22 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
22 shilde, SE ISENBІ
Ázerbaıjannyń ulttyq baspasóz kúni. Eldiń alǵashqy basylymy - «Ekınchı» gazetiniń jaryq kórgen kúnine oraı atap ótiledi. Ázirbaıjan jahandyq aqparattyq júıege kirip úlgerdi. Kóptegen demokratııalyq elderdegi sııaqty Ázerbaıjanda da Baspasóz jónindegi keńes qurylyp, «BAQ týraly» zań qabyldanǵan.
Reseıde saýda qyzmetkerleriniń kúni. Reseıde bul mereke eki ret atap ótiledi, bireýler ony eski data boıynsha - naýryzda, bireýler shilde aıynda toılaıdy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
7 3 jyl buryn (1941) qazaqstandyq general-maıor Kýzma Aleksandrovıch Semenchenko soǵys bastalǵanyna 1 aı ótkennen keıin Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn aldy.
2 2 jyl buryn (1992) Qazaqstan men Ýkraına arasynda dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatyldy.
1 5 jyl buryn (1999) QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa «Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy avıatsııasyn damytýdaǵy erekshe úlesi úshin» syılyǵy tapsyryldy.
2 5 jyl buryn (1989) Tájikstanda tájik tili memlekettik til bolyp jarııalandy.
1 9 jyl buryn (1995) Qaraqalpaq Respýblıkasynda Abaı Qunanbaevtyń týǵanyna 150 jyl tolýy keńinen atalyp ótti.
9 jyl buryn (2005) Almatyda Saın kóshesiniń jáne Raıymbek dańǵylynyń qıylysyndaǵy eń iri jol aıyryǵy paıdalanýǵa berildi.
Saltanatty sharaǵa Almaty qalasynyń ákimi qatysty.
Úsh deńgeıli aıryq kópir kólik qatynasyn 3,5 ese jeńildetip, kúnine 120000 avtomobıldi ótkizýde.
5 jyl buryn (2009) Atyraýda Jaıyq ózeniniń ústimen ótetin jańa eki kópirdi paıdalanýǵa berý saltanatty rásimi ótti.
Jalpy uzyndyǵy 800 metr bolatyn bir kópir «Prıvokzalnyı» shaǵyn aýdanyn áýejaımen jalǵastyrdy. Kópirdiń uzyndyǵy - 22 metr. Kópirdegi qozǵalys tórt jolaqty, onyń táýligine 5 myń avtomobıldi ótkizý múmkindigi bar. Jolaýshylar úshin eni 2,5 metrlik aıaqjoldar kózdelgen.
Ekinshi kópir «Jılgorodok» shaǵyn aýdanynda qalanyń eýropalyq jáne azııalyq bólikterin qosty. Onyń jalpy uzyndyǵy - 693 metr. Ol da táýligine kemine 5 myń avtomobıldi ótkizýge eseptelgen.
5 jyl buryn (2009) Ekibastuzda qýaty aıyna 300 tonna shıkizat daıyndap, qurym teri jartylaı fabrıkatyn shyǵaratyn zaýyt iske qosyldy.
Zaýytqa zamanaýı ıtalıandyq jabdyqtar ornatylǵan. Ónimder Italııa, Ispanııa, Qytaı, Úndistan naryqtaryna shyǵarylady.
200 jyl buryn (1814) Ogaıoda bes úndi taıpasy AQSh-pen beıbitshilik týraly kelisim jasap, Anglııaǵa soǵys jarııalady.
9 2 jyl buryn (1992) Olımpıadada oınaýǵa tyıym salynýǵa baılanysty Germanııa Leıptsıgte balamaly oıyndardy ótkizdi
7 3 jyl buryn (1941) Fashıstik Germanııanyń áskerı-áýe kúshteri Máskeýge alǵashqy áýe shabýylyn jasady.
6 8 jyl buryn (1946) eýropalyq sodyrlar Ierýsalımdegi «Davıd patsha» qonaqúıin jaryp jiberdi, sonyń aldarynan 91 adam qaza boldy.
5 5 jyl buryn (1959) An-10 ushaǵy alǵash ret kókke kóterildi.
5 4 jyl buryn (1960) Kýba AQSh-qa tıesili bolyp kelgen qant zaýyttaryn memleket menshigine aldy. KSRO-ǵa qant kele bastady.
ESІMDER
7 1 jyl buryn (1943) aqyn, jazýshy, Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdigi AQPANBETULY Álseıit dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Syrdarııa aýdanynda týǵan. N.Gogol atyndaǵy Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin bitirgen. 1966-1973 jyldary - Syrdarııa aýdandyq orta mekteptiń muǵalimi, aýdandyq oqý bóliminiń ádiskeri. 1973-1977 jyldary - «Mektep» baspasynyń redaktory, 1977-1981 jyldary - Qazaq KSR Oqý mınıstrliginiń ınspektory, Y.Altynsarın atyndaǵy pedagogıkalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1981-1990 jyldary - Qazaq radıosynyń ádebı-dramalyq habarlar bas redaktsııasynyń redaktory. 1991 jyldan «Baldyrǵan» respýblıkalyq balalar jýrnalynda bólim redaktory, redaktsııanyń alqa múshesi bolǵan. Jazýshynyń «Tuńǵysh kitap», «Bal dámi», «Nur jaýǵan kún» poemalar men óleńderi, «Toı ústinde», «Qatyn qashqan» áńgimeler, hıkaıalar, ertegileri jaryq kórgen. «Túńgi kóbelek» atalatyn tragıkomedııasy 1998 jyldan Qyzylordanyń N.Bekejanov atyndaǵy mýzykalyq-drama teatrynda, 2001 jyldan «Dúnıe-dýman» komedııasy M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynda qoıylyp keledi.
7 5 jyl buryn (1939) ánshi, Qazaqstannyń halyq ártisi, professor KESOGLÝ Lakı Konstantınovıch dúnıege keldi.
Grýzııanyń Batýmı qalasynda týǵan. Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1967 jyldan osy konservatorııa janyndaǵy opera stýdııasynda jumys istegen. 1972 jyldan Qazaqstan teledıdary men radıosynyń ánshisi boldy. Osy jyldan bastap ol otandyq jáne búkilodaqtyq radıo men teledıdar arqyly tanyldy. Qazir T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynda dáris beredi.
10 5 jyl buryn (1909-1984) tehnıka ǵylymynyń doktory, KSRO Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi DOKÝKIN Aleksandr Vıktorovıch dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Máskeý taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Búkilodaqtyq kómir ınstıtýtynyń, A.Skochınskıı atyndaǵy taý-ken isi ınstıtýtynyń dırektory bolǵan.
A.Dokýkın Qazaqstandaǵy ken qazý ónerkásibin damytýdyń negizgi baǵyttaryn belgileýge jáne joǵary bilikti kadrlar daıarlaý isine tikeleı qatysty. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri jer astyndaǵy paıdaly qabattardy qazý tehnologııasy men keshendi mehanıkalandyrýǵa arnalǵan.
«Qurmet belgisi», «Eńbek Qyzyl Tý» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
5 4 jyl buryn (1960) Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń depýtaty - Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty PLOTNIKOV Sergeı Vıktorovıch dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Saratov polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Bolshenarym aýdanynyń ákimi, Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 2008 jyldan - Shyǵys Qazaqstan oblysynan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty.
Eki medalmen marapattalǵan
9 3 jyl buryn (1921) Uly Otan soǵysynyń ardageri, partııa jáne memleket qaıratkeri, qurmetti temirjolshy, Tarıhı eskertkishter men mádenıetti qorǵaý jónindegi Qazaq qoǵamynyń qurmetti prezıdenti JIENBAEVSultan Súleımenuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fızıka-matematıka fakýltetin, Almatydaǵy saıası jetekshilerdiń orynbasarlaryn daıyndaıtyn kýrsty bitirgen. Almatydaǵy «Qazaq mal daıyndaý» keńsesinde, odan keıin Qazaqstat basqarmasynda qyzmet isteıdi. 1941 jyldyń jeltoqsan aıynda Almaty qalasynda jasaqtalyp jatqan 100-shi derbes qazaq atqyshtar brıgadasynyń atqyshtar rotasyna starshına bolyp taǵaıyndalady, keıin vzvod komandıri bolady. 100-shi derbes atqyshtar brıgadasy 1942 jyly qarashada Kalının maıdanynda 39-shy armııa quramynda surapyl soǵysqa kirisip ketedi, sol urysta Sultan aıryqsha erlik úlgisin kórsetedi. 100-shi derbes atqyshtar brıgadasynyń Velıkıe Lýkı, Nevel, Rjev mańyndaǵy jerlerdi jáne kóptegen eldi mekenderdi nemis basqynshylarynan azat etýdegi erlik isteri tarıhtan belgili. 1944-1950 jyldary Túrkistan-Sibir temir joly jumysshy jabdyqtaý basqarmasy júıesinde ár túrli basshy qyzmetterde boldy. 1950 jyly KSRO Saýda mınıstrliginiń Máskeý qalasyndaǵy joǵary saýda kýrsyna jiberilip, ony úzdik bitiredi. 1954 jyldyń kúzinde Almaty qalalyq partııa komıtetiniń ákimshilik, qarjy-saýda bóliminiń meńgerýshisi bolady. Al odan bes jyldan soń Almaty qalasynyń Frýnze aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy bolyp saılanady. 1962 jyly Sultan Jıenbaev respýblıkanyń Saýda mınıstri bolyp taǵaıyndalady. Mınıstrlikti basqarý barysynda 1962-1970 jyldary Sultan Súleımenuly saýda jáne kópshilik tamaqtandyrýdy damytý men sala qyzmetin jetildirýge kóp kúsh-jigerin jumsaıdy. Salanyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtýǵa, saýda qyzmetin kórsetýdiń progresshil túrlerin engizýge zor úlesin qosady. Sultan Jıenbaevtyń ómirindegi belesti kezeńniń biri onyń 1970 jyly Qazaq KSR Mınıstrler keńesi tóraǵasynyń orynbasary bolyp taǵaıyndalýymen baılanysty. Ol bul qyzmette 15 jylǵa jýyq eńbek etti. Bul rette saýda, jeńil jáne tamaq ónerkásibi salalarymen qosa respýblıkanyń Qarýly Kúshterine qamqorlyq jasaýmen aınalysty. Orta Azııa áskerı okrýginiń qurylýyna belsendi kómek kórsetti. Okrýg áskerleriniń oqýy men tárbıesine kóp kóńil bóldi. Ol 1985 jyly Respýblıkanyń tarıhı jáne mádenı eskertishterin qorǵaý qoǵamy Ortalyq keńesi prezıdıýmynyń tóraǵasy bolyp saılandy jáne 1988 jylǵa deıin osy qyzmetti atqardy. Sultan Jıenbaevtyń jeke bastamasymen jáne ǵylymı, mádenı jáne qoǵamdyq mekemelerdiń tilekterin eskere otyryp, 1992 jyly Dinmuhammed Qonaev atyndaǵy Halyqaralyq qor quryldy. Qordyń birinshi prezıdenti bolyp Sultan Súleımenuly saılandy, qazirgi tańda ol Qordyń qurmetti prezıdenti bolyp qyzmet atqarady.
Oktıabr revolıýtsııasy, úsh Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar dostyǵy jáne «Qurmet» ordenderimen, eki «Birinshi dárejeli Otan soǵysy» ordeni, «Erligi úshin» medali, sondaı-aq Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń birneshe qurmet gramotalarymen marapattalǵan.
6 8 jyl buryn (1946-1999) jazýshy, aqyn MUHTARULY Seısen dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Jańaqorǵan aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1971-1982 jyldary - Qazaq Sovet entsıklopedııasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1982-1986 jyldary - «Óner» baspasynyń redaktory, redaktsııa meńgerýshisi. 1992-1995 jyldary «Jalyn» baspasynyń aǵa redaktory, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik Ortalyq muraǵaty ǵylymı basylymdar bóliminiń bastyǵy bolǵan. Ómiriniń sońǵy jyldary Túrkistandaǵy Qoja Ahmet ıAssaýı atyndaǵy Qazaq-túrik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy bolǵan.
Aqynnyń «Qum kesken kerýen», «Saptaǵy sarbaz», «Taǵy bir kóktem», «Nur taǵysy» óleńder jınaǵy, «500 suraqqa jaýap» atty ónertaný, zertteý kitaby, «Shoqan jáne óner» atty ǵylymı-pýblıtsıstıkalyq kitaby jáne halyq sýretshisi Qanapııa Teljanov týraly tarıhı-bıblıografııalyq «Atameken» povesi jaryq kórgen.
6 4 jyl buryn (1950) K.Baıseıitova atyndaǵy Ulttyq opera jáne balet teatrynyń bas baletmeısteri NURQALIEV Tursynbek Ábdibaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Qaskeleń qalasynda týǵan. Almaty memlekettik horeografııalyq ýchılışesin, balet ártisi; T. Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń «Baletmeısterlik sheberlik» fakýltetin, rejısser-horeograf mamandyǵy boıynsha bitirgen. «Nur Otan» HDP múshesi (2008 jyldan). 1970 jyldan - Abaı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatry baletiniń jeke oryndaýshysy. 2000 jyldan beri - K. Baıseıitova atyndaǵy ¥lttyq opera jáne balet teatrynyń bas baletmeısteri. Qazaqstannyń Eńbek sińirgen qaıratkeri.
19 2 jyl buryn (1822-1884) avstrııalyq bıolog, genetıkanyń negizin salýshy Gregor MENDELЬ dúnıege keldi.
6 8 jyl buryn (1946) frantsýz ánshisi Mıreı MATЬE dúnıege keldi.