21 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
21 jeltoqsan. DÚISENBІ
Túrikmenstannyń birinshi prezıdenti - Saparmurat Nııazovty eske alý kúni. Tıisti jarlyqqa qazirgi memleket basshysy Qurbanǵuly Berdimuhammedov qol qoıǵan. S.Nııazov 2006 jyly jeltoqsannyń 21-inde júrek talmasynan qaıtys boldy.
Sózjumbaqtyń týǵan kúni (1913). Alǵashqy sózjumbaqty («cross-word puzzle») qurýshy Lıverpýldan Nıý-Iorkqa qonys aýdarǵan jýrnalıst Artýr Ýınn jasady degen joramal bar. Ýınnniń ónertabysy nelikten ekeni belgisiz áıteýir otandastaryna unamaǵan. Sondyqtan, avtor óziniń 32 sózden turatyn sózjumbaǵyn «Nıý-Iork ýorld» gazetine jibergen. Osylaısha, 1913 jyly jeltoqsannyń 21-de atalǵan sózjumbaq gazet betinde jarııalanǵan.
Nıderlandyda Qasıetti Tomastyń kúni. Jeltoqsannyń 21-i - jyldyń eń qysqa jáne eń qarańǵy kúni atap ótiledi. Bul kún - Rojdestvo demalystary aldyndaǵy mekteptegi sabaqtardyń sońǵy kúni.
ESTE QALAR OQIǴALAR
57 jyl buryn (1958) KSRO Joǵarǵy Keńesi «halyq jaýy» degen túsinik joıylǵan qylmystyq zańnamanyń jańa negizin qabyldady. Onda sot otyrysy ashyq ótip, aıypkerdiń qatysýy mindetteldi.
24 jyl buryn (1991) 11 táýelsiz memlekettiń basshylary jańa dostastyqtyń tusaýyn kesip, KSRO-nyń taratylǵanyn jarııalaǵan Almaty deklaratsııasyn qabyldady. Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy quryldy.
23 jyl buryn (1992) QR Joǵarǵy Keńesi «Qazaqstan Respýblıkasynyń prokýratýrasy týraly» Zań qabyldady.
22 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtiń Jarlyǵymen «Altyn Juldyz», «Halyq qaharmany» ataǵy, ordender, medaldar, jáne basqa memlekettik syılyqtar belgileriniń beıneleri bekitildi. Bul ordenmen tek, qana Qazaqstan Respýblıkasyna eńbek sińirgen azamattar marapattalady. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti laýazymy boıynsha «Altyn qyran» ordeniniń erekshe túriniń kavaleri atanady. «Halyq qaharmany» ataǵyn alǵan adamdarǵa «Altyn juldyz» erekshe belgisi jáne «Otan» ordeni beriledi. «Otan» ordeni - Qazaqstan Respýblıkasynyń joǵarǵy ordenderiniń biri. «Otan» ordenimen memlekettik jáne qoǵam qyzmetterinde: ekonomıkany damytýda, áleýmettik salada, ǵylym men mádenıette, quqyq qorǵaý jáne áskerı qyzmetinde, demokratııa men áleýmettik salany damytýda erekshe eńbekteri úshin marapatalady.
20 jyl buryn (1995) Qazaqstannyń jańa Konstıtýtsııasynyń qabyldanýyna baılanysty Elbasy N.Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qaýipsizdik organdary týraly» Zań kúshi bar Jarlyqqa qol qoıdy.
20 jyl buryn (1995) QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Izraıldegi elshiligi ashyldy.
11 jyl buryn (2004) Elbasy Nursultan Nazarbaev Astana ákimshiligi jańa ǵımaratynyń ashylý saltanatynda qatysty. Ákimshiliktiń ǵımaraty qalanyń ortalyǵynda Áýezov pen Bókeıhan kóshelerimen qıylysatyn Kenesary kóshesinde ornalasqan. Jańa ǵımarat Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qoldaýymen Kýveıt qorynyń qarajatyna salyndy.
10 jyl buryn (2005) Aqmola oblysy Ereımentaý aýdanynyń ortalyǵynda Qanjyǵaly Bógenbaı batyr atyndaǵy murajaı úıi ashyldy. Murajaıdyń ár bólmeleri belgili bir taqyryptarǵa oraılastyryla bezendirilip, san alýan jádigerlermen tolyqtyrylǵan. Munda bir jarym myńdaı tanymdyq tarıhı jádigerler toptastyrylǵan.
10 jyl buryn (2005) Oral qalasynda aqyn Uldaı Sarıevanyń «Japyraq ǵumyr» kitabynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Kópten beri óleń jazyp, esimi ádebı ortaǵa jaqsy tanys bolsa da, jeke jınaǵy endi ǵana jaryq kórgen Uldaıdyń kitabyna alǵysózdi oraldyq belgili aqyn Janǵalı Nábıýllın jazǵan. Sonymen qatar, aqyn U.Sarıevanyń sózderine jazylǵan kóptegen ánder bar.
8 jyl buryn (2007) Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa Máskeý memlekettik halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń Qurmetti doktory ataǵy berildi.
6 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Til janashyry-2009» baıqaýynyń №1 Qurmetti belgisimen marapattaldy.
Elimizde memlekettik tildi damytýǵa arnalǵan baıqaý Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Tilder boıynsha komıtetiniń, «Til janashyry» birlestigi jáne «Til» jýrnalynyń uıymdastyrýymen ótken bolatyn.
4 jyl buryn (2011) Astanada Reseı-Qazaqstan nanotehnologııalar qoryn qurý týraly qujattarǵa qol qoıyldy.
Qujatqa ROSNANO, Qazyna Kapıtal Menedjment», «VTB Kapıtal Aktıvterdi basqarý jáne «12 BF Global Ventures» ókilderi qol qoıdy. .
3 jyl buryn (2012) QR Ulttyq banki «Tańbaly petroglıfteri» eskertkish kúmis shaqalaryn aınalymǵa shyǵardy.
3 jyl buryn (2012) saq kezeńi arheologııalyq qazbalary negizinde «Qanatty barys týraly ańyz» mýltfılmi túsirildi.
3 jyl buryn (2012) Almatyda QR Ulttyq kitaphanasynyń kórme zalynda Qazaqstannyń halyq ártisi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Qamal Qarmysovtyń týǵanyna 100 jyl tolýyna arnalǵan eske alý keshi ótti.
3 jyl buryn (2012) Şýchınsk-Býrabaı kýrorttyq aımaǵynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen «Rixos Lake Borovoe» qonaqúıi men «Santa-Klaýs aýylyn» saltanaty ashý rásimi ótti.
ESІMDER
107 jyl buryn (1908-1978) aktrısa, Qazaqstannyń halyq ártisi MAIZELЬ Lıýbov ıAkovlevna dúnıege keldi.
1925-1928 jyldary Harkovtyń Proletkýlt teatry stýdııasynda oqyp, óner jolyn osy teatrda bastaǵan. 1934 jyldan qazirgi Lermontov atyndaǵy orys akademııalyq drama teatrynda qyzmet etken. Maızel orys jáne shetel dramatýrgteriniń shyǵarmashylyǵymen qatar qazaq jazýshylarynyń pesalarynda Sárýar, Kóklan (M.Áýezov, «Túngi saryn», «Qara Qypshaq Qobylandy»), Qanykeı (M.Áýezov, L.Sobolev, «Abaı») taǵy basqa rólderdi oınady.
86 jyl buryn (1929-2002) qurmetti sport sheberi, respýblıkamyzdyń on dúrkin chempıony, KSRO-nyń eki dúrkin chempıony ÝLЬıANOV Stepan Ivanovıch dúnıege keldi. Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. KSRO chempıonatynyń jáne ІІ KSRO halyqtary spartakıadasynyń qola júldegeri. Temirjolshylar arasynda ótken jarystardyń chempıony. Ýlıanov eki qolymen kóterý jattyǵýynda 12 márte KSRO rekordtaryn jáne 6 márte álem rekordtaryn jańǵyrtty. Jattyqtyrýshysy - A.Kostın.
80 jyl buryn (1935) ǵalym, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik Ǵylym Akademııasynyń akademıgi QAMALOV Sýhan Maqsotuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Qaztalov aýdanynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
1965-1972 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Geologııa mınıstrliginiń bas geology. 1976-1985 jyldary - Oral munaı jáne gaz barlaý ekspedıtsııasynyń aǵa geology, bas geology. 1985-1989 jyldary - «Oralmunaıgazgeologııa» óndiristik birlestiginiń dırektory. 1989-1991 jyldary - Qazaq KSR-niń Geologııa jáne jer qoınaýyn qorǵaý jónindegi komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1991-1992 jyldary - «Qarashyǵanaqgazónerkásip» memlekettik kásipornynyń bas dırektory. 1992 jyldan «Qazaqgazjobalaý» gaz ónerkásibi ǵylymı zertteý-jobalaý ınstıtýtynyń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Injenerlik Akademııasynyń Batysqazaqstandyq ortalyǵynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan.
Respýblıkamyzdyń barlyq aýmaǵynda geologııalyq barlaý jumystaryn jobalaýmen jáne josparlaýmen aınalysty. Sol jyldary qory asa baı suıyq kómirsýtekti Ózen jáne Jetibaı kenderi ashyldy. Aqtóbe ekspedıtsııasynyń bas geology retinde tikeleı qatysýymen «Jańa jol» iri munaı ken ornyn zerttelip, ashyldy. Osy kezeńde biregeı Qarashyǵanaq gazkondensat keni barlandy. 90-ǵa jýyq ǵylymı eńbekteri bar.
«Oktıabr Revolıýtsııasy», «Qurmet belgisi», «Parasat», «Barys» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. Oral qalasynyń qurmetti azamaty.
66 jyl buryn (1949) A.Ostrovskıı atyndaǵy Batys Qazaqstan oblystyq orys drama teatrynyń (Oral) dırektory ZELENTsOV ıÝrıı Aleksandrovıch dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen, orys tili men ádebıeti muǵalimi. 1976 jyldan - A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtynda qoǵamdyq mamandyqtar fakýltetiniń dekany. 1986 jyldan - Temirjolshylar Mádenıet saraıynyń, keıinnen Jastar Mádenıet saraıynyń dırektory. 1999 jyldan - qazirgi qyzmetinde. QR Prezıdentiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan, Mádenıet qaıratkeri.
54 jyl buryn (1961) Qaraǵandy oblysynyń oblysynyń ákimi ÁBDІBEKOV Nurmuhambet Qanapııauly dúnıege keldi.
Arqalyq qalasynda týǵan. Máskeý taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty. Instıtýtty bitirgennen keıin óz eńbek isin Shılisaı fosforıt keninde aýysym sheberi bolyp bastaǵan. 1989 jyldan 2009 jyl aralyǵynda Aqtóbe jáne Atyraý, Astana qalalaryndaǵy mekemelerinde jáne memlekettik organdarda ár túrli laýazymdarda bolǵan.
2009 jyly jeltoqsannan 2011 jyly shilde aralyǵynda Óndiris Komıteti ókili, Qazaqstan Respýblıkasynyń Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar Mınıstrliginiń vıtse-mınıstri. 2011 jyly shildeden bastap - Aqtóbe qalasynyń ákimi. 2012 jyly aqpannan bastap Aqtóbe oblysy ákiminiń birinshi orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. «Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005) medaldarymen marapattalǵan..
47 jyl buryn (1968) «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasy» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary BERLІBAEV Danııar Ámirbaıuly dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Qazaqstan Ǵylym akademııasy Memleket jáne quqyq ınstıtýtynda kishi ǵylymı qyzmetker bolǵan. «QazTransOıl» munaı tasymaldaý ulttyq kompanııasy» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń atqarýshy dırektory, prezıdentiniń keńesshisi, «QazTranGaz» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń vıtse-prezıdenti, «Intergas Central Asia» jabyq aktsıonerlik qoǵamy bas dırektorynyń orynbasary, «Munaı jáne gaz kóligi» ulttyq kompanııasy» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń birinshi vıtse-prezıdenti, «QazMunaıGaz» ulttyq kompanııasy» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń basqarýshy dırektory qyzmetterin atqarǵan. 2005-2007 jyldary «Intergas Central Asia» aktsıonerlik qoǵamynyń bas dırektory bolǵan. 2007-2011 jyldary - «QazMunaıGaz» UK vıtse-prezıdenti, basqarýshy dırektory, Saýda úıiniń bas dırektory, «QazTransGaz» AQ bas dırektory. 2011 jlǵy qazannan - «QazMunaıGaz» UK» AQ gaz jobalary boıynsha basqarýshy dırektory. Qazirgi qyzmetinde 2012 jylǵy aqpannan beri. «Qurmet» ordenimen, eki medalmen marapattalǵan.
96 jyl buryn (1918-2007) avstrııalyq dıplomat, BUU-nyń 4-shi Bas hatshysy, Avstrııa prezıdenti (1972-1981) Kýrt Iozef VALЬDHAIM dúnıege keldi.
90 jyl buryn (1925-2013) keńestik jáne reseılik teatr jáne kıno aktrısasy, RSFSR halyq ártisi AROSEVA Olga Aleksandrovna dúnıege keldi.
66 jyl buryn (1949-1987) Býrkına-Faso saıası qaıratkeri, 1983-1987 jyldardaǵy el prezıdenti Toma SANKARA dúnıege keldi.