22 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
22 maýsym, JEKSENBІ
Eske alý jáne aza tutý kúni. Uly Otan soǵysynyń bastalǵan kúni. 73 jyl buryn (1941) Germanııa Keńes Odaǵyna basyp kirdi. Dál osy kúni Ulybrıtanııanyń Premer-Mınıstri Ý.Cherchıl fashıstik Germanııaǵa qarsy soǵysta Keńes Odaǵyna qoldaý kórsetetindigin málimdedi. Qazaqstannan maıdanǵa 1 196 164 adam attandy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
22 jyl buryn (1992) Qazaqstan men Qytaı arasynda temir jol magıstrali ashylyp, «Jibek joly» halyqaralyq jolaýshylar poıyzy Almatydan Úrimshige sapar shekti.
16 jyl buryn (1998) Qytaıda Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Abaı týraly sóz» atty kitaby jaryq kórdi.
20 jyl buryn (1994) A.Seleznev atyndaǵy Almaty bı óneri ýchılışesiniń negizinde Almaty bı óneri mektebi uıymdastyryldy. Eki jyldan keıin mektep T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýtynyń quramyna bı óneri fakýlteti bolyp qosyldy.
15 jyl buryn (1999) Petropavl qalasynyń teatr alańynda Qarasaı men Aǵyntaı batyrlardyń eskertkishi ashyldy.
125 jyl buryn (1889) Germanııada álemde alǵash ret zeınet jasyna baılanysty zeınetaqy berile bastady.
9 jyl buryn (2005) Elbasy «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Japonııa Úkimeti arasyndaǵy Tehnıkalyq yntymaqtastyq týraly kelisimdi bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
8 jyl buryn (2006) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine atqarýshylyq is júrgizý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańǵa qol qoıdy. Zań atqarýshylyq is júrgizýdi jetildirýge baǵyttalǵan.
8 jyl buryn (2006) Astanadaǵy Reseı mádenıet jáne ǵylym ortalyǵynda professor, «Memorıaldy aımaq» izdestirý tobynyń jetekshisi Maıdan Qusaıynovtyń «Úmit» memorıaldyq aımaǵy» atty eńbeginiń tanystyrylymy boldy. Atalmysh eńbekte Lenıngrad shaıqasy kezinde qaza bolǵan jaýyngerlerdi izdestirý jumystary boıynsha barlyq materıaldar toptastyrylyp, «Úmit» memorıaldy aımaǵynda ornatylǵan jol nusqaýshy belgiler, jeke zattary boıynsha tabylǵan 404 jaýyngerdiń esimderi, sondaı-aq TMD elderindegi 67 izdestirý tobynyń tizimi berilgen. Іs-shara barysynda izdestirý tobynyń birqatar músheleri maqtaý qaǵazdarymen marapattalyp, keıbir jýrnalıster «Memorıaldy aımaq» tobynyń arnaıy alqasyna ıe boldy. Aıta keter jáıt, Maıdan Qusaıynov 17 jyl boıy Astanadaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde qurylǵan «Memorıaldy aımaq» izdestirý tobyna jetekshilik etip keledi. Osy ýaqyttyń ishinde atalmysh toptyń bastaýymen júzdegen jaýyngerdiń máıiti tabylyp, kópke deıin beımálim bolyp kelgen esimder anyqtaldy. Onyń aıtýynsha, kitap jazylǵannan beri Lenıngrad túbinde taǵy 33 jaýyngerdiń máıiti tabyldy.
4 jyl buryn (2010) Almatyda «Damý» kásipkerlikti damytý qory» AQ-y Qazaqstandaǵy shaǵyn jáne orta kásipkerlik salasynda bolyp jatqan ekonomıkalyq úrdisterdi taldaýdyń geoaqparattyq júıesin iske qosty. Bul júıe qor qyzmeti, shaǵyn jáne orta kásipkerlik salasy men makro jáne mıkroekonomıkalyq úrdister jaıyndaǵy ózekti degen barlyq statıstıkalyq jáne mıkroekonomıkalyq úrdister jaıyndaǵy ózekti degen barlyq statıstıkalyq jáne taldamalyq aqparatty ınteraktıvti túrde usynatyn biregeı júıe bolyp tabylady.
ESІMDER
225 jyl buryn (1789-1865) ıspandyq saıası qaıratker, jazýshy GALЬıANO Antonıo Alkala dúnıege keldi.
84 jyl buryn (1930-1999) memleket jáne qoǵam qaıratkeri, Sotsıalıstik Eńbek Eri ÁÝELBEKOV Erkin Nurjanuly dúnıege keldi.
Soltústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Tımırıazev atyndaǵy Máskeý aýylsharýashylyq akademııasyn bitirgen.
Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy sovhozdyń dırektory, oblystyq depýtattar keńesi tóraǵasynyń birinshi orynbasary, tóraǵasy, Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń birinshi orynbasary, Kókshetaý jáne Torǵaı oblystyq partııa komıtetteriniń birinshi hatshysy, Qyzylorda oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetterin atqarǵan.
Lenın, Eńbek Qyzyl Tý, Qazan kóterilisi ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
69 jyl buryn (1945) aktrısa, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi JMERENETsKAıA Nına Leonıdovna dúnıege keldi.
Moldova Respýblıkasynda týǵan. Kıshınev memlekettik óner ınstıtýtyn bitirgen.
1969-1970 jyldary Sankt-Peterbor mýzykalyq komedııa teatrynda, Frýnzeniń Respýblıkalyq drama teatrynda qyzmet atqarǵan. 1971 jyldan - M.ıÝ.Lermontov atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatrynyń ártisi.
Teatr sahnasynda Vıktosha, Valıa (A.Arbýzovtyń «Eski Arbat ertigisi» jáne «Irkýtsk oqıǵasynda»), Lızka, Anfısa (F.Abramov boıynsha «Eki qys ben úsh jaz», «Úıinde»), Valentına (A.Vampılovtyń «Chýlımskdegi ótken jylǵy jazynda»), Natasha (A.Gelmannyń «Naedıne so vsemı»), Anna (A.Galın «Tańerteńgi aspandaǵy juldyzynda»), Pıpa Zarechnaıa (A.Chehovtyń «Shaǵalasynda»), Lıýdmıla (A.Ostrovskıı «Keshikken mahabbatynda»), Gıtel (Ý.Gıbsonnyń «Dvoe na kachelıah»), Janna (J.Anýıanyń «Boztorǵaıynda») rólderin somdaǵan.
«Mýtanty», «Pechat satany», «Pışevarskıı vals», «Angelochek», «Seker», «Perekrestok» atty kınofılmderde oınaǵan.
Qazaq KSR Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty.
83 jyl buryn (1931-2009) Sársen Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń professory, tarıh ǵylymynyń doktory, Óskemen qalasynyń qurmetti azamaty ALEKSEENKO Nıkolaı Vladımırovıch dúnıege keldi.
Óskemen qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetin bitirgen. 1955-1956 jyldary - Qazaqstan LKJO Shyǵys Qazaqstan oblystyq komıtetiniń nusqaýshysy. 1956-1987 jyldary - Óskemen pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, dotsenti, professory. 1987-1992 jyldary - Tselınograd pedagogıkalyq ınstıtýtynyń rektory. 1993-1997 jyldary - Shyǵys Qazaqstan gýmanıtarlyq ınstıtýtynyń rektory. 1997-1999 jyldary - Jol-qurylys ınstıtýtynyń professory bolǵan.
Negizgi ǵylymı jumystary Qazaqstannyń tarıhı demografııasyna, 18-20-shy ǵasyrlardaǵy ólkeniń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna arnalǵan. Onyń jetekshiligimen 16 kandıdattyq dısertatsııa qorǵalǵan.
«Qurmet belgisi» ordenimen jáne «Eren eńbegi úshin» medalimen marapattalǵan.
53 jyl buryn (1961) ǵalym, Halyqaralyq Soros qory syılyǵynyń laýreaty JÁREKEShEV Isa Hasenuly dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynyń Baıǵanın aýdanynda týǵan. Máskeý fızıka-tehnıka ınstıtýtyn, KSRO Ǵylym Akademııasy Adolf Ioffe atyndaǵy Lenıngrad fızıka-tehnıka ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
40-tan astam ǵylymı eńbektiń avtory. AQSh, Germanııa, Japonııa, Frantsııada ótken halyqaralyq konferentsııalarǵa, sımpozıýmdarǵa qatysqan. Amerıkan jáne nemis fızıka qoǵamdarynyń múshesi. 1990 jyldan bastap ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti janyndaǵy Eksperımenttik fızıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda ǵylymı-pedagogıkalyq jumyspen aınalysady.
66 jyl buryn (1948) KSRO jáne QR sýretshiler odaǵynyń múshesi, Ýkraına sýretshiler odaǵynyń jáne Eýropalyq óner ortalyǵynyń qurmetti múshesi IHANOVA Amangúl dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. N.V.Gogol atyndaǵy Almaty kórsemsýret ýchılışesin, Abaı atyndaǵy Qazaq pedpagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Teriden kartına salýdyń jańa ádisin patenttegen avtor. Jumystary ártúrli elderdiń kóptegen murajaılary men jeke kollektsııasynda, aǵylshyn patshaıymy Elızavetanyń kollektsııasynda saqtaýly tur, sýretshiniń erterektegi shyǵarmalarynyń biri Nıý-Iork qalasyndaǵy Ortalyq ǵımarattyń hollyn bezendirip tur. "Báıterek" jumysy avtorlarynyń biri. Eýropalyq sýretshiler odaǵy syılyǵynyń laýreaty, AQSh Prezıdenti Dj.Karterdiń, ıspan koroli Hýan IV, Maındaǵy Frankfýrt merııasynyń, Ulybrıtanııa patshaıymy Elızavetanyń, BUU-nyń jáne t.b. Alǵyshattarymen marapattalǵan. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaırpatkeri.
117jyl buryn (1897-1961) ázerbaıjan opera ánshisi, tenor, KSRO halyq ártisi BULBUL (shyn aty-jóni - Murtaza Meshadı Rzaogly Mamedov) dúnıege keldi.
57 jyl buryn (1957) Taýly Qarabaq Respýblıkasynyń ekinshi prezıdenti, TQR Qarýly kúshteriniń bas qolbasshysy, jáne Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy GÝKASıAN Arkadıı Arshavırovıch dúnıege keldi. 104 jyl buryn (1910-1995) nemis ınjeneri, kompıýter jasaýdyń izashary Konrad TsÝZE dúnıege keldi. 67 jyl buryn (1947) keńestik jáne reseı teatr jáne kıno aktrısasy, RSFSR eńbek sińirgen ártisi VARLEI Natalıa Vladımırovna dúnıege keldi.