21 SÁÝІR . QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
21 SÁÝІR, DÚISENBІ
Brazılııanyń Memlekettik merekesi - Tıradentes kúni. Tıradentes - XVIII ǵasyrdaǵy otar Brazılııanyń táýelsizdigi úshin Brazılııanyń altynǵa baı aýdany Minas Gerais shtatynda otarshylarǵa qarsy úlken qastandyq uıymdastyrýshylardyń basynda turǵan kúreskerlerdiń biri. Qastandyq jasaý nıetteri ashylǵannan keıin Brazılııanyń bostandyǵy úshin kúreskerler qatań jazalanǵan, al Tıradentes 1792 jyly 21sáýirde Rıo-de-Janeıro alańynda dar aǵashyna asylǵan.
Pákistanda Ikbal kúni. Pákistannyń rýhanı ákesi sanalǵan aqyn, Musylman lıgasynyń prezıdenti Muhammed Ikbaldy eske alý kúni.
Rım qalasynyń irgetasy qalanǵan kún. B.d.d. 753 jyl Romýldyń (Romýl men Rem - ańyzǵa aınalǵan aǵaıyndy Rımniń negizin qalaýshylar) Rım qalasynyń negizin qalaǵan kúni sanalady. Ataqty tarıhshy Mark Terentsıı Varronnyń jazbalaryna súıene otyryp, osyndaı toqtam jasalǵan. Rımniń týǵan kúninde qalanyń qaqpasy Rım turǵyndarymen qatar, búkilálemniń bar túkpirinen jınalatyn san myńdaǵan týrıster úshin sımvolıkalyq túrde ashylady. 2004 jyldan bastap «Rım qudaıy» konkýrsy ótkiziledi. Oǵan Italııada turatyn nemese kezinde Rım ımperııasynyń bir bóligi bolǵan elde turatyn 18 ben 30 jas aralyǵyndaǵy konkýrsanttar qatysa alady. Qyzdar ón boıyna rımdik áıel men ishki jan dúnıe sulýlyǵy ıdealyn jınaqtaǵanyn kórsetýi qajet. Jeńimpaz syılyq retinde rımdikterdiń dástúrli kıimin kıgen ıtalıandyqtar men sheteldikter qatysatyn dástúrli tarıhı kortejdiń basynda júrý múmkindigine ıe bolady. Barlyq oqıǵa dástúrli rım mýzykasy jáne ıtalıan ashanasymen úılesim taýyp otyrady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 9 jyl buryn (1925) «Qazaq áıeli» jáne «Teńdik» gazetteri negizinde «Qazaqstan áıelderi» qoǵamdyq-saıası jýrnaly shyǵa bastady.
5 5 jyl buryn (1959) Muhtar Áýezovke «Abaı joly» roman-epopeıasy úshin Lenındik syılyq berildi.
1 4 jyl buryn (2000) elimizde Búkildúnıejúzilik kitap jáne avtor quqyǵyn qorǵaý kúnine baılanysty «Úshmyńjyldyqtaǵy kitaptar - shetelde» degen atpen kórme ótti. Bul kórmege respýblıkamyzdaǵy basty basylymdar, joǵary oqý oryndarynyń baspa ókilderi de qatynasty. Barlyq kitaptar Ulttyq kitaphananyń altyn qoryna syıǵa berildi.
9 jyl buryn (2005) Elbasy N.A.Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy múgedekterdi áleýmettik qorǵaý týraly», «Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy turǵyn úı qurylysynyń jınaǵy týraly» Zańdaryna qol qoıdy.
8 jyl buryn (2006) «Qazatomónerkásip» ulttyq atom kompanııasynyń senimdi basqarýyndaǵy Stepnogor ken-hımııa kombınatynyń gıdrometallýrgııa zaýyty aýmaǵynda molıbden baıytý fabrıkasy ashyldy. Mundaı fabrıka Qazaqstannyń taý-ken óndirisi men qaıta óńdeý ónerkásibinde alǵash ret iske qosylyp otyr. Molıbden kenin qaıta óńdeıtin baıytý fabrıkasy gıdrometallýrgııa zaýytynyń aýmaǵynda rekordtyq merzimde - 96 kúnde salyndy.
7 jyl buryn (2007) Petropavldaǵy Maǵjan Jumabaev atyndaǵy alańynda jańa «Jastar alleıasy» salyndy.
Jańa alleıa «Jasyl kún» aýmaqty kógaldandyrýdyń respýblıkalyq tabıǵaty qorǵaý aktsııasynyń bastamasy boldy.
6 jyl buryn (2008) Pavlodarda «Balalar shyǵarmashylyǵy jáne qamtý ortalyǵy» memlekettik qazynalyq kommýnaldyq kásiporny quryldy.
Qalalyq bilim bóliminiń jańa mekemesi qaladaǵy mektepterdiń, aýla klýbtary men balalar ortalyqtarynyń arasynda ózara baılanys ornatatyn bolady. Ásirese kámeletke tolmaǵandardyń isteri jónindegi bólimderde esepte turǵan jasóspirimder men turmysy tómen otbasylardyń balalaryna erekshe nazar aýdarylady. Olar sport sektsııalaryna, shyǵarmashylyq ujymdar men klýbtarǵa tegin bara alady. Jaz aılarynda ortalyqtyń saýyqtyrý-sporttyq lagerlerinde demalatyn bolady. Qala bıýdjeti esebinen qarjylandyrylyp otyrǵan jańa qurylymda 50 tájirıbeli pedagog jumys isteıdi.
5 jyl buryn (2009) Ortalyq Azııanyń Eýrazııalyq qory (OAEQ) Astana qalasyndaǵy Úkimettik emes uıymdardy qoldaý ortalyǵynda «Qazaqstanda jergilikti qoǵamdastyqtar qoryn (JQQ) qurý jáne ony damytý» taqyrybynda dóńgelek ústel ótkizdi.
4 jyl buryn (2010 ) Almatyda Ulttyq qor naryǵynyń operatorlary arnaıy baspasóz máslıhatynda qundy qaǵazdar naryǵynyń kásipqoı qatysýshylarynyń Qazaqstandyq qaýymdastyǵyn (KASD) qurǵanyn jarııalady.
Qaýymdastyqty «BTA Sekıýrıtıs» AQ, «Vernyı kapıtal» AQ, «IFD «Resmi» AQ, «Kazkommerts Sekıýrıtıs» AQ, «Sentras Sekıýrıtıs» AQ, «Troıka Dıalog Kazahstan», AQ, «Halyk Finance» AQ bastamasymen Assotsıatsııa qurylǵan. KASD múshesi bolýdy josparlaıtyn Qazaqstan qarjygerler qaýymdastyǵynan, Qazaqstan qor bırjasy men baǵaly qaǵazdar ortalyq depozıtterinen qoldaý tapqan.
Qaýymdastyqty qurýdyń maqsaty - bırjalyq saýda jáne esep, sanaly quqyqtyq normalardy saqtaý, ózara túsinýshilik pen senim barysynda negizi salynǵan kásipshilik minez-qulyqty qundy qaǵazdar naryǵyna joǵary etıkalyq standarttardy engizý.
ESІMDER
10 5 jyl buryn (1909-1967) tarıh ǵylymynyń doktory professor, Uly Otan soǵysynyń ardageri ELEÝOV Tájen dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Qazaqstan Jastar odaǵy Almaty oblystyq komıtetiniń ekinshi hatshysy, Qazaqstan Kompartııasy OK-niń bólim meńgerýshisi, «Hronıka» jýrnalynyń redaktory qyzmetterin atqarǵan. 1946-1948 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, ǵalym hatshysy. 1948-1950 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Qoǵamdyq ǵylymdar bólimshesiniń ǵalym hatshysy. 1950-1967 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi bolǵan.
Medaldarmen Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
6 9 jyl buryn (1945) gelmıntolog-parazıtolog ǵalym, bıologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri RAISOV Tólegen Qazezuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Semeı memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirgen.
1968 jyldan Semeı memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtynda (qazirgi Semeı qalasynyń memlekettik medıtsınalyq ýnıversıteti) assıstent, dotsent, prorektor, rektor, kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 2002 jyldan - Semeı qalasynyń memlekettik medıtsınalyq ýnıversıteti rektorynyń keńesshisi.
Negizgi ǵylymı eńbekteri gelmıntozdyń patogenezin, odan saqtaný jáne ony emdeý joldaryn zertteýge arnalǵan. Parazıt pen ıesiniń arasyndaǵy ózara baılanysty (trıhınellez jáne ehınokokk aýrýlaryn) zerttep, dıagnostıkasyn qoıýdyń jáne ony emdeýdiń ádisterin jetildirdi. Shalǵaı aımaqtarda turatyn turǵyndardyń densaýlyǵyna ıadrolyq synaq polıgonynyń radıatsııalyq faktorlarynyń áserin zertteýmen shuǵyldanady.
200-ge jýyq ǵylymı eńbektiń, onyń ishinde 4 monografııanyń, 4 ónertapqyshtyq avtorlyq kýáliktiń avtory. Ǵalymnyń jetekshiligimen 3 doktorlyq jáne 18 kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaldy.
6 6 jyl buryn (1948) Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti fılosofııa jáne áleýmettik tanym metodologııasy kafedrasynyń meńgerýshisi, fılosofııa ǵylymynyń doktory, professor ALTAEV Jaqypbek Altaıuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Qazyǵurt aýdanynda týǵan. Tashkent memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1972-1976 jyldary - M.Áýezov atyndaǵy Shymkent pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy. 1980-1985 jyldary - M.Tynyshbaev atyndaǵy Qazaq kólik jáne kommýnıkatsııalar akademııasynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti. 1985-2003 jyldary Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń dotsenti, professory bolǵan. Qazirgi qyzmetinde 2003 jyldan bastap isteıdi. Ǵalym qazaq fılosofııasy, mádenıet tarıhy men teorııasy máselelerin zertteýmen shuǵyldanady. 50-den astam ǵylymı maqalasy, 2 monografııasy, 4 oqýlyǵy, 5 oqý quraly bar.
6 1 jyl buryn (1953) aqyn, Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıster odaǵynyń Á.Bókeıhanov jáne akademık S.Báıishev atyndaǵy syılyqtarynyń ıegeri, aqyndardyń halyqaralyq Túrik festıvaliniń, jastardyń respýblıkalyq «Jiger» festıvaliniń laýreaty, Almaty oblysy Kerbulaq aýdanynyń qurmetti azamaty TOBAıAQ Baqytjan Oshaqbaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaq ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ınstıtýtynyń ekonomıkalyq kýrsyn, Energetıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. «Qaztehenergo» kásipornynyń ınjeneri, Energetıka mınıstrliginiń aǵa ınjeneri, Energetıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, Qazaq entsıklopedııasynyń ǵylymı redaktory, «Bilim jáne eńbek» («Zerde») jýrnalynyń bólim meńgerýshisi, «Halyq Keńesi» gazetiniń bólim meńgerýshisi, «TAŃ» telekompanııasynyń kommentatory, Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń bólim bastyǵy, «Qarjy-Qarajat» jýrnalynyń arnaýly tilshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Kásiporyndardy qaıta uıymdastyrý agenttiginiń bólim bastyǵy, Qazaq telegraf agenttiginiń redaktory, «Habar» agenttiginiń redaktory, Qazaq memlekettik basqarý akademııasy jýrnalynyń jaýapty redaktory, Almaty qalalyq ákimshiligi Til basqarmasynyń bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Qazir ulttyq «KEGOK» energetıkalyq kompanııasynda jumys isteıdi. Aqynnyń «Bostan», «Metaldar qupııasy», «Egemen eldiń ekonomıkasy», «Sonar», «Adamzat tirlikti dáýlet bilmek..», «Qulanıek», «Almaty kósheleri», «Kúreńbel» atty kitaptary jaryq kórgen.
27 9 jyl buryn (1735 - 1818) orystyń kórnekti mehanık-ónertapqyshy Ivan KÝLIBIN dúnıege keldi.
1 50 jyl buryn (1864 - 1920) nemis sotsıology, tarıhshy jáne ekonomıst Maks VEBER dúnıege keldi.
9 2 jyl buryn (1922 - 2001) keńestik kınorejısser, stsenarıst, pedagog, KSRO halyq ártisi Stanıslav ROSTOTsKII dúnıege keldi.
88 jyl buryn (1926) Ulybrıtanııa men Soltústik Irlandııa Birikken koroldiginiń hanshaıymy ELIZAVETA II (Elızaveta Aleksandra Marııa Vındzor) dúnıege keldi.
Ol XI ǵasyrdan beri Brıtan koroldigi tarıhyndaǵy 42-shi bıleýshi. Ol 1952 jylǵy aqpannyń 6-da taqqa otyrdy. Elızaveta II hanshaıym retinde Dostastyq basshysy, qurlyqtaǵy, teńizdegi jáne áýedegi kúshterdiń Bas qolbasshysy, Koroldik gvardııanyń jáne Koroldik ınjenerlik polktiń polkovnıgi, 700-den astam qoǵamdyq uıymnyń prezıdenti ári jetekshisi bolyp tabylady. Elızaveta II Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevpen eki ret kezdesken.