OPEK bas hatshysy: Qazaqstan Prezıdenti — álemdik deńgeıdegi memlekettik qaıratker
ASTANA. KAZINFORM — Munaı eksporttaýshy elder uıymynyń (OPEK) bas hatshysy Haıtam Ál-Gaıs Kazinform agenttigine bergen eksklıýzıvti suhbatynda Qazaqstannyń OPEK+ formatyndaǵy orny týraly paıymyn aıtty.
— Bas hatshy myrza, OPEK+ formatynda Qazaqstannyń ustanymy qanshalyqty sheshýshi ról oınaıdy dep oılaısyz?
— Qazaqstan jahandyq energetıka naryǵynda eleýli oıynshy bolyp esepteledi. Munaı men gaz, tabıǵı resýrstar, geografııalyq orny Qazaqstandy Eýropa men Azııa úshin mańyzdy serikteske aınaldyrdy.
Qazaqstan OPEK+ formatyndaǵy áriptestik deklaratsııasyna on jyl buryn qol qoıdy. Sol sátten bastap alıanstyń negizin qalaýshylardyń biri bolyp esepteledi. Bul eldiń aýmaǵynda 30 mlrd barrelge jýyq dáleldengen munaı qory bar. Basqasha aıtsaq, álemdegi munaı qorynyń keminde 2%-y Qazaqstanda shoǵyrlanǵan degen sóz. Osynyń arqasynda elderińiz senimdi energııa jetkizýshi el retinde moıyndalyp otyr.
— Qazirgi geosaıası ahýal Qazaqstannyń munaı eksportyn qaı baǵytta damytady dep boljaısyz?
— Men Qazaqstan ózin munaı men gazdy senimdi jetkizýshi el retinde kórsetti dep aıtar edim. Geografııalyq orny ony Eýropa, Azııa jáne Ortalyq Azııa arasyndaǵy mańyzdy kólik torabyna aınaldyryp jatyr. Al Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń tájirıbeli basshylyǵy ornatqan saıası turaqtylyq ınvestorlar men seriktes elderdiń kóńiline senimdilik uıalatady.
Búgin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevpen alǵash ret kezdestim. Bul - men úshin zor mártebe. Ol - álemdik deńgeıdegi memlekettik qaıratker retinde moıyndalǵan basshy, al onyń danalyǵy men tájirıbesi Qazaqstannyń jetekshi energetıkalyq resýrstar jetkizýshisi retinde tabysty damýynyń aıqyn dáleli bolyp otyr. QR Prezıdenti OPEK-tiń jahandyq naryqtardy turaqtandyrý bastamasyna ashyq qoldaý bildirdi. Ol meniń saparymdy OPEK pen Qazaqstan arasyndaǵy yntymaqtastyqty úkimettik jáne ınstıtýtsıonaldyq deńgeılerde tereńdetý jolyndaǵy qadam retinde jyly qabyldady.
Úkimettiń sheteldik ınvestıtsııalarǵa ashyqtyǵy jergilikti kompanııalarmen tyǵyz yntymaqtastyqpen birge energoresýrstar eksportynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etedi. Qazaqstan munaı men gaz naryǵynda ǵana emes, ýran jáne basqa da strategııalyq mıneraldar salasynda mańyzdy oıynshy bolyp esepteledi. Sondaı-aq jel energııasy sııaqty jańartylatyn energııa kózderi salasynda barǵan saıyn belsendi damyp keledi.
OPEK-tiń ustanymy boıynsha energetıka bolashaǵy munaı, gaz, ıadrolyq energetıka men jańartylatyn kózderge birdeı yqylaspen ınvestıtsııa tartýdy talap etedi. Osy ustanym Qazaqstannyń ustanymymen úndes. Ekonomıka men halyq sany ósip kele jatqanyn eskergen memleketterińiz qazirdiń ózinde energııa jetkizýdegi áleýetin ártaraptandyryp jatyr.
— Qazir munaıdyń ótimdiligi týraly túrli pessımıstik boljam aıtatyn sarapshylar kóp. OPEK aldaǵy eki jylda suranys pen usynystyń teńgerimin qandaı sharalar arqyly ustap turmaqshy?
— 2016 jyldan bastap OPEK jáne OPEK+ munaı naryǵynda turaqtylyqty saqtaý úshin dáıekti túrde jumys istep keledi. 2020 jyly COVID-19 pandemııasy álemdik suranysty buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıde quldyratqan kezde osyny aıqyn ańǵardyq. Óndiris kólemin túbegeıli túzetýdiń arqasynda OPEK+ turaqtylyqty salystyrmaly túrde tez qalpyna keltire aldy.
Biz bolashaqta usynys pen suranysty ınvestıtsııalardy yntalandyratyn senimdi orta qura otyryp, teńestiremiz. Turaqtylyq munaıǵa degen suranysty uzaq merzimde saqtaıtyn mańyzdy faktor deýge bolady. OPEK 2050 jylǵa qaraı álemdegi munaıǵa degen suranys táýligine 123 mıllıon barrelge jetetinin boljap otyr. Bul maqsatqa jetý úshin ınvestıtsııany qazirden salý kerek. Óıtkeni munaı ónerkásibinde jańa qýattardy qosý úshin kóp jyldar kerek. Al munaı óndirisi jyl saıyn shamamen 5-6% quldyrap barady.
Munaı men gazǵa ınvestıtsııa salýdan tartynýǵa úndeıtin málimdemeler qate ári qaýipti. Óıtkeni bolashaqtaǵy energetıkalyq qaýipsizdikke qaýip tóndiredi. Álemdik ekonomıkanyń ornyqty ósýi úshin — Qazaqstan sııaqty munaı men gazǵa, energııanyń basqa da kózderine ınvestıtsııa salýdy toqtatpaý mańyzdy.
— OPEK-ke Ortalyq Azııa men Kaspıı aımaǵynan baqylaýshy elder múshe bolyp kirýi qanshalyqty múmkin dúnıe dep esepteısiz?
— OPEK árqashan ashyq esik saıasatyn ustanyp keledi. Bizdiń jarǵylyq qujattarymyzda jańa múshelerdi qabyldaýdyń negizi naqty aıqyndalǵan. Múshelikke úmitker elder munaı eksportyn ashyq ári taza uıymdastyryp, uıymnyń prıntsıpterimen, qundylyqtarymen úndesken saıasat júrgizý kerek.
OPEK munaı óndirýshilermen ǵana emes, Úndistan, Qytaı, Eýropalyq Odaq sııaqty tutynýshylarmen de jan-jaqty dıalog júrgizedi. Bizdiń ustanymdarymyz ınklıýzıvti baılanysqa, yntymaqtastyqqa, jahandyq energetıkalyq dıalog sheńberinde ózara túsinistikti qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan.
— OPEK jahandyq energetıkadaǵy kómirsýtektiń úlesin azaıtý saıasatyn synaǵanyn bilemiz. Qazaqstan osy saıasattyń ózi úshin barynsha ádiletti iske asýy úshin ne isteý kerek degen pikirdesiz?
— Energetıkadaǵy uly kósh uǵymy munaı men gazdan bas tartý degen maǵynada jıi qoldanylyp ketti. Biraq tarıhqa qarasańyz, energetıka salasyndaǵy kóshter bir kózdiń azaıýy esebinen emes, jalpy suranystyń artýymen júrip otyrǵan. Aǵash, kómir, munaı, gaz, jańartylatyn kózder — báriniń tutyný kólemi jyl saıyn tek artyp keledi.
Ár el osyny eskerip ózine tıimdi joldy tańdaı alý kerek. Qazaqstan úshin mundaı jol munaı men gazdyń iri óndirýshisi retindegi ornyn joǵaltpastan, ýran men jańartylatyn qýat kózderine kóptep ınvestıtsııa tartý bolmaq. BUU konventsııasy bekitken «jalpyǵa birdeı saralanǵan jaýapkershilik» qaǵıdaty irgetas bolyp qala beredi. Óıtkeni damýshy elder damyǵan ekonomıkalarmen qatarlasyp shaýyp kete almaıdy. Qorshaǵan ortaǵa tastalatyn shyǵaryndylardyń kólemin qysqartý ár eldiń energetıkalyq qaýipsizdigimen úılesimdi qarqynmen júrý kerek. OPEK qýat kóziniń eshqaısysy kemsitýge túspeý kerek degen ustanymdy berik ustana beredi. Eń bastysy ornyqty energııaǵa barshanyń qoly jetip, bári de ózin qaýipsiz sezine alý kerek.
Aıta ketsek, búgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev OPEK bas hatshysy Haıtam ál-Gaısty qabyldady.