen. Qola, erte temir dáýirleriniń mádenıetin kezeńdeý jáne merzimdeý máselelerin anyqtady. Ǵalym - kóne Qazaqstan tarıhynyń negizgi tujyrymdaryn jasaýǵa belsene qatysty. Ortalyq Azııa órkenıeti júıesinde ejelgi Qazaqstannyń ornyn aıqyndaýǵa eleýli úles qosty. Onyń 220-ǵa jýyq ǵylymı eńbegi, sonyń ishinde 14 monografııasy bar.
«Parasat» ordenimen marapattalǵan.
7 3 jyl buryn (1941) QR Parlamenti Senatynyń depýtaty AHMETOV Ádil Qurmanjanuly dúnıege keldi.
Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty qyzmetine Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen taǵaıyndalǵan. Almaty shet tilderi pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Orta mekteptiń aǵylshyn tiliniń, qazaq tiliniń muǵalimi. Fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Reseı Halyqaralyq joǵary mektep ǵylym akademııasynyń akademıgi. Dıplomattyq dárejesi I synypty Tótenshe jáne Ókiletti Ýákil. Almaty shet tilderi pedagogıkalyq ınstıtýtynda oqytýshy, aǵa oqytýshy, aǵylshyn tili fakýltetiniń dekany, oqý isi jónindegi prorektory, leksıkologııa kafedrasynyń dotsenti, Halyq depýtattary Almaty qalalyq keńesi atqarý komıteti Syrtqy ekonomıkalyq baılanystar bóliminiń I sanatty mamany, Almaty qalalyq ákimshiligi basshylyǵy apparatynyń bas mamany-Almaty qalalyq ákimshiliginiń Týson qalasyndaǵy (Arızona shtaty, AQSh) turaqty ókili, Halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń rektory, Bilim, mádenıet jáne densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Bilim komıtetiniń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister birinshi vıtse-mınıstri, Ulybrıtanııa jáne Soltústik Irlandııa Qurama Koroldigi Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi sondaı-aq Shvetsııa Koroldiginde, Norvegııa jáne Irlandııa Koroldikterinde osy mindetterdi qosa atqardy, Qazaqstan-Brıtan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń rektory, halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi prorektory bolyp qyzmet istegen. «Qurmet» ordenimen, bes medalmen marapattalǵan. «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» qurmetti ataǵy bar.
6 8 jyl buryn (1946) qolóner sheberi, etnograf-ǵalym, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń jáne Qazaqstan dızaınerler odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty ShOQPAROV Dárkembaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Eńbekshiqazaq aýdanynda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1972-1982 jyldary Respýblıkalyq qolóner murajaıynda, «Kazrestavratsııa» birlestiginde bas sýretshi-restavrator qyzmetin atqarǵan. Qazir T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń dotsenti, metall men aǵashty kórkemdep óńdeý kafedrasynyń meńgerýshisi. Sonymen qatar onyń jastardy qolónerge baýlıtyn «Asyl» atty sheberlik mektebi jumys isteıdi. Shoqparov halyq ónerin zerttep, nasıhattaý maqsatymen respýblıkalyq merzimdi basylym betterinde 200-den asa ǵylymı-tanymdyq eńbek, sonyń ishinde «Er qanaty», «Órim órý», «Dombyra jasaý», «Qazaqtyń ádet-ǵuryptary men salt-dástúrleri», «Besikke bóleý - babalar dástúri», t.b. kitaptar jazǵan. Sheberlik syry jóninde telehabarlar júrgizip, birneshe derekti jáne kórkem fılmderge túsken ári ǵylymı keńesshi bolǵan. Onyń metaldan, aǵashtan, tastan jasaǵan týyndylary bar. Sondaı-aq ol M.Áýezov, Qulanaıan Qulmanbet, M.Shoqaı, A.Rozybaqıev eskertkishteriniń avtory.
6 8 jyl buryn (1946) pedıatr, medıtsına ǵylymynyń doktory ÁRІPOVA Aısulý Abdollaqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn, KSRO Medıtsına ǴA-nyń asırantýrasyn bitirgen. 1974-1984 jyldary Qazaq pedıatrııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń jańa týǵan jáne mezgilinen buryn týǵan balalar bólimshesiniń aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 1985 jyldan bastap osy bólimsheniń meńgerýshisi. Ol mezgilinen buryn týǵan balalardyń mıynda ottegi jetispeýi sebepterin zerttep, bul dertti anyqtaý, emdeý ádisterin usyndy. Qannyń tsıtologııalyq quramyn sıpattap, fermenttik kórsetkishterin anyqtady.
6 3 jyl buryn (1951) shahmattan dúnıejúziniń 12-shi chempıony, jastar arasyndaǵy dúnıejúzi chempıony, halyqaralyq dárejedegi grossmeıster, sportqa eńbegi sińgen sheber, shahmatty shapshań oınaýdan dúnıejúzi jáne Eýropa chempıony, shahmattan «Oskar» júldesiniń toǵyz márte ıegeri KARPOV Anatolıı Evgenevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Zlatoýst qalasynda týǵan. Shahmat oınaýdy 4 jasynan bastap, 9 jasynda 1-shi razrıad, 15 jasynda KSRO sport sheberi normasyn oryndaǵan. 10 jyl qatarynan chempıondyq ataǵyn qorǵap, tek 1985 jyly G.Kasparovtan jeńilgen. Osydan keıin eki márte qarymta matchyn ótkizgenimen burynǵy ataǵyn qaıtara almaǵan.
50 jyl buryn Qaraǵandy oblysy Qarqaraly aýdanynyń ákimi MAQSUTOV Halel Muqataıuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysy Qarqaraly aýdany Baqty aýylynda týǵan. H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıtetin zań jáne ekonomıka bakalavry mamandyǵy boıynsha támamdaǵan. Eńbek jolyn Qarqaraly avtokólik kásipornynda júrgizýshi bolyp bastady. 1987 jyldan bastap komsomol organdarynda qyzmet etti. Qaraǵandy oblystyq ákimshiliginde jastar isi jónindegi komıtetti basqardy. Jastar isi, týrızm jáne sport basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, Mıchýrın aýdandyq ákimshiligi bastyǵynyń orynbasary, Abaı aýdany ákiminiń orynbasary, oblystyq aqparat jáne qoǵamdyq kelisim basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqardy. 1999 - 2009 jyldary Atyraý oblysynyń túrli mekemelerinde qyzmet etti, onyń ishinde jumyldyrý, azamattyq qorǵanys, apattar men tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý basqarmasynyń bastyǵy boldy. Qarqaraly aýdanynyń ákimi qyzmetine taǵaıyndalǵanǵa deıin Qaraǵandy qalasy ákiminiń orynbasary qyzmetin atqardy.
89 jyl buryn (1925-2008) amerıkalyq genetık jáne bıohımık, fılosofııa ǵylymdarynyń doktory DJOShÝA Lederberg dúnıege keldi.
AQSh-tyń Nıý-Djersı shtatynda týǵan. Kolýbııa, Iel ýnıversıtetterin bitirgen.
Vıskonsınskıı ýnıversıtetiniń, Medıtsına mektebiniń professory, Kalıfornııa jáne Stenford ýnıversıtetteriniń molekýlalyq medıtsına zerthanasynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri genetıkalyq máselelerdi zertteýge arnalǵan. Bakterııanyń genetıkalyq rekombınatsııasynyń mehanızmin ashqan.
Fızıologııa jáne medıtsına salasyndaǵy mıkroorganızmderdiń genetıkasyn zerttegeni úshin Nobel syılyǵy taǵaıyndalǵan.