22 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
22 tamyz, JUMA
Búgin - Reseı Federatsııasynyń Memlekettik týy kúni. Qazirgi kók-aq-qyzyl jolaqty Reseı týy 1994 jylǵy tamyzdyń 22-sinde memlekettik nyshanǵa aınalǵan. Ol týraly Jarlyqqa sol kezdegi Reseı Prezıdenti Borıs Eltsın qol qoıǵan. Alǵash ret bul tústerdi Uly Petr alys qashyqtyqtan kórinetin bolǵandyqtan, belgi retinde paıdalanǵan eken. Keıinnen Birinshi Petr ony Áskerı flot týy retinde bekitken. Sodan soń, aq-kók-qyzyl jolaqty tý Reseı saýda flotynyń týy retinde bekitilip, sonymen bir mezgilde ol Reseı memleketiniń nyshanyna aınaldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 25 jyl buryn (1989) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi qabyldaǵan «Til týraly» Zańǵa sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasynda qazaq tili - memlekettik til mártebesine ıe boldy. Bul Zań 1990 jylǵy shildeniń 1-inde kúshine endi. 12 jyl buryn (2002) Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstandaǵy Italııa Respýblıkasynyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi F.Pıadjezıdi, Qazaqstan men Italııa arasyndaǵy dostyq qarym-qatynastyń damýyna qosqan úlesi úshin, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet Gramotasymen marapattaý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. 105 jyl buryn (1909) Ýfa qalasynda aqyn Mirjaqyp Dýlatovtyń «Oıan, qazaq!» atty óleńder jınaǵy basylyp shyqty. 150 jyl buryn (1864) soǵysyp jatqan armııalardyń jaralanǵan soldattaryna kómektesý jónindegi Jeneva konventsııasyna 16 memleket qol qoıdy. Konventsııa soǵys kezinde áskerı gospıtaldar men medıtsına qyzmetkerlerine eshkim tımeıtinderine kepildik etti. Olardyń erekshelik belgisi - aq matadaǵy qyzyl krest. Osylaısha Qyzyl Krest uıymy dúnıege keldi. 25 jyl buryn (1989) Lıtva Joǵarǵy keńesiniń arnaıy komıssııasy 1940 jyly Latvııa, Lıtva jáne Estonııa KSRO-ǵa zańsyz túrde qosylǵan degen qorytyndy jasady. 9 jyl buryn (2005) Pavlodar oblysy Maı aýdanynyń Bozkól aýylynda táýligine 10 myń dana kirpish shyǵaratyn zaýyt iske qosyldy. 8 jyl buryn (2006) Aqtóbede Jambyl kóshesi boıyndaǵy patalogoanatomııalyq bıýrosy ǵımaratynda medıtsına ǵylymynyń doktory, professor Salamat Ahmetqalıevke arnalǵan eskertkish taqta ornatyldy. Salamat Ahmetqalıev (1936-2005) Aqtóbe medıtsına ınstıtýtyn bitirgen, sosyn assıstentten kafedra meńgerýshisine deıin ósken. 1997 jyly praktıkalyq medıtsına salasyna ótýine baılanysty, ol birtutas patalogoanatomııa bıýrosyn quryp, sol salanyń damýyna óz úlesin qosty. 7 jyl buryn (2007) Almatyda, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq memlekettik murajaıynda tuńǵysh ret úılený toıynyń sándi kıimder úlgisiniń kórmesi bolyp ótti. Uıymdastyrýshysy - reseılik «Inter Grýpp» kompanııasy. Kórmeniń maqsaty - qazaqstandyqtardy úılený toıynyń sándi kıimder úlgisin tigetin jetekshi óndirýshilermen tanystyrý, shyǵarmashylyq jáne iskerlik qyzyǵýshylyqty biriktirý, osy saladaǵy kásibı tájirıbeni almastyrý jáne jańa utymdy kelisim sharttarǵa qol qoıý. Shara aıasynda sándi kıim úlgileriniń sherýi jáne kishigirim kontsert boldy. 5 jyl buryn (2009) Máskeýde Qazaqstannyń Reseı Federatsııasyndaǵy Elshiliginiń rezıdentsııasynda tanymal jýrnalıst, «QazAqparat» UK» AQ menshikti tilshisi Sara Nurǵalıevanyń «Teńdik belgisi» atty kitabynyń tanystyrylymy ótti. Qazaq ǵaryshkeri, Halyq Qaharmany jáne Reseı Batyry Talǵat Musabaevqa arnalǵan derekti povestiń tanystyrylymyna oraılastyrylǵan kezdesýge ushqysh-ǵaryshkerler - ıÝrıı Malenchenko, ıÝrıı Batýrın, Anatolıı Artsybarskıı, kitaptyń bas keıipkeri T.Musabaev, 1992-1994 jyldardaǵy Lenınsk qalasy ákimshiliginiń birinshi basshysy Vıtalıı Brynkın jáne taǵdyrlary uzaq jyldar boıy ǵaryshty ıgerýmen baılanysty bolǵan basqa da tulǵalar qatysty. Kitap «Qazaqstan ǵarysh sapary» UK» AQ tapsyrysy boıynsha basyp shyǵaryldy, bastapqy taralymy - 5 myń dana. ESІMDER 55 jyl buryn (1959) AıÝBAEV Muhtar Aqatuly dúnıege keldi. Ol Qazaqstan Respýblıkasy Respýblıkalyq ulanynyń qolbasshysy qyzmetin 2014 jyldyń sáýir aıyn deıin atqardy. Almaty oblysynda týǵan. Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýtyn, Mınsk qalasyndaǵy KSRO Memlekettik qaýipsizdik komıtetiniń joǵary kýrsyn bitirgen. Almaty oblysy Kerbulaq aýdandyq komsomol komıtetiniń nusqaýshysy, Qazaq KSR Memlekettik qaýipsizdik komıteti Shymkent oblysy boıynsha basqarmasynyń jedel ýákili qyzmetterin atqarǵan. 1991-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıteti Taldyqorǵan oblysy boıynsha basqarmasynyń jedel ýákili, aǵa jedel ýákili, hatshylyq bastyǵy. 1995-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti jeke kúzetiniń bólimshe bastyǵy, bólim bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Kúzet qyzmetiniń 1-shi departamenti bastyǵynyń orynbasary. 2002-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Kúzet qyzmeti bastyǵynyń orynbasary. 2004-2006 jyldary - Respýblıkalyq gvardııa qolbasshysynyń birinshi orynbasary. 2006-2011 jyldary QR Ádilet mınıstrliginiń QAJ komıtetiniń tóraǵasy. 2006-2013 jyldyń naýryzy - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Kúzet qyzmetiniń bastyǵy. 2-shi dárejeli «Aıbyn» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 59 jyl buryn (1955) jazýshy, jýrnalıst, «Úrker» jýrnalynyń bas redaktory, Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet qaıratkeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy proza keńesiniń múshesi TÚMENBAIULY Qýandyq dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Shıeli aýdanynynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Máskeýdiń M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýty janyndaǵy Joǵary kýrsty bitirgen. «Lenınshil jas» («Jas Alash») gazetinde tilshi, Jalyn baspasynyń redaktory, Almaty oblystyq «Jetisý» gazetiniń tilshisi, «Juldyz» jýrnalynyń bólim redaktory, «Almaty aqshamy» gazeti Bas redaktorynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasynyń Baspasóz jáne buqaralyq aqparat mınıstrliginiń Bas redaktory, Halyqaralyq jýrnalıstıka ınstıtýtynda oqytýshy, «Aqıqat» jýrnalynyń redaktory qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2008 jyldan bastap. «Qaıyn sapty ketpen», «Shoqty kórik», «Júrdek poezd», «Kanıkýldy kútken qyz», «Jigittiń Kóktóbesi» atty povester men áńgimelerdiń, «Qanaty kúıgen qyzǵysh qus» derekti povestiniń, «Sottalǵan dombyra», «Jibek joly» áńgimelerdiń, «Kóz», «Qobyzdyń muńy» hıkaıattar men áńgimelerdiń, «Jasyl janyp turǵanda» roman jáne áńgimelerdiń, «Sózdik-slovar» avtory. Halyqaralyq «Alash», «Soros-Qazaqstan» syılyqtarynyń laýreaty. Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynyń Qurmetti azamaty. 59 jyl buryn (1955) fızıka-matematıka ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstrliginiń Atom energetıkasy komıtetiniń Analız jáne qadaǵalaý basqarmasynyń bastyǵy DONBAEV Qaldybek Mamytuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Novosibir memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1977-1996 jyldary - Qazaq KSR ǴA-nyń ıadrolyq fızıka ınstıtýtynyń (qazirgi Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy) ǵylymı qyzmetkeri, 1996-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń Atom energııasy ınstıtýtynyń ǵylymı jumysy jónindegi dırektordyń orynbasary, 1999-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy bas dırektorynyń orynbasary, 2000-2006 jyldary - Aýyr ıondar údetkishi negizindegi Salaaralyq ǵylymı-zertteý kesheniniń jáne Astana qalasyndaǵy ıadrolyq fızıka ınstıtýty bólimshesiniń (qosymsha) jetekshisi, 2000-2006 jyldary - L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ fızıka kafedrasynyń meńgerýshisi, 2006-2009 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Ǵylym komıtetiniń ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq damý qyzmetin baqylaý basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Qazairgi qyzmetinde - 2009 jyldyń mamyr aıynan bastap. «10 jyl Astana» mereıtoılyq medalmen, «Qazaqstan Respýblıkasy ǵylymynyń damýyna qosqan eńbegi úshin», «Qazaqstan Respýblıkasy biliminiń qurmetti qyzmetkeri» tósbelgisimen marapattalǵan. 68 jyl buryn (1946-1973) aqyn, jyraý, qazaq aýyz ádebıetiniń ókili RÚSTEMBEKULY Kósheneı dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Qarmaqshy aýdanynda týǵan. Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynda, Reseı Ǵylym akademııasynyń M.Gorkıı atyndaǵy Álem ádebıeti ınstıtýtynda jumys jasaǵan. Aqyn «Kóruǵly», «Rústem-dastan», «Qoblandy batyr», «Alpamys batyr», «Qyz Jibek» sııaqty jyr-dastandardy, Bazar jyraý, Kete Júsip, Jıenbaı jyraý, Turmaǵambet t.b. shvǵarmalaryn jatqa aıtyp, el arasyna taratty. Shyǵarmalarynyń birazy «Qazaqtyń qazirgi halyq poezııasy», «Jambyl jáne qazirgi halyq poezııasy» jınaqtarynda jarııalandy. 68 jyl buryn (1946) QR Parlamentiniń Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı jáne Tájikstan Parlamentaralyq komıtetindegi ókili, tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Petrov ǵylym jáne óner akademııasynyń múshesi BÁKENOV Halel Zakarııauly dúnıege keldi. Astana qalasyna týǵan. Lennıngrad ınjenerlik-qúrylys ınstıtýtyn bitirgen. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtynda assıstent boldy. 1969-1976 jyldary - Lennıngrad ınjenerlik-qúrylys ınstıtýtynda kishi ǵylymı qyzmetker, aspırant boldy. 1976-1993 jyldary - Lenıngrad qurylys ınstıtýtynda, Sankt-Peterbor sáýlet-qurylys ýnıversıtetinde kishi, aǵa, jetekshi ǵylymı qyzmetker. 1993 jyldan - QR Joǵarǵy Keńesiniń, Parlamentiniń TMD Parlamentaralyq assambleıasyndaǵy ókili, 1995 jyldyń aqpanynan - TMD Parlamentaralyq assambleıasy keńesi bas hatshysynyń orynbasary, 1996 jylǵy mamyrdan QR Parlamentiniń Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Reseı jáne Tájikstan Parlamentaralyq komıtetindegi ókili. Qazaqstan geotehnıkalyq qaýymdastyǵynyń vıtse-prezıdenti, Sankt-Peterbor men Lenıngrad oblysy Qazaq qoǵamynyń prezıdenti. 2-dárejeli «Dostyq» ordenimen, TMD Parlamentaralyq assambleıasynyń jáne Keden odaǵy memleketteriniń Parlamentaralyq komıtetiniń Qurmet gramotasymen marapattaldy. 120-dan astam ǵylymı jumystardyń avtory. 51 jyl buryn (1963) Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń birinshi orynbasary JOShYBAEV Rápil Seıithanuly dúnıege keldi. Qyrǵyz Memlekettik ýnıversıtetin, Sankt-Peterbýrg Ekonomıka jáne qarjy ýnıversıtetin bitirgen. Ekonomıka ǵylymdarynyń doktory. Aǵylshyn tilin meńgergen. Birinshi synypty Tótenshe jáne Ókiletti Ýákil dıplomattyq dárejesi bar. 1985 jyldan ǵylymı jumyspen aınalysqan.1993 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrliginiń Halyqaralyq ekonomıkalyq qatynastar basqarmasynyń úshinshi hatshysy, ekinshi hatshysy. 1996 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi TMD departamentiniń bólim bastyǵy. 1998 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasynyń Baltyq elderindegi Elshiliginiń birinshi hatshysy, keńesshisi. 2000 jyldyń tamyzynan - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Protokol qyzmeti bastyǵynyń orynbasary. 2003 jyldyń shildesinen - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń Konfessııaaralyq qatynastar jónindegi bóliminiń meńgerýshisi. 2004 jyldyń qazanynan Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 2007 jyldyń qazanynan Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrliginiń jaýapty hatshysy.2013 jylǵy aqpannan - Halyqaralyq mamandandyrylǵan EKSPO-2017 kórmesiniń komıssary. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy mamyr aıynakn beri. «Dostyq» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» mereıtoılyq medaldarymen marapattalǵan. 53 jyl buryn (1961) «Qazaqstan» RTRK» AQ Qostanaı oblystyq fılıalynyń dırektory QAZIN Manarbek Aýanuly dúnıege keldi. KSRO-nyń 50 jyldyǵy atyndaǵy Qostanaı pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen, osynda muǵalim, taǵylymdamadan ótýshi-zertteýshi boldy. M.Gorkıı atyndaǵy Chelıabi memlekettik pedınstıtýtynyń pedagogıka kafedrasy janyndaǵy aspırantýrasyn bitirdi. Chelıabi memlekettik ýnıversıtetinde pedagogıka tarıhy jáne teorııasy mamandyǵy boıynsha kandıdattyq dıssertatsııa qorǵady. Aspırantýrany bitirgennen keıin Qostanaı pedınstıtýtinde aǵa oqytýshy bolyp jumys jasady. 1994 jyly A.Baıtursynov atyndaǵy memlekettik ýnıversıtetiniń fızıkalyq-tehnıkalyq fakýlteti dekanynyń orynbasary. 1996 jyly dotsent ǵylymı ataǵy berildi. 1996 jyldan - Qostanaı oblysy ákimdiginiń ishki saıasat jáne áleýmettik sala bóliminiń meńgerýshisi. 1997 jyldan - Qostanaı qalasy ákiminiń áleýmettik máseleler jónindegi orynbasary. 2003 jylǵy jeltoqsannan - «Qazaqstan» RTRK» Qostanaı oblystyq fılıalynyń dırektory. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» mereıtoılyq medalimen marapattalǵan. 48 jyl buryn (1966) Respýblıkalyq ulannyń Prezıdenttik orkestriniń ártisi - Astana qalasy fılarmonııasynyń kontsert sharalaryn júrgizýshi JÚZBAEVA Jansulý dúnıege keldi. Kókshetaý oblysy Şýche aýdany Jańajol aýylynda týǵan. Almaty respýblıkalyq estradalyq-tsırk óneri stýdııasyn (1987) sóıleý janrynyń ártisi mamandyǵy boıynsha; L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa últtyq ýnıversıtetin (2006) «Pedagogıka jáne psıhologııa» mamandyǵy boıynsha bitirgen. 1987 jyldan - Jambyl atyndaǵy Almaty fılarmonııasynyń ártisi. 1990 jyldan - Qurmanǵazy atyndaǵy ulttyq akademııalyq halyq aspaptary orkestriniń ártisi. 1998 jyldan beri - Respýblıkalyq gvardııanyń Prezıdent orkestri sóıleý janrynyń ártisi - Astana Memlekettik fılarmonııasynyń kontserttik is-sharalardy júrgizýshisi. «Azııa daýysy» halyqaralyq konkýrsynyń, «Jas qanat» respýblıkalyq konkýrsynyń, «Shabyt» halyqaralyq shyǵarmashylyq jastar konkýrsynyń, M.I. Glınka atyndaǵy halyqaralyq klassıkalyq áýender konkýrsynyń, Astana qalasy Memlekettik fılarmonııasynyń respýblıkalyq bı janrlary konkýrstarynyń, jeke án aıtý jáne shyǵarmashylyq kontsertterdiń júrgizýshisi. Búkilreseılik konkýrstyń laýreaty (1988). Astana qalasy ákiminiń alǵys hattaryn alǵan (2000). 94 jyl buryn (1920 - 2012) amerıkandyq fantast-jazýshy Reı BREDBERI dúnıege keldi. 86 jyl buryn (1927) reseılik aktrısa Irına SKOBTsEVA dúnıege keldi.