22 SÁÝІR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
22 SÁÝІR, S ÁR SENBІ
Búkilálemdik jer kúni. Qorshaǵan ortany qorǵaý isine búkil adamzatty biriktirý maqsatynda ótkiziletin halyqaralyq shara retinde 1990 jyldan bastap atap ótiledi. Bul ataýly kún 1970 jyldan bastap AQSh-ta dástúrli túrde ótedi. ESTE QALAR OQIǴALAR
68 jyl buryn (1947) Almaty qalasynda Abylaıhan dańǵyly boıynda Áıteke bı jáne Gogol kósheleriniń arasynda Sergeı Lýganskııge eskertkish ornatyldy. Sergeı Lýganskııge soǵys jyldary eki márte Keńes Odaǵynyń batyry ataǵy berilip, Lenın ordeni men «Altyn Juldyz» medali berilgen. Sondaı-aq ol Aleksandr Nevskıı ordenine jáne 2 Qyzyl Juldyz ordenine ıe bolǵan.
Músinshi - N. Pavlov, sáýletshi - I. Belotserkovskıı.
44 jyl buryn (1971) sol kezdegi Qazaqstannyń astanasy Almaty qalasyna birinshi ret Tý-154 áýe laıneri kelip qondy. Máskeýden Almatyǵa deıingi aralyqtaǵy - 3 500 shaqyrymdyq joldy laıner ne bári 3 saǵat 45 mınýtta ushyp ótken.
30 jyl buryn (1985) Aqtóbede Keńes Odaǵynyń Batyry Álııa Moldaǵulovanyń oblystyq memorıaldyq murajaıy ashyldy.
21 jyl buryn (1994) Ýkraınanyń Qazaqstandaǵy Elshiligi ashyldy.
18 jyl buryn (1997) ákimshilik-aýmaqtyq qurylymdy ońtaılandyrý maqsatynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Taldyqorǵan jáne Torǵaı oblystary taratyldy.
7 jyl buryn (2008) Memleket basshysy UQShU memleketteri temir joldarynyń biryńǵaı júıesin qurý kelisimin ratıfıkatsııalaý týraly zańǵa qol qoıdy.
7 jyl buryn (2008) Ulttyq akademııalyq kitaphanada Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Til komıtetiniń qoldaýymen jaryq kórgen «Saıası túsindirme sózdiktiń» tusaýkeseri bolyp ótti. Tórt myń danamen basylyp shyqqan 616 bettik túsindirme sózdikke eki myńnan astam saıasattaný, jahandaný, áleýmettaný, mádenıettaný salalarynyń termınderi men anyqtamalary engizilip, olarǵa ǵylymı turǵydan túsinikteme berilgen. Qazaq tildi orta jáne joǵary oqý oryndaryna, saıasattanýshylarǵa, áleýmettanýshylar men mádenıettanýshylarǵa arnalǵan sózdikte sondaı-aq, álemdik saıasatta ózindik mektep qalyptastyrǵan saıasattanýshylar men elimizdiń saıası ómirine belsene aralasqan tarıhı tulǵalar da qamtylǵan.
6 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Jyljymaıtyn múlikke quqyqtardy jáne onymen jasalatyn mámilelerdi memlekettik tirkeý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna ózgerister engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
6 jyl buryn (2009) BUU-nyń Bilim, ǵylym jáne mádenıet máseleleri jónindegi uıymy 32 seriktes uıymmen birlese otyryp, Álemdik sandyq nusqadaǵy kitaphana ashty. Bul kitaphananyń qoryn kez-kelgen oqyrman paıdalana alady. www.wdl.org saıtynda mádenıettiń biregeı týyndylarymen, qoljazbalarmen, kartalarmen, sırek kezdesetin kitaptarmen, fılmdermen, aýdıojazbalarmen jáne fotosýrettermen tanysýǵa bolady. Olardyń ishinde ejelgi qytaı mátinderi, arabtyń ǵylymı traktattary, 764 jylǵy «Hyakumanto darani» jazbasy jáne basqa da mádenı qundylyqtar bar. Álemdik sandyq nusqadaǵy kitaphana aǵylshyn, arab, ıspan, qytaı, portýgal, orys jáne frantsýz tilderinde jumys isteıdi.
5 jyl buryn (2010) Elordadaǵy «Qazaqstan» sport saraıynda «Qazaqstan hokkeıi» jýrnalynyń tusaýy kesildi.
5 jyl buryn (2010) Almatyda Qazaqstandyq «BTIMES.KZ» iskerlik portaly - Ortalyq Azııadaǵy jańa biregeı uqsastyǵy joq aqparattyq bıznes-medıaresýrstyń tusaýkeseri ótti.
Onyń negizgi maqsaty - qazaqstandyq kompanııalarǵa qozǵalmaly damýǵa jaıly jaǵdaılar jasaý tıimdi quraldar paıdalaný arqyly eldegi jáne dúnıejúzindegi ekonomıka, bıznes, damý úrdisi, bedeldi sarapshylardyń pikirleri men taldaýlary jónindegi ýaqytyly jáne sapaly aqparat berý.
3 jyl buryn (2012) Jenevada Qazaqstannyń BSU-na kirýi boıynsha jumys tobynyń 11-otyrysy ótti.
AQSh, Qytaı, Brazılııa, EO, Saýd Arabııa, Túrkııa, Meksıka, Pákistan, Japonııa, Shveıtsarııa, Úndistan, Argentına jáne birqatar ózge memleket Qazaqstannyń DSU-ǵa qosylýyn qoldady.
ESІMDER 115 jyl buryn (1900-1973) qazaqtyń ataqty jazýshysy, aqyn, dramatýrg, ádebıet zertteýshisi jáne synshysy, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi MUQANOV Sábıt dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysy Jambyl aýdanynda týǵan. Sábıt Muqanov qazaq ádebıetinde roman janrynyń damýyn bıik shyńǵa kóterdi. «Jumbaq jalaý» (keıinnen «Botakóz») romanynda revolıýtsııalyq alasapyran kezdi basynan ótkergen qazaq áıeliniń taǵdyry beınelense, «Syrdarııa» romanynda Uly Otan soǵysy kezindegi tyldaǵy eńbekshilerdiń qaısarlyǵy, halyqtar dostyǵy, urpaqtan-urpaqqa jalǵasqan úndestik sóz etilgen. «Aqqan juldyz» dılogııasy áıgili ǵalym Shoqan Ýálıhanovqa arnalǵan. «Ómir mektebi» trılogııasynda avtor óz ǵumyryn kezeń-kezeńmen áńgimeleı otyryp, qazaq halqynyń jarty ǵasyr boıǵy tarıhynyń da shynshyl shejiresin jasaıdy. Shyǵarmalary TMD jáne sheteldiń birqatar tilderine aýdarylǵan. Abaı atyndaǵy memlekettik syılyqtyń laýreaty. Eki ret Lenın ordenimen, eki ret Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
87 jyl buryn (1928-1990) akter, Qazaqstannyń halyq ártisi JANTÓRIN Nurmuhan dúnıege keldi. Atyraý oblysynyń Mahambet aýdanynda týǵan. Tashkent teatr óneri ınstıtýtyn bitirgen. 1952-1967 jyldary jáne 1988 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qazaq akademııalyq drama teatrynyń sahnasynda óner kórsetken. 1967-1988 jyldary «Qazaqfılm» kınostýdııasynda akter bolǵan. Akter kóptegen sahnalyq spektaklder men fılmderde oınaǵan. Ol teatrda S.Muqanovtyń «Shoqan Ýalıhanovynda» Shoqan, Ǵ.Músirepovtyń «Qozy Kórpesh - Baıan sulýynda» Qodar (osy shyǵarmalar boıynsha qoıylǵan fılmderde de oınaǵan), M.Áýezovtyń «Eńlik-Kebek» pen «Qarakózinde» Kebek pen Syrym, N.Hıkmettiń «Eleýsiz qalǵan esil erinde» Doktor, M.Kaorýdyń «Shyǵystaǵy bir beıbaǵynda» Sıntaro, M.Býlgakovtyń «Jendetterinde» Moler, sondaı-aq, Ý.Shekspırdiń «Ottelosy» men «Makbetinde» ıAgo jáne Makbet (sońǵysy Qaraǵandy oblysy qazaq drama teatrynda), A.Pýshkınniń «Shaǵyn tragedııalarynda» Salerı, Baron jáne Don Jýan rolderin oınap, úzdik akterlik sheberligin tanytqan. 1948 jyldan kınoǵa túse bastaǵan. Kınodaǵy alǵashqy róli «Alastalǵan Alıtet» fılmindegi chýkcha jigiti - Týmatýge. Jantórın 80-ge jýyq fılmderge túse onyń 30-dan astamynda basty rólde oınaǵan. Olardyń qatarynda Sh.Ýálıhanov («Onyń ýaqyty keldi»), Abylaıhanov («Atamannyń aqyry»), Qurmanǵazy («Qurmanǵazy»), Sapar («Sapar qudyǵy»), Shal («Kóleńkesin qýǵan shal»), Beıbarys sultan («Sultan Beıbarys»), t.b. beıneleri bar. Rejıser retinde Tsoı Gýk Inmen birlesip «Orman balladasy», N.Jaınaqovpen birge «Medaldiń úshinshi jaǵy», «Qara marjan» fılmderin qoıǵan. Almaty qalasynda Jantórın atyndaǵy kóshe bar.
66 jyl buryn (1949-1997) ánshi, kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińrgen mádenıet qaıratkeri, Respýblıkalyq estrada ártisteri konkýrsynyń jáne «Jiger» festıvaliniń laýreaty SEIІLOV Jaqsykeldi Ýálıuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysynda týǵan. Ol «Qaragóz», «Jezkıik» ansamblderin uıymdastyrǵan. Kompozıtordyń «Jezkıik», «Aınalaıyn, qanatym», «Áke týraly oı», «Ana týraly ballada», «Kezdesý», «Ulytaý» sııaqty tanymal ánderi bar. Jezqazǵan fılarmonııasynyń shyǵarmashylyq ujymy quramynda Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Mońǵolııada bolyp, óner kórsetken. 64 jyl buryn (1951) aqyn, aýdarmashy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, respýblıkalyq «Jiger» shyǵarmashylyq festıvalininiń laýreaty, Abaıdyń 150 jyldyǵyna oraı ótken jyr músháırasynyń júldegeri JÁLENOVA Qatıra Syzdyqqyzy dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Shıeli aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) fılologııa fakýltetin bitirip, Qazaq radıosynda 20 jyldan astam jemisti eńbek etken. 1978 jyly «Kel, mahabbat» atty jyr jınaǵy jaryq kórgen. Sodan beri «Ańsaǵan meniń ánimsiń», «Aq gúlder» atty jınaqtary shyqty. Bir top óleńderi «Razbeg» atty ujymdyq jınaqta orys tiline aýdarylyp basylǵan. 2009 jyly «Syrdarııa» jyr jınaǵy jaryq kórgen. Qazirgi kezde kásipkerlikpen aınalysady, «Aı-mır» saýda úıiniń dırektory. Tájik aqyny G.Súleımenovanyń «Qyryq burym» óleńder jınaǵyn aýdarǵan. Sondaı-aq ol Máskeý qalasynda ótken Búkilodaqtyq jas aqyn-jazýshylardyń keńesine qatysqan. «Aıryqsha qyzmeti úshin» medalimen, Qyzylorda oblysynyń merekelik medalimen marapattalǵan, eki márte oblys ákimi stıpendıanty. 50 jyl buryn (1964) «Qazaqavtodor» RMK bas dırektory MUQAShEV Serikjan Shaızadauly dúnıege keldi. Aqtóbe qalasynda týǵan. E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Batys Qazaqstan kóliktegi ishki ister basqarmasynyń jedel ýákili, Aqtóbe kólik prokýratýrasynyń tergeýshisi, «TET» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń kommertsııalyq dırektory qyzmetterin atqarǵan. 1996-1999 jyldary «Aqtóbeoblgaz» aktsıonerlik qoǵamynyń vıtse-prezıdenti, prezıdenti. 1999-2000 jyldary «Aqtýrbo» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. 2000-2002 jyldary Aqtóbe oblysy ákiminiń orynbasary. 2002-2003 jyldary «Aqtóbe JES» jabyq aktsıonerlik qoǵamy Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2003-2004 jyldary «GSM Group» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń Uıymdastyrý-baqylaý jumystary jáne kadr saıasaty basqarmasy Memlekettik ınspektsııasynyń memlekettik ınspektory. 2004-2005 jyldary Aqtóbe qalasynyń ákimi. 2005-2007 jyldary Aqtóbe oblysy ákiminiń orynbasary bolǵan. Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń depýtaty bolyp saılanǵan. Medalmen marapattalǵan
2014 jylǵy jeltoqsannan qazirgi qyzmetinde.
50 jyl buryn (1965) Qostanaı oblysynyń prokýrory QAIYBJANOV Marat Jolmaǵambetuly dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynda týǵan. Sverdlov zań ınstıtýtyn támamdaǵan (1989).
Eńbek ótili: stajer, Qostanaı qalasy prokýrorynyń kómekshisi (1995-1998); Qostanaı qalasy prokýrorynyń orynbasary (1998-1999); Qostanaı oblysy Qostanaı aýdanynyń prokýrory (1999-2000); Qostanaı oblysy Meńdiqara aýdanynyń prokýrory (2000-2005); Qostanaı oblysy Lısakovsk q. prokýrory (2005-2009); qylmystyq ister boıynsha sot aktileriniń zańdylyǵyn baqylaý boıynsha basqarmanyń 4-shi keıin 2-shi departamentiniń bastyǵy (2009-2011); QR Bas prokýratýrasynyń sotta memlekettik múddelerdiń ókildiligi boıynsha departament bastyǵynyń orynbasary, keıin bastyǵy (2011-2012).
2012 jyldyń qyrkúıeginen qazirgi qyzmetinde.
42 jyl buryn (1973) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Apparaty Aqparat-taldaý bóliminiń meńgerýshisi QUBASh Asylbek dúnıege keldi. Atyraý oblysynyń Novobogat aýdanynda týǵan. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Saıasattanýshy. 1997-2004 jyldary QR Syrtqy ister mınıstrligi júıesinde qyzmet atqardy. 2004 jylǵy qańtardan - Soltústik Qazaqstan oblysy ishki saıasat departamenti bastyǵynyń orynbasary, birinshi orynbasary boldy. 2008 jyldan bastap 2012 jyl aralyǵynda - «Nur Otan» HDP Tóraǵasy Birinshi orynbasarynyń keńesshisi, «Nur Otan» HDP Ortalyq Apparatynyń Strategııalyq damý departamentiniń, Saıası josparlaý departamentiniń dırektory.
42 jyl buryn (1973) boksshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen sport sheberi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstan Respýblıkasynyń jáne TMD-nyń chempıony JUMADІLOV Bolat Nuretdınuly dúnıege keldi. Jambyl oblysynda týǵan. Bokspen 12 jasynan bastap aınalysqan. Ol Orta Azııa oıyndarynyń, 2-shi Shyǵys Azııa oıyndarynyń chempıony, Dúnıe júzi chempıonattarynyń qola, 26-shy Olımpııa oıyndarynyń kúmis, Dúnıe júzi chempıonatynyń altyn, 27-shi Olımpııa oıyndarynyń kúmis júldegeri bolǵan. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
291 jyl buryn (1724-1804) nemis fılosofy, nemis klassıkalyq fılosofynyń negizin salýshy, Peterbor Ǵylym akademııasynyń sheteldik qurmetti múshesi KANT Immanýıl dúnıege keldi. Kenıgsberg (qazir Reseı ıeligindegi Kalınıngrad) qalasynda týǵan. Kanttyń gımnazııaǵa, keıin Kenıgsberg ýnıversıtetine túsip, bilim alýyna Shýlts degen pastor qol ushyn bergen. Ýnıversıtette Kant fılosofııamen qatar jaratylystaný ǵylymdaryn (matematıkany, fızıkany, astronomııany, geografııany jáne medıtsınany) tııanaqty oqyp, meńgeredi. Ýnıversıtette geografııadan sabaq berip, «Fızıkalyq geografııa» atty úsh tomdyq eńbek jazǵan. 1755-1796 jyldary ýnıversıtettiń dotsenti, professory bolǵan. Ǵalymnyń «Pedagogıka», «Aspannyń jalpy tabıǵı tarıhy jáne teorııasy», «Taza zerdege syn», «Praktıkalyq zerdege syn» jáne «Pikir kabiletterine syn» atty eńbekteri bar.