23 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
23 qazan. BEISENBІ
Vengrııanyń Memlekettik meıramy - Respýblıka kúni. Qazaqstan Respýblıkasy men Vengrııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy naýryzdyń 24-de ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
5 3 jyl buryn (1961) Ermak eldi mekeniniń ataýy Ermak qalasy bolyp ózgerdi (qazirgi Pavlodar oblysynyń Aqsý qalasy).
11 jyl buryn (2003) Amangeldi gaz kenishiniń birinshi kezeńi ashyldy. Atalmysh sharaǵa Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev qatysty.
19 jyl buryn (1995) iri aqparattyq medıaholdıng «Habar» Agenttigi» AQ-nyń tarıhy bastaldy. Sol kezde Qazaq televızııasynyń aqparattyq qyzmetiniń negizinde zamanaýı jańalyq qurylymy quryldy. «Habar» komandasyna jas, jigerli jýrnalıster jınaldy. «Telejýrnalıst» mamandyǵy olar úshin áýesttike aınaldy. «Habar» Qazaqstan úshin jańalyqtyq ınnovatsııalardy: oqıǵa ornynan tikeleı translıatsııalar, iri álemdik oqıǵalarǵa baılanysty tikeleı efırdegi kommentarııler, «Mır» ǵarysh stansasymen telekópirdi ákeldi. «Habar» agenttigi Azııa-Tynyq muhıty habar taratý odaǵynyń (ABU), Azııa-Tynyq muhıty jańalyq agenttigi uıymynyń (OANA), Azııa-Tynyq muhıty habar taratýyn damytý ınstıtýtynyń (AIBD), Eýrazııalyq televızııa jáne radıo akademııasynyń (EATR) múshesi bolyp tabylady.
10 jyl buryn (2004) Astanadaǵy «Arsenal» saýda oıyn-saýyq kesheninde Meloman kompanııasynyń jańa kınoteatry ashyldy. Kınoteatr tehnıkanyń eń sońǵy úlgidegi jabdyǵymen jaraqtalǵan jáne jobalanýynyń yńǵaılylyǵymen erekshelenedi. «Arsenal» qazirgi zamanǵy eki formatty DTS ES jáne Dolby Digital Surround kóparnaly dybyspen jumys isteıdi. Kınoteatrda ózara qosylǵan kompıýter jelisi, birkelki kassa júıesi men kassırlerge arnalǵan termınaldarynda jyldamdyǵy joǵary bılet basyp shyǵaratyn prınterleri bar.
24 6 jyl buryn (1768) aǵylshyn dárigeri Dımsdeıl II Ekaterınaǵa sheshekke qarsy ekpe jasady. Bul oqıǵa barlyq elde sheshekke qarsy ekpe jasaýǵa bastama boldy. Bir aıdan keıin taq murageri Pavel Petrovıchke, sál keıin saraı mańyndaǵylardyń barlyǵyna da egedi. Bul jumysty atqarǵan barlyq dárigerler men medıtsına qyzmetkerleri arnaıy medalmen marapattalady. Al Dımsdeılge baron dárejesi men leıb-medık ataǵy berildi jáne sol kezdegi baǵamen esepsiz bolyp sanalatyn jylyna 500 fýnt sterlıng zeınetaqy taǵaıyndaldy.
1 5 jyl buryn (1999) Pragada Prezıdent N. Nazarbaev Chehııa Prezıdenti V. Gavelmen kezdesti. Memleket basshylary kókeıkesti halyqaralyq máseleler men jemisti de eki jaqqa da tıimdi yntymaqtastyqty damytý jáne keńeıte túsý máselelerin talqylady.
6 jyl buryn (2008) qazannyń 23-nen 26-syna deıin Bakýde «Dostastyq elderiniń qarjylyq naryǵy: damý jáne yqpaldasý» taqyrybyndaǵy TMD-ǵa múshe memleketterdiń Halqaralyq bank konferentsııasy ótti.
Bul sharaǵa TMD elderiúkimetteriniń jáne mınıstrlikteriniń ókilderi, aımaqtaǵy memleketterdiń ulttyq jáne de basqa bankteriniń basshylary qatysty.
17 jyl buryn (1993) Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan basshylary Orta Azııada Ekonomıkalyq odaq qurý týraly kelisimge qol qoıdy.
11 jyl buryn (2003) Astanada Dúnıejúzilik jáne dástúrli dinder sezi bastaldy.
10 jyl buryn (2004) QR Prezıdenti N.Á.Nazarbaev Almatydaǵy rezıdentsııasynda Afınada ótken XXVIII jazǵy Olımpıada oıyndary júldegerlerimen kezdesip, memlekettik nagradalar tabys etti. Bokstan Olımpıada chempıony Baqtııar Artaev 1-dárejeli «Barys» ordenimen, Olımpıadanyń kúmis júldegerleri - grek-rım kúresiniń palýany Georgıı Tsýrtsýmıa, boksshy Gennadıı Golovkın, erkin kúres palýany Gennadıı Lalıev, aýyr atlet Sergeı Fılımonov «Qurmet» ordenimen, qola júldegerler - jeńil atlet-onsaıysshy Dmıtrıı Karpov, boksshy Serik Eleýov, grek-rım kúresiniń palýany Mkhıtar Manýkıan «Eren eńbegi úshin» medalimen marapattaldy. Olımpıada jeńimpazy men júldegerlerin daıyndaǵan jattyqtyrýshylar - N.Aqúrpekov, K.Ǵalymtaev, L.Don, ıÝ.Melnıchenko, T.Saıhanov jáne V.Karpovqa «Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri» ataǵy berildi. Qazaqstan sportshylary Olımpıada oıyndarynan bir altyn, tórt kúmis jáne úsh qola medal jeńip aldy. Komandalyq esep boıynsha Qazaqstan jıyrma tórtinshi orynǵa taban tiredi.
9 jyl buryn (2005) Pavlodarlyq Taras Shevchenko atyndaǵy Ýkraına mádenıet seriktestiginde respýblıkadaǵy birinshi ýkraın-qazaq sózdiginiń tusaýkeser rásimi boldy.
Sózdik ýkraına dıasporasynyń oqýshylaryna óz tilin jáne memlekettik tildi úırenýge kómek kórsetedi. Basylymnyń tırajy úsh myń dana.
9 jyl buryn (2005) Aqtóbede Álııa Moldaǵulovanyń memorıaldyq kesheni ashyldy.
Qoladan quıylǵan Álııanyń beınesi granıt tuǵyrǵa ornatylǵan. Eskertkishtiń eki jaǵyndaǵy granıt bederlerge saq dáýirinen bastap qazirgi kezeńge deıingi qazaq tarıhy beınelengen. Memorıal avtorlary - belgili músinshiler Baqytjan Ábishev pen Esken Serǵabaev.
5 jyl buryn (2009) Qazaqstannyń shaıbalyq hokkeı federatsııasy óziniń resmı saıtyn - www.icehockey.kz. iske qosty.
5 jyl buryn (2009) Taldyqorǵanda Qabanbaı batyr eskertkishi saltanatty túrde ashyldy.
Jetisý jerinde turyp jatqan batyrdyń urpaqtary «Daraboz» qoǵamdyq-mádenıet qoryn quryp, birneshe qaıyrymdylyq aktsııalaryn jasaý nátıjesinde eskertkishtiń qurylysyna qarajat jınalyp otyr.
Eskertkish qoladan quıylǵan, bıiktigi 11 metr. Músinshi-arhıtektor - Bolat Qusaıynov, jobalaýshy - Berdibek Shigerbaev.
Qarakereı Qabanbaı (1691-1769) - qazaq batyry, jońǵarlarǵa qarsy azattyq soǵystyń dańqty qaharmandarynyń biri. Ańyraqaı-Alakól shaıqasyna, keıin Shyńǵystaý, Ertis boıyndaǵy shaıqastarǵa qatysyp, Abylaı hannyń bas batyrlarynyń biri bolǵan.
5 jyl buryn (2009) Shyǵys Qazaqstannyń Jarma aýdanyndaǵy Qalbataý aýylynda Er Jánibek batyrdyń memorıaldyq kesheni saltanatty túrde ashyldy.
Keshen qolyndaǵy naızasymen beınelengen batyrdyń altymetrlik qola eskertkishinen turady. Onyń eki jaǵyn eki qasqyr qorshap tursa, al arqasynda bıiktigi 45 metrlik stela bar. Eskertkishten 30 metrdeı jerde Er Jánibektiń kesenesi ornatylǵan.
Er Jánibek, Jánibek Berdáýletuly (1714-1792) - jońǵar shapqynshylyǵy kezinde erekshe kózge túsken batyr, sheshen. Ol úsh júzdiń handary Ábilmámbet jáne Abylaı (Ábilmansur) kezinde jońǵar shapqynshylaryna qarsy soǵystarda qazaq qolynyń eń batyr sardarlary Qarakereı Qabanbaı, Qanjyǵaly Bógenbaı, Ýaq Ótegen jáne Oraqbaı, Malaısary qatarly batyrlarmen tize qosa otyryp, «Quba Qalmaq» atalǵan jońǵar shapqynshylaryna qarsy soǵystarda kúresken qolbasy, áıgili sheshen, ádil bı ári sol kezdegi tutas Abaq-Kereıdiń el ıesi bolǵan.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev Ystambuldaǵy Okan ýnıversıtetiniń Qurmetti doktory atandy. Okan ýnıversıteti 1999 jyly qurylǵan bolatyn.
4 jyl buryn (2010) L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq Ulttyq ýnıversıtettiń rektory Baqytjan Ábdiraıym Halyqaralyq ǵylym akademııasy qaýymdastyǵynyń altyn medalimen marapattaldy.
Qurmetti nagrada men «Halyqaralyq ǵylymı áriptestik pen ǵylymdy damytýǵa qosqan úlesi úshin» arnaıy dıplomyn rektorǵa Máskeý memlekettik halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynda Halyqaralyq ǵylym akademııasy qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Borıs Paton tabys etti.
Bir jyl buryn (2013) Úrimshide «QazAqparat» aqparattyq agenttigi men QHR-dyń Shyńjań-Uıǵyr avtonomııalyq ólkesi Halyqtyq úkimetiniń saıty arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıý rásimi ótti.
Bir jyl buryn (2013) Tashkentte Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe-elderdiń syrtqy ekonomıkalyq qyzmetke jaýapty mınıstrleriniń XII keńesi (ShYU mınıstrler keńesi) ótti.
Keńeske Qazaqstan delegatsııasyn QR Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý vıtse-mınıstri Mádına Ábilqasymova bastap bardy, sondaı-aq, keńes jumysyna QR Ózbekstan Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi Bóribaı Jeksembın qatysty.
ESІMDER
4 9 jyl buryn (1965) «Qazaqstan temir joly» UK» AQ prezıdenti, tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty MAMIN Asqar Uzaqbaıuly dúnıege keldi.
Tselınogradta týǵan. Tselınograd ınjener qurylysy ınstıtýtyn, G. B. Plehanov atyndaǵy Reseı ekonomıkalyq akademııasyn bitirgen. Eńbek jolyn 1987 jyly «Turǵynúıqurylysytresti» QB montajdaýshylyqtan bastady. 1988-1991 jyldary ishki ister organynda qyzmet etti. 1991-1996 jyldary Qazaqstannyń ınnovatsııalyq kásiporny Odaǵynda bas dırektordyń orynbasary, «Inter Ishım» BK JShS bas dırektory bolyp qyzmet etti. Astana qalasy ákimdiginde, kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstrliginde, ındýstrııa jáne saýda mınıstrliginde, Astana qalasy ákimi qyzmetterin atqardy. 2008 jylǵy sáýirden «QTJ» UK» AQ prezıdenti bolyp taǵaıyndaldy.
«Qurmet» ordenimen, «Astananyń 10 jydyǵy» medalimen marapattalǵan.
8 5 jyl buryn (1929) ǵalym, geologııalyq-mınerologııalyq ǵylymdarynyń doktory, professor, Lenın atyndaǵy Búkilodaqtyq aýylsharýashylyǵy ǵylymdary akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Mıneraldy resýrstar akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Ulttyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty, Halyqaralyq gıdrogeologııa qaýymdastyǵynyń múshesi MUHAMEDJANOV Serik dúnıege keldi.
Soltústik Qazaqstan oblysy Esil aýdany Jarqaıyń aýylynda týǵan. Qazaq taý-ken metallýrgııa ınstıtýtyn, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Geologııalyq ǵylymdar ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
Qazaqstan Ǵylym akademııasy Geologııalyq ǵylymdar ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, ǵylymı hatshy, sektor meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1965-1972 jyldary - Gıdrogeologııa men ınjenerlik geologııa ınstıtýtynyń sektor meńgerýshisi, Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýty gıdrogeologııalyq fakýltetiniń dekany. 1984-1990 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Gıdrogeologııa men gıdrofızıka ınstıtýtynyń dırektory. 1990 jyldan - Q.Sátpaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń professory. 1992 jyldan - «Ystyq sý» ǵylymı-óndiristik qaýymdastyǵynyń prezıdenti bolǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri platformalyq-taýarlyq jáne Ortalyq Qazaqstannyń gıdrogeologııalyq ken aımaǵynda artezıan basseınderi túzilýiniń zańdylyqtaryn zertteýge arnalǵan. Shiderti ózeni basseıniniń jer asty sýlarynyń qalyptasý zańdylyqtaryn zerttedi, onyń ǵylymı izdenisteriniń nátıjesinde osy ózen ańǵary arqyly Ertis-Qaraǵandy kanaly salyndy. Qazaqstannyń soltústik-batys bóliginde júrgizgen gıdrogeologııalyq zertteýleriniń nátıjesinde artezıan sýlarynyń ornalasý, taralý, qalyptasý zańdylyqtaryn resýrstar qory týraly málimetter alyndy. Jer asty sýlaryn, onyń ishinde artezıan sýlaryn paıdalanýdyń ǵylymı-tájirıbelik usynysyn jasap, óndiriske engizdi.
350-den asa ǵylymı eńbekterdiń avtory, 14 ǵylym kandıdatyn daıarlaǵan.
«Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
6 3 jyl buryn (1951) Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Tarıh jáne eıtnologııa ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri ÁBІLQOJIN Juldyzbek Bekmuhameduly dúnıege keldi.
Osy ınstıtýtta aǵa laborant, kishi ǵylymı qyzmetker, aǵa ǵylymı qyzmetker bolyp qyzmet atqardy. Qazirgi qyzmetinde 1991 jyldan beri.
áQazaqstannyń dástúrli qurylymy», «HH ǵasyrdaǵy Qazaqstannyń áleýmettik-ekonomıkalyq tarıhynyń ocherkteri» «Eýrazııa kindigindegi el», «Qazaqstan tarıhy; halyqtar men mádenıetter» jáne basqa da kitaptardyń avtory.
9 4 jyl buryn (1920-1980)ıtalıan balalar jazýshysy, «Chıppolınonyń basynan keshkenderi» kitabynyń avtory Djannı RODARI dúnıege keldi.
86 jyl buryn (1928-2003) keńestik kompozıtor, ánder avtory, RSFSR halyq ártisi SAÝLЬSKII ıÝrıı Sergeevıch dúnıege keldi.
74 jyl buryn (1940) brazılııanyń ataqty sportshysy, tarıhtaǵy eń áıgili fýtbolshy PELE (shyn aty-jóni - Edson Arantıs dý Nasımentý) dúnıege keldi.
60 jyl buryn (1954) taıvan kınoreısseri jáne prodıýser Eng LI dúnıege keldi.
5 7 jyl buryn (1957) Rýanda Respýblıkasynyń prezıdenti, Rýanda patrıottyq maıdanynyń negizin qalaýshy, osy eldegi azshylyqtaǵy týtsı halqynan shyqqan qaıratker Pol KAGAME dúnıege keldi.