21 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
21 maýsym, SENBІ Jazǵy kún toqyraýy. Dál osy kúni Soltústik jarty sharda eń uzaq kún bolsa, Ońtústik jarty sharda eń qysqa kún bolady. Kanadanyń baıyrǵy turǵyndarynyń kúni. 1996 jylǵy maýsymnyń 13-de Kanadanyń general-gýbernatory Romo Le Blan maýsymnyń 21-in baıyrǵy turǵyndar kúni dep jarııalady.
Mýzyka merekesi. Frantsııada eń alǵash ret 1982 jyly maýsymnyń 21-nen 22-ne qaraǵan túni mýzyka merekesi ótti. Bul kúni barlyq kásipqoı mýzykanttar men mýzyka ónerine endi aralasyp júrgender jınalyp, Frantsııanyń barlyq qalalarynda qaıyrymdylyq kontsertterin ótkizedi. Qazir Mýzyka merekesi halyqaralyq mártebege ıe jáne maýsymnyń 21-de 5 qurlyqtaǵy 100 memlekette atap ótiledi. Búkildúnıejúzilik qarym-qatynas pen damý jolyndaǵy mádenı áralýandylyq kúni. Qazaqstan Búkilálemdik tabıǵı jáne mádenı murany qorǵaý týraly konventsııaǵa 1994 jylǵy sáýirdiń 29-ynda qosyldy. Qazaqstanda 25 myńnan astam sáýlet eskertkishteri bar. Onyń ishinde ekeýi - Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi men Tamǵaly kesheni ıÝNESKO-nyń búkilálemdik mura tizimine engen. Atalmysh tizimde álemniń 120 elinde ornalasqan myńǵa jýyq eskertkishter bar. Halyqaralyq jumyssyzdyqtan qorǵaý kúni. Halyqaralyq eńbek uıymynyń málimetteri boıynsha jumyssyzdardyń sany mıllıard adamǵa jetedi. Bul ǵalamshardaǵy jumys kúshiniń úshten birine teń. ESTE QALAR OQIǴALAR
20 jyl buryn (1994) QR Mınıstrler Kabınetiniń qaýlysymen Aqmola, Atyraý, Pavlodar, Taldyqorǵan oblystarynda aımaqtyq ýnıversıtetter quryldy. 18 jyl buryn (1996) Ońtústik Koreıada Abaıdyń qarasózderi koreı tilinde kitap bolyp basylyp shyqty. 17 jyl buryn (1997) Býdapeshtte vengr tilinde shyqqan Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Ǵasyrlar toǵysynda» kitabynyń tusaýkeseri ótkizildi. Onyń alǵysózin Vengrııa Prezıdenti Arpad Gents jazǵan. 14 jyl buryn (2000) QR UǴA-nyń jalpy jınalysy N.Á.Nazarbaevty «Makroekonomıka» mamandyǵy boıynsha múshelikke qabyldady. 13 jyl buryn (2001) Qostanaı qalasyndaǵy Oktıabrdiń 50 jyldyǵy kóshesine Alash qozǵalysynyń qaıratkeri, jazýshy, aqyn, dramatýrg, jýrnalıst, 20-shy ǵasyrdyń bas kezindegi qazaq mádenıeti men ádebıetiniń iri ókili Mirjaqyp Dýlatovtyń esimi berilip, eskertkish taqta ornatyldy. 8 jyl buryn (2006) Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń 25-shi sessııasynda «Aqtóbe oblysyna eńbek sińirgen qaıratker» ataǵy bekitildi. Arnaıy komıssııanyń sheshimi boıynsha bul ataq jyl saıyn Aqtóbe oblysynyń damýyna aıtýly úles qosqan úsh aqtóbelikke taǵaıyndalady. Bul ataqqa jurtshylyq ókilderiniń, úkimettik uıym ókilderiniń, t.b. kandıdatýralary usynylady. Qurmetti ataqqa laıyqty kandıdattardyń alǵashqylary - Reseı batyry, ushqysh-ǵaryshker, aqtóbelik ıÝrıı Lonchakov, eńbek sińirgen qaıratker, ardager Sapar Saǵyntaev jáne nemis ulttyq-mádenı ortalyǵynyń jetekshisi Valter Memle dep tanyldy. 74 jyl buryn (1940) qazirgi akademık Qanysh Sátbaev atyndaǵy Geologııalyq zertteýler ınstıtýty quryldy. 48 jyl buryn (1966) Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynda «Aq qanat» baletiniń premerasy boldy. Balet úsh aktiden jáne úsh kórinisten turady. Balettiń stsenarııin jazǵan - Á.Mámbetov, kompozıtory - Ǵ.Jubanova, baletmeıstri - D.Ábdirov, sýretshisi - V.Mamontov, dırıjeri - T.Osmanov. Basty partııalardy F.Jolymbetova men A.Asylmuratov oryndady. Balettiń ekinshi nusqasy da 1967 jyly maýsymnyń 27-inde osy teatrdyń sahnasynda qoıyldy. 1970 jyly «Aq qanat» baletiniń mýzykasy úshin kompozıtor Ǵazıza Jubanovaǵa Qazaqstan memlekettik syılyǵy berildi. 15 jyl buryn (1999) aqyn Muhtar Shahanovqa halyqaralyq «Rýhanııat» syılyǵy berildi. 15 jyl buryn (1999) Batys Qazaqstannan Qara teńiz jaǵalaýyna deıin sozylatyn Kaspıı munaı qubyryn tóseý bastaldy. 10 jyl buryn (2004) Almaty qalasy ákimdiginiń qoldaýymen Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonııasynda birinshi ret Halyqaralyq organdyq mýzykalar festıvali ótti. 8 jyl buryn (2006) Sara Alpysqyzy Nazarbaeva «Asyl júrek» halyqaralyq qaıyrymdylyq syılyǵyna ıe boldy. Bedeldi halyqaralyq qaıyrymdylyq syılyǵyn tapsyrý rásimi «Rossııa» bas kontsert zalynda ótti. Bul sharany ataqty ıtalıan akteri Sofı Loren ashty. Sondaı-aq Ornella Mýtı, Djessıka Lang jáne Stıven Sıgal sııaqty belgili akterler keshtiń arnaıy qonaǵy boldy. 110 jyl buryn (1904) Halyqaralyq fýtbol federatsııasy - FIFA quryldy.Federatsııa qurý týraly kelisimge Frantsııa, Belgııa, Danııa, Gollandııa, Ispanııa, Shvetsııa, Shveıtsarııa elderiniń ókilderi qol qoıdy. 2 kúnnen keıin FIFA-nyń alǵashqy kongresi ashylyp, federatsııanyń prezıdent bolyp frantsýzdyq Rober Geren saılandy. 19 jyl buryn (1995) «Abaı» entsıklopedııasy jaryq kórdi. 9 jyl buryn (2005) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Japonııa Úkimeti arasynda «Respýblıka Saraıyna dybys jabdyqtaryn jetkizý (Almaty qalasy)» jobasyn júzege asyrý úshin Japonııa Úkimetiniń grantyn tartý týraly notalar almasý nysanyndaǵy kelisimdi bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy. 96 jyl buryn (1918) qazirgi Almaty oblystyq «Jetisý» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi. Gazet qazaq, uıǵyr, ózbek, tatar tilderinde shyǵyp turǵan. Gazettiń alǵashqy redaktory bolyp S.Shákirjanov taǵaıyndalǵan bolatyn. ESІMDER 106 jyl buryn (1908-1963) dırıjer, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi KÝZЬMICh Fedor Andreevıch dúnıege keldi. Reseıde týǵan. Máskeýdiń polktik mýzykalyq tobynda tárbıelengen. Almaty garnızondyq úrmeli aspaptar orkestrinde dırıjeri, 1934 jyldan Qazaq opera jáne balet teatry orkestriniń trýbashysy, keıinnen dırıjeri bolǵan. Teatr sahnasynda qoıylǵan E.Brýsılovskııdiń «Qyz Jibek», «Er Tarǵyn», «Jalbyr», t.b. spektaklderge dırıjerlik etken. 1936 jyly Máskeýde ótken Qazaq ádebıeti men óneriniń onkúndigine qatysqan. 104 jyl buryn (1910-1971) orys aqyny, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty TVARDOVSKII Aleksandr Trıfonovıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Máskeý fılosofııa, ádebıet jáne tarıh ınstıtýtyn bitirgen. «Novyı mır» jýrnalynyń bas redaktory bolǵan. Dáýir shyndyǵyn keń qamtıtyn «Bir qıyrdan bir qıyr», «Vasılıı Terkın», «Jazý dápterindegi óleńder», «Osynaý jyldar lırıkasy» shyǵarmalary bar. 65 jyl buryn (1949) sýretshi, Qazaqstan Respýblıkasy Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri BAITENOV Májıt Sadyquly dúnıege keldi. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Ol birqatar halyralyq, búkilodaqtyq, respýblıkalyq kórmelerge qatysqan. Onyń týyndylary Á.Qasteev atyndaǵy, J.Shardenov atyndaǵy kórkemsýret murajaılarynda, Astanadaǵy, Qaraǵandydaǵy, Pavlodardaǵy Mádenıet mınıstrliginiń kórme dırektsııasynda saqtaýly. M.Baıtenov tarıhty, túrki halyqynyń salt-dástúrinen habardarlyǵynyń arqasynda óziniń týyndylarynda sol derekterdi keńinen qoldanady. Mysaly, onyń kóptegen kartınalarynda Tamǵaly tastaǵy buqanyń sýreti salynǵan. Sondaı-aq qylqalam sheberi aýyl taqyrybyn da jıi qozǵaıdy. Alaıda onyń shyǵarmashylyǵynyń bir ereksheligi ol óz keskindemelerin avangardtyq, abstraktili stılde salady. 56 jyl buryn (1954) Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi QULMAǴAMBETOV Іlııas Raıhanuly dúnıege keldi. Qaraǵandy qalasynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn, KSRO Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Transplantologııa jáne jasandy organdar ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn, KSRO Medıtsına ǵylymdary akademııasy A.Vıshnevskıı atyndaǵy Hırýrgııa ınstıtýtynyń doktorantýrasyn bitirgen. 1988-2001 jyldary Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtynyń kýrs jetekshisi, kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 2001 jyldan - Qaraǵandy memlekettik medıtsına akademııasynyń rektory. 2008 jyldan - «Almaty memlekettik dárigerlerdiń bilimin jetildiý ortalyǵy» RMK rektory. Ǵalymnyń 150-den astam ǵylymı jarııalanymy, onyń ishinde 6 monografııasy jaryq kórgen. «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), ıÝ.A. Gagarın atyndaǵy medaldarmen; «Máskeý qalasynyń tańdaýly ónertapqyshy» (1984) belgisimen marapattalǵan. «QR densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi» (2004), Ulttyq medıtsına qaýymdastyǵynń «Altyn dáriger» ataǵyna ıe boldy, «Ave Vitae» (2010) belgisiniń ıegeri.. 63 jyl buryn (1951) Qazaqstan Respýblıkasynyń Frantsııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Portýgalııa Respýblıkasyndaǵy jáne Andorra, Monako koroldikterindegi Qazaqstannyń Tótenshe jáne Ókiletti elshisi DÁNENOV Nurlan Jumaǵalıuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Borovskoı aýdanynda týǵan. Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn, KSRO Syrtqy ister mınıstrligi Dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen. 1976-1986 jyldary - Qazaqstan LKJO Qostanaı oblystyq komıtetiniń, Qazaqstan LKJO Ortalyq komıtetiniń hatshysy. 1989-1992 jyldary - KSRO Syrtqy ister mınıstrligi Taıaý Shyǵys basqarmasynyń birinshi hatshysy, KSRO-nyń Týnıstegi Elshiliginiń keńesshisi. 1992-1993 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Taıaý jáne Orta Shyǵys elderi basqarmasynyń bólim meńgerýshisi, bastyǵy. 1993-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń baspasóz hatshysy. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq memlekettik basqarý joǵary mektebiniń dırektory. 1995-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 1997-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Frantsııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, sonymen qatar UNESCO janyndaǵy Qazaqstan Respýbıkasynyń Turaqty ókili. 1999-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Shveıtsarııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Jeneva qalasyndaǵy Birikken Ulttar Uıymy jáne basqa da halyqaralyq uıymdar bólimshesi janyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Turaqty ókili, sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasynyń Vatıkandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2004-2008 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ispanııa Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Vatıkandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshy, Dúnıejúzilik týrıstik uıym janyndaǵy elimizdiń turaqty ókili mindetin qosa atqarýshy. 2008-2009 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 2009 jyldyń shildesinen - Qazaqstan Respýblıkasynyń Frantsýz Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, 2009 jyldyń jeltoqsanynan - Qazaqstan Respýblıkasynyń Portýgalııa Respýblıkasyndaǵy, Andorra jáne Monako koroldikterindegi Tótenshe jáne Ókiletti elshisi qyzmetin qosa atqarýshy. «Qurmet belgisi» ordenimen, Qazaq KSR-i Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl», Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentine 10 jyl» merekelik medaldarymen, Áýlıe uly Grıgorıı Úlken krest ordenimen marapattalǵan. 62 jyl buryn (1952) 5-saılanǵan QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi BEKTURǴANOV Ersultan Óteǵululy dúnıege keldi. Qaraqalpaq AKSR-nyń Taqtakópir kentinde týǵan. Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýtyn, L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen. 1976 jyldan - Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýtynda oqytýshy. 1979 jyldan - Jambyl elektr jelileri kásiporyndarynda aǵa ınjener, qyzmet bastyǵy. 1984 jyldan - Taldyqorǵan oblysy Qapal aýdandyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, partııalyq tekserý komıssııasynyń tóraǵasy, uıymdastyrý bóliminiń meńgerýshisi. 1990 jyldan - Taldyqorǵan oblystyq partııa komıtetiniń uıymdyq-partııalyq jáne kadr jumystary bóliminiń jaýapty uıymdastyrýshysy. 1991 jyldan - halyq depýtattary Taldyqorǵan oblystyq keńesiniń apparat jetekshisi, Taldyqorǵan oblystyq ákimshiliginiń ákimi apparatynyń jetekshisi. 1992 jyldan QR monopolııaǵa qarsy komıtetiniń Taldyqorǵan oblysy boıynsha tóraǵasy. 1993 jyldan - QR SІM ekinshi hatshysy, QR-nyń GFR-daǵy elshiliginiń úshinshi, ekinshi, birinshi hatshysy - Konsýldyq bóliminiń meńgerýshisi. 1995 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń kómekshisi, 1996 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń memlekettik qyzmet jáne kadr saıasaty bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, Prezıdent Ákimshiligi basshysynyń kadr saıasaty bóliminiń meńgerýshisi, QR Prezıdenti Keńsesi bastyǵynyń orynbasary. 2008 jylǵy qazannan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń memlekettik qyzmet jáne kadr saıasaty bóliminiń meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy qańtardan beri. «Qurmet» ordenimen, 4 medalmen, sonyń ishinde «Eren eńbegi úshin» medalimen marapattalǵan. Qazaqstannyń Qurmetti sport qaıratkeri. 58 jyl buryn (1956) gıtarıst, «Mıýzıkola» dýetiniń mýzykalyq prodıýseri SYZDYQOV Bolat Muratuly dúnıege keldi. Qaraǵandy qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Shymkent mádenıet ınstıtýtynyń mádenı-aǵartý jumystary fakýltetin bitirgen. 1973 jyldan - Qaraǵandy memlekettik fılarmonııasynyń ánshisi.1974 jyldan - Qyzyl týly Orta Azııa áskerı okrýginiń dıvızııa shtaby áskerı orkestriniń ánshisi. 1976 jyldan - respýblıkalyq «Gúlder» ansambliniń ánshisi. 1979 jyldan - «Araı» tobynyń ánshisi. 1983 jyldan - «A-Stýdıo» tobynyń gıtarısi. 1989 jyldan - M.Dýnaevskııdiń basshylyǵymen «Imaks» shyǵarmashylyq ortalyǵynyń ánshisi (Máskeý). Búkilodaqtyq estrada ártisteri konkýrsynyń laýreaty (Máskeý, 1982), «Big Apple Music-96» tanymal mýzyka halyqaralyq konkýrsynyń birinshi syılyǵy laýreaty (g. Nıý-Iork) 46 jyl buryn (1968) QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń jaýapty hatshysy EVNIEV Arman Qaıratulydúnıege keldi. 1968 jyly 21 maýsymda Soltústik-Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. Omby aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn (agronomııa), Qaraǵandy ınstıtýtyn, QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik qyzmet akademııasyn bitirgen (memlekettik basqarý). Eńbek jolyn 1990 jyly Soltústik-Qazaqstan oblysynyń Máskeý aýdanynyń XXV Partsezd atyndaǵy aýyldyń agronomy qyzmetinen bastady, keıin osy oblystyń Temırıazev aýdanynyń bas agronomy qyzmetinde boldy. 1994-1999 jyldary - Soltústik-Qazaqstan oblysynyń Máskeý aýdanynyń XXV Partsezd atyndaǵy aýyldyń dırektory, «Novoýzenskoe» JShS dırektory. 1999-2000 jyldary - Soltústik-Qazaqstan oblysynyń Aqqaıyn aýdanynyń Ákiminiń orynbasary, aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń basshysy. 2001-2002 jyldary - QR Parlamenti Májilisiniń Apparat sektorynyń keńesshisi, meńgerýshisi, QR Parlamenti Májilisiniń Apparatynda óńirlik damý jáne ekonomıkalyq reformalar jónindegi Komıteti bóliminiń meńgerýshisi. 2002 jyldan bastap - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Eginshilik sharýashylyǵy departamentiniń dırektory. 2005 jyldan bastap - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Vıtse-mınıstri. 2006 j. aqpanynan bastap - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Eginshilik sharýashylyǵy departamentiniń dırektory. 2006 j. qyrkúıek aıynan bastap - «Qazaqstan fermerler odaǵynyń» QQ Prezıdenti. 2007 j. qazan aıynan 2008 j. tamyzyna deıin - «Ońtústık» ÁKK basqarma tóraǵasynyń orynbasary, birinshi orynbasary. 2008 j qyrkúıeginen 2010 j. tamyzyna deıin - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Vıtse-mınıstri. 2008 j. qarasha aıynan bastap - Qazaqstannyń Ulttyq agroónerkásip palatasynyń ortalyq keńesiniń tóraǵasy. 2011 j. qańtarynan 2011 j. maýsymyna deıin - «Atameken» odaǵy» QUEP basqarma tóraǵasynyń orynbasary. 2011 j. maýsymynan 2012 j. qańtaryna deıin - «Jetisý» ÁKK» UK» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary. 2012 j. naýryz aıynan bastap - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi janyndaǵy Іskerlik keńes tóraǵasynyń orynbasary. 2012 j. shilde aıynan - "MAJIKO" basqarýshy holdınginiń" JShS bas dırektory. 2012 j. qazan aıynan 2013 j. naýryz aıyna deıin - Qazaqstannyń AÓK iskerlik keńesiniń tóraǵasy. 2013 j. naýryz aıynan QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Jaýapty hatshy qyzmetine taǵaıyndaldy. 61 jyl buryn (1953-2007) Pákistan Islam Respýblıkasynyń 1988-1990 jáne 1993-1996 jyldardaǵy premer-mınıstri Benazır BHÝTTO dúnıege keldi. 52 jyl buryn (1962-1990) keńestik rok-mýzykant, ánder avtory, «Kıno» rok-tobynyń jetekshisi TsOI Vıktor Robertovıch dúnıege keldi.