2050 jylǵa qaraı Tájikstan muzdyqtarynyń 20%-y joıylýy múmkin
ASTANA. KAZINFORM – Klımattyń jedel ózgerýi Tájikstandaǵy muzdyqtardyń erýine ákelip, aýyl sharýashylyǵyna, sýmen qamtamasyz etýge, energetıka men azyq-túlik qaýipsizdigine qaýip tóndirip otyr, dep habarlaıdy Anadoly.
Sonymen qatar, tabıǵı apattar qaýpiniń artýy halyqtyń bilim, densaýlyq saqtaý, taza sý jáne tamaq sııaqty negizgi qyzmetterge qol jetkizýin barǵan saıyn qıyndatyp otyr.
Tájikstan — Ortalyq Azııadaǵy muzdyqtar sany boıynsha jetekshi elderdiń biri. Alaıda jahandyq jylyný saldarynan el aıtarlyqtaı muzdyqtar kóleminen aıyrylyp jatyr.
Resmı derekter boıynsha, elde shamamen 14 myń muzdyq bar. Sońǵy jyldary olardyń 1300-den astamy tolyǵymen erip ketken. 1930 jyldan beri Tájikstan muzdyqtarynyń shamamen 30%-y joıylǵan.
Tájikstan muzdyqtary aımaqtaǵy tuşy sýdyń jartysynan astamyn qamtamasyz etedi. Olar Ortalyq Azııany sýmen qamtýda asa mańyzdy ról atqarady. Sondaı-aq, olar aýyl sharýashylyǵy men energetıka úshin mańyzdy Amýdarııa (Jeıhýn) men Vahsh sekildi ózenderdiń negizgi kózi.
Alaıda muzdyqtardyń tez erýi qysqa merzimde sý tasqyndary men kóshkinderdiń kóbeıýine ákelip otyr. Al uzaq merzimde bul sý resýrstarynyń azaıýyna jáne aımaqtyń azyq-túlik pen energetıkalyq qaýipsizdigine tónetin qaterge ulasady.
Tabıǵı apattar negizgi qyzmetterge qol jetkizýdi qıyndatady
ıÝNISEF-tiń «Balalar, klımat jáne qorshaǵan orta Tájikstanda» atty baıandamasyna sáıkes, qazirgi erý qarqyny saqtalsa, 2050 jylǵa deıin muzdyqtar kólemi 15–20%-ǵa qysqarady, al shaǵyn muzdyqtar kelesi 30–40 jyl ishinde tolyǵymen joıylady.
Baıandamada Tájikstanda ortasha temperatýra 2030 jylǵa qaraı 1,4 °C-qa, al 2050 jylǵa qaraı 2,6 °C-qa kóterilýi múmkin ekeni aıtylǵan. Bul muzdyqtardyń erýine odan ári áser etip, balalar úshin aıtarlyqtaı qaýip týdyrady.
— Muzdyqtardyń erýinen týyndaǵan sý tasqyny, qurǵaqshylyq jáne sý tapshylyǵy balalardyń densaýlyǵy men ómir súrý jaǵdaılaryna qatty áser etedi. Bul qaýipter balalardyń taza sýǵa, medıtsınalyq qyzmetke, bilimge jáne jetkilikti tamaqqa qol jetkizýin qıyndatady, — delingen esepte.
Muzdyqtardy qorǵaý — bolashaqtyń kepili
ıÝNISEF Jastar keńesiniń múshesi Samır Shorahmatýlloev Dýshanbedegi muzdyqtardy qorǵaý konferentsııasynda bergen suhbatynda muzdyqtardyń qurǵaq kezeńde sýdyń negizgi kózi ekenin jáne olardyń erýi eleýli saldarǵa ákeletinin atap ótti.
— Ásirese belsendi erý kezeńderinde tasqyndar men laı kóshkinderi jıi bolady. Bul apattar aýyldyq aımaqtarǵa qatty áser etip, Tájikstan halqy úshin úlken qıyndyq týǵyzady, — dedi ol.
Shorahmatýlloevtiń aıtýynsha, muzdyqtardyń erýi saldarynan 2050 jylǵa qaraı aýyl sharýashylyǵy jerleriniń kólemi 8%-ǵa qysqarady.
— Bul keıbir aýyldyq óńirlerde aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndirýdi jalǵastyrý múmkin bolmaıtynyn bildiredi al bul halyqtyń negizgi tabys kózi, — dep tolyqtyrdy ol.
Erte eskertý júıesi — adam ómirin saqtaıtyn qural
Shorahmatýlloev atap ótkendeı, muzdyqtardyń erýinen týyndaǵan tasqyndar ásirese aýyldyq aýdandarǵa qaýip tóndiredi, sondyqtan erte eskertý júıeleri óte mańyzdy.
— Adamdar tasqyn bolaryn aldyn ala bile almaıdy. Sondyqtan telefon nemese teledıdar arqyly habarlaý júıesi adamdardyń ómirin saqtaı alady. Mundaı júıeni Tájikstanda engizý asa qundy bolar edi, — dedi ol.
Ol sondaı-aq temperatýranyń kúrt kóterilýi apat qaýpin arttyratynyn jáne eldiń ózgerip jatqan jaǵdaılarǵa beıimdelýi úshin óz tehnologııalyq sheshimderin jáne ınnovatsııalyq júıelerin ázirleýi qajet ekenin aıtty.
Konferentsııa — muzdyqtar problemasyna nazar aýdarýdyń joly
Shorahmatýlloevtiń aıtýynsha, Tájikstanda ótken halyqaralyq konferentsııa muzdyqtardy saqtaýdyń mańyzdylyǵyn túsinýge yqpal etedi.
Onyń aıtýynsha, ıÝNISEF konferentsııada tek foto jáne beınematerıaldardy ǵana emes, sonymen qatar klımattyń ózgerýi balalarǵa qalaı áser etetinin kórsetetin zertteýlerdi de usynǵan.
— Balalar bul úderisterdi eresekterden kem túsinbeıdi, — dep túıindedi ol.
Aıta ketelik Qyrǵyzstannyń ońtústiginde úsh jasandy muzdyq jasalǵany týraly jazǵan edik.