22 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
22 qyrkúıek, DÚISENBІ Qazaqstan halqynyń tilderi kúni. 1998 jyldyń 20 qańtarynda elimizde QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen 22 qyrkúıek - Qazaqstan halqy tilderiniń kúni bolyp jarııalandy.
Jyl saıyn bul merekeni Qazaqstanda turatyn ult ókilderi men ulystar toılap keledi. Atap aıtqanda, Qazaqstanda 100-den asatyn ulttardyń birazynda óz tilderin oqytatyn mektepteri bar jáne olardy mádenı-rýhanı qoldaý baǵytynda Qazaqstan halqy Assambleıasy da jumys istep tur.
Búkilálemdik avtokólikti paıdalanbaý kúni. Avtokólikti paıdalanbaý kúnin ótkizý kúni 1998 jyly Frantsııada dúnıege keldi. Sol kúni bul meıramǵa jıyrma shaqty qala ǵana qatysty. Biraq 2001 jyly bul qozǵalysqa 35 eldiń myńdaǵan qalalary qosyldy. Bul kúni Eýropanyń iri qalalary avtokólikti paıdalanýyn qysqartady, qala ishinde tramvaımen, trolleıbýspen, avtobýspen, metromen jáne de qoǵamdyq kóliktiń basqa túrlerimen, sonymen qatar jaıaý júredi nemese velosıpedti paıdalanady. Malı Respýblıkasynyń ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1960). Malı - Batys Afrıkadaǵy memleket. Astanasy - Bamako qalasy. Memlekettik tili - frantsýz tili. Memleket basshysy - prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy bir palataly parlament - Ulttyq jınalys. Aqsha birligi - malı franki. Bolgarııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni. 1908 jylǵy qyrkúıektiń 22-inde Velıko-Tyrnovo qalasynda Bolgarııa knıazdiginiń Osman ımperııasynan táýelsizdik alǵanyn aıqyndaıtyn manıfest jarııalandy. Bolgarııa - Eýropanyń ońtústik-shyǵys bóliginde, Balqan jarty aralynda ornalasqan memleket. Soltústigi Rýmynııamen, ońtústigi Túrkııa, Grekııamen, batysy Serbııa jáne burynǵy Makedonııa ıÝgoslavııa Respýblıkasymen, shyǵysy Qara teńizben shektesedi. Astanasy - Sofııa qalasy. Memlekettik tili - bolgar tili. Aqsha birligi - lev. Qazaqstan Respýblıkasy men Bolgarııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy maýsymnyń 5-inde ornatyldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 1 9 jyl buryn (1995) Qazaqstandaǵy Ýkraına elshiligi ashylyp, oǵan eki el prezıdentteri qatysty. 1 3 jyl buryn (2001) Qazaqstanǵa memlekettik is-saparmen kelgen Rım papasy Ioann Pavel II-ini Elbasy N.Nazarbaev Astana áýejaıynda qarsy aldy. 8 jyl buryn (2006) Batys Qazaqstan oblysynyń Qaratóbe aýdanynda aqyn, kompozıtor Muhıt Meralyulynyń (1841-1918) kesenesi ashyldy. 5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev Shymkentte Táýelsizdik monýmentiniń ashylý saltanatyna qatysty. Eskertkish Tóle bı, Qazybek bı jáne Áıteke bı atyndaǵy kóshelerdiń qıylysynda ornalasqan «Ordabasy» alańynda boı kóterdi. Bıiktigi 24 metrlik úsh qyrly stella el halqynyń birligin beıneleıdi, monýmenttiń ár qyryna dana bılerdiń sózderi qashap jazylǵan. Monýmenttiń ushar basyna «Jer-Ana» músini ornatylǵan. Stellanyń irgesi oıý-órnektermen bezendirilgen. Monýment avtorlary - Nasyr Rústemov pen Baqytjan Áshirbaev. ESІMDER 8 9 jyl buryn (1925-1997) soǵys jáne eńbek ardageri, qoǵam qaıratkeri SYZDYQBAEV Uzaqbaı Syzdyqbaıuly dúnıege keldi. Jambyl oblysy Sarysý aýdanynda týǵan. Kırovogradtaǵy tank-tehnıkalyq ýchılışesin, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Máskeý KOKP Ortalyq Komıteti janyndaǵy Joǵary partııa mektebin bitirgen. Uly Otan Soǵysyna qatysqan. 1947-1959 jyldary Qazaqstan Kompartııasy Jambyl oblysy Sarysý, Sverdlov (qazirgi Baızaq aýdany) aýdandyq partııa komıtetteriniń nusqaýshysy, uıymdastyrý bóliminiń meńgerýshisi, úshinshi, ekinshi hatshysy bolǵan. 1961-1963 jyldary - Jambyl aýdandyq keńesi atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1963-1967 jyldary - Qordaı aýdandyq partııa komıtetiniń ekinshisi hatshysy. 1967-1983 jyldary Qazaqstan Kompartııasy Sarysý, Sverdlov aýdandyq partııa komıtetteriniń birinshi hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1983 jyldan ardagerler qatarynda qoǵamdyq qyzmetke belsene at salysqan. Eki ret Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi», «Halyqtar dostyǵy», «Otan soǵysy» ordenderimen, kóptegen medaldarmen marapattalǵan. Sarysý aýdanyndaǵy aýylǵa, kóshege, Baızaq aýdanyndaǵy kóshege esimi berilgen. 88 jyl buryn (1926-2003) Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen qurylysshysy, KSRO jáne Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty STATENIN Andreı Grıgorevıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynyń Kemerov oblysynda týǵan. Novosibir temir jol kóligi ınjenerleri ınstıtýtyn, Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1963-1964 jyldary - Almaty qalasy Sovet aýdandyq, Oktıabr aýdandyq partııa komıtetiniń hatshysy, birinshi hatshysy. 1964-1971 jyldary - Almaty qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1971-1987 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń is basqarýshysy. 1989-1996 jyldary - «QazInPress» qaýymdastyǵynyń aǵa ınjeneri, dırektory. 1996-1998 jyldary - «Kazahstanskaıa pravda» gazetiniń bólim meńgerýshisi. 1998 jyly zeınet demalysyna shyqqan. Eki márte Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar dostyǵy, eki márte «Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
64 jyl buryn (1950) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Muqaǵalı Maqataev jáne Halyqaralyq Jambyl Jabaev atyndaǵy syılyqtardyń laýreaty, Halyqaralyq «Alash» syılyǵynyń ıegeri AITULY Nesipbek dúnıege keldi. Shyǵys Túrkistannyń Tarbaǵataı aımaǵynyń Sháýeshek aýdanynda týǵan. 1962 jyly tarıhı otanyna oralǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1974-1984 jyldary - «Baldyrǵan» jýrnaly poezııa bóliminiń meńgerýshisi, «Jalyn» baspasynyń redaktory. 1984-1994 jyldary - Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń ádebı keńesshisi. 1995-1996 jyldary - «Aqyn» qaýymdastyǵynyń dırektory. 1997-2001 jyldary «Qazaq ádebıeti» gazetinde syn bóliminiń, «Juldyz» jýrnalynda poezııa bóliminiń meńgerýshisi. 2001 jyldan L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde aǵa ǵylymı qyzmetkeri qyzmetterin atqarǵan. 2008 jyldan - «Altyn tamyr» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetin atqarady. «Balalyq» degen alǵashqy óleńi 1965 jyly Shubartaý aýdandyq «Jańa ómir» gazetinde, alǵashqy toptamasy 1972 jyly Muqaǵalı Maqataevtyń sát sapar tileýimen «Lenınshil jas» gazetinde, alǵashqy kitaby 1974 jyly «Qozykósh» degen atpen jaryq kórgen. «Júrektegi jańǵyryqtar», «Áke týraly syr», «Jańbyr áni», «Túndelep ushqan tyrnalar», «Muqaǵalı-Jeltoqsan», «Báıterek», «Balabaqshaǵa barar jolda», «Jelkildep ósken quraqtaı», «Kúmis kúıme», «Qartaımaıdy kún nege?» atty kitaptary, «Eskendir qorǵany» (Á.Naýaı), «Igor joryǵy týraly jyr», t.b. aýdarma kitaptary shyqqan. Túriktiń VII ǵasyrda ómir súrgen uly aqyny Júnis Emire, qytaıdyń kóne dáýir aqyny Bo Tsyzıýdyń, ıtalıan aqyny Dj.Rodarıdyń, sondaı-aq, M.Isakovskıı, A.Barto, S.Mıhalkov, S.Barýzdın, V.Berestov, T.Sydyqov, S.Jýsýev óleńderin qazaq tiline aýdarǵan.
61 jyl buryn (1953) Rýdnnyı ındýstrıaldyq ınstıtýtynyń rektory, tehnıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik akademııasynyń korrespondent múshesi ÁBDІRAHYMOV Oral Tutqabaıuly dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Merki aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń mehanıka jáne qoldanbaly matematıka fakýltetin bitirgen. 1976-1988 jyldary - Taraz gıdromelıoratıvtik-qurylys ınstıtýtynyń assıstenti, aspıranty, aǵa oqytýshysy. 1988-1991 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1991-1995 jyldary - Mehanıka jáne mashınataný ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi, Jezqazǵan ýnıversıtetiniń rektory. 2001 jyldan Almaty tehnologııalyq ýnıversıtetinde fakýltet dekany bolyp isteıdi. Ǵalymnyń 80 ǵylymı eńbegi jáne 16 ǵylymı jańalyǵy bar. Ǵylym men tehnıkadaǵy tabystary úshin Reseı ınjenerleri odaǵynyń V.Shýhov atyndaǵy altyn medalimen marapattalǵan. 4 9 jyl buryn (1965) QR Qarjy mınıstrliginiń Salyq komıtetiniń tóraǵasy JUMADІLDAEV Ánýar Serqululy dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. 1990 jyly P. Lýmýmba atyndaǵy Halyqtar dostyǵy ýnıversıtetin matematık mamandyǵy boıynsha bitirgen. 2006 jyly Batys Qazaqstan ınjenerlik-tehnologııalyq ýnıversıtetinde qarjyger mamandyǵy boıynsha ekinshi joǵarǵy bilim aldy. 1990 jyldan bastap Qazaq SSR ǴA Matematıka jáne mehanıka ıstıtýtynyń zertteýshisi. 1990 jyldan bastap 1992 jyl aralyǵynda P. Lýmýmba atyndaǵy HDÝ aspıranty; 1992 jyldan bastap «Alas fırmasy» JShS-niń kommertsııalyq dırektory; 1997 jyldan bastap «Alaýgaz» AQ-da basqarýshy, «Aktsept-Profıl» JShS vıtse-prezıdenti; 1997 jyldan bastap 2003 jyl aralyǵynda «Alaýgaz» AQ prezıdentiniń m.a., «Alaýgaz» AQ prezıdenti; 2005 jyldan bastap Batys Qazastan oblysy boıynsha salyq komıteti tóraǵasynyń orynbasary; 2008 jyldyń qazanynan bastap jeltoqsanyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Aqparattyq tehnologııalar departamenti Aqparattyq-tehnologııalyq ınfraqurylymdar monıtorıngi men aqparattyq qaýipsizdik basqarmasynyń bastyǵy; 2008 jyldyń jeltoqsanynan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Salyq komıteti Alkogol, temeki jáne ózge de aktsızdeletin ónimderdi ákimshilendirý basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Salyq komıteti Aktsızderdi ákimshilendirý basqarmasynyń bastyǵy; 2009 jyldyń sáýirinen bastap Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Salyq komıteti tóraǵasynyń orynbasary; 2012 jyldyń aqpanynan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarjy mınıstrligi Salyq komıtetiniń tóraǵasy.
4 8 jyl buryn (1966) «QazRosGaz» AQ-ynyń bas dırektory, pedagogıka ǵylymynyń kandıdaty BORANBAEV Qaırat Sovetaıuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. Torǵaı oblystyq sport mektebinde jattyqtyrýshy bolyp qyzmet atqarǵan. 1991-1993 jyldary - Almaty qalalyq balalar jáne jasóspirimder sport mektebiniń jattyqtyrýshy muǵalimi. 1993-1996 jyldary - «Deka» kompanııasynyń bas dırektory. 1996-1997 jyldary - «Alash» Jabyq úlgidegi aktsıonerlik qoǵamynyń vıtse-prezıdenti. 1997-1999 jyldary - «Altyn alma» JShS-iniń bas dırektory. 1999-2000 jyldary - «Sıstema» JShS-iniń vıtse-prezıdenti. 2000 jyly - «QazTransGaz» JAQ-ynyń atqarýshy dırektory. 2000-2002 jyldary - «Intergas Central Asia» JAQ-ynyń kommertsııalyq dırektory. 2002-2006 jyldary - «QazTransGaz» AQ bas dırektorynyń orynbasary. 2006 jyldyń tamyzynan - qazirgi qyzmetinde. 22 3 jyl buryn (1791-1864) aǵylshyn fızıgi jáne hımıgi, elektr magnıttik óris týraly ilimniń negizin salýshy Maıkl FARADEI dúnıege keldi. 11 4 jyl buryn (1900-1964) orys til mamany, leksıkolog, ádebı til tarıhshysy, professor, álemge tanymal «Orys tili sózdiginiń avtory OJEGOV Sergeı Ivanovıch dúnıege keldi. 7 6 jyl buryn (1938-1986) Amerıka ánshisi, kınoakter, kınorejısser jáne qoǵam qaıratkeri Dın RID dúnıege keldi.