2025 jyly ómirden ótken, Qazaqstan men álem tarıhynda iz qaldyrǵan tulǵalar
ASTANA. KAZINFORM — 2025 jyly álem ǵylym, óner, saıasat jáne sport salalaryndaǵy kórnekti qaıratkerlerimen qoshtasty. Qazaqstan da ondaǵan jyldar boıy ulttyq ǵylymdy, ádebıetti, jýrnalıstıkany, ónerdi, sportty jáne mádenı murany qalyptastyrǵan birqatar aıtýly tulǵalarynan aıyryldy. Olardyń eńbegi men talanty jańa býynǵa berik negiz bolyp qaldy, al esimderi el tarıhynyń ajyramas bóligine aınaldy, dep jazady Kazinform agenttigi.
Álem
Saıasat jáne din
Qaıǵyly oqıǵalardyń biri — Rım Papasy Frantsısktiń dúnıeden ótýi boldy. Pontıfık 21 sáýir kúni 88 jasynda ekijaqty pnevmonııadan kóz jumdy. Vatıkan onyń kedeılerge, muqtaj jandarǵa jáne qoldaýǵa zárý adamdarǵa jasaǵan qyzmeti úshin asqan rızashylyq bildirip, resmı habar taratty. Papa Frantsısk qazirgi zamannyń eń progressıvti pontıfıkteriniń biri sanaldy.
Al AQSh-tyń burynǵy vıtse-prezıdenti Dık Cheını 84 jasynda ómirden ótti. Ol XXI ǵasyrdyń basyndaǵy amerıkalyq saıasatqa eleýli yqpal etken tulǵa boldy. Kishi Djordj Býsh ákimshiligi tusynda, sonyń ishinde Iraktaǵy soǵysqa qatysty sheshimderde mańyzdy ról atqardy. Onyń saıası murasy búginge deıin qyzý pikirtalas týdyryp keledi.
Sonymen birge AQSh belgili memleket qaıratkeri Ýılıama Ýebsteram Ýebsterden aıyryldy. Ol bir mezgilde ári Federaldyq tergeý bıýrosyn ári Ortalyq barlaý basqarmasyn basqarǵan jalǵyz adam. Ýebster 101 jyl ǵumyr keship, amerıkalyq arnaıy qyzmetter tarıhynda úlken iz qaldyrdy.
Frantsııa «Ulttyq maıdan» partııasynyń negizin qalaýshy ári uzaq jyldar boıy jetekshisi bolǵan, qazirgi eýropalyq ońshyl popýlızmniń qalyptasýyna yqpal etken Jan-Marı Le Penmen qoshtasty. Ol 96 jasynda ómirden ótti.
Álemdik kınematograf
Jeltoqsan aıynyń ortasynda rejısser Rob Raıner men onyń jubaıy Mısheldiń qazasy týraly sýyt habar Gollıvýdty dúr silkindirdi: erli-zaıyptylar óz úılerinen qaza tapqan kúıinde tabyldy. Rob Raıner men onyń jubaıy qoǵamdyq qyzmetke, ásirese balalardy qorǵaý salasyndaǵy jobalarǵa belsene atsalysqan. Raınerdiń amerıkalyq kınematografııaǵa qosqan úlesin asyra baǵalaý múmkin emes: sońǵy onjyldyqtardaǵy birqatar kýlttik fılmderdiń avtory dál osy rejısser edi. Atap aıtqanda, «Qalyńdyq-hanshaıym», «Garrı Sallımen tanysqanda…», «Birneshe jaqsy jigit» fılmderi pop-mádenıettiń ajyramas bóligine aınaldy.
Devıd Lınchtiń ólimi de mádenıettegi orny tolmas qazanyń biri boldy. Sıýrrealıstik kıno sheberi, «Óshirgish-bas», «Kók barqyt», «Pil-adam» fılmderiniń avtory, «Tvın Pıks» álemin jasaǵan rejısser 78 jasynda ómirden ótti.
Kıno álemi sondaı-aq akter Kerı-Hıroıýkı Tagavadan aıyryldy. Ol eń aldymen Mortal Kombat fılmindegi sıqyrshy Shan Tszýn rólimen tanylǵan edi. Akter 76 jasynda dúnıeden ótip, ózinen keıin álemdik buqaralyq mádenıettiń bir bóligine aınalǵan 150-den astam róldi qaldyrdy.
Reseıde halyq ártisi, Leonıd Gaıdaıdyń jary, «Gaýhar qol», «Kavkaz tutqyny», «12 oryndyq» fılmderindegi áıgili rólderimen tanymal aktrısa Nına Grebeshkova ómirden ozdy. Ol 94 jasqa qaraǵan shaǵynda qaıtys boldy.
Mýzyka jáne sán
Rok-mýzykant, Black Sabbath tobynyń kóshbasshysy Ozzı Osborn 76 jasynda ómirden ótti. Hevı-metaldyń negizin qalaýshylardyń biri, tutas bir dáýirdiń mýzykalyq kelbetin aıqyndaǵan O.Osborn Parkınson dertine qaramastan, sońǵy kúnderine deıin sahnaǵa shyǵyp júrdi.
Sán áleminde áıgili sánger Djordjo Armanı 91 jasynda dúnıeden ótti. Ol Giorgio Armani, Emporio Armani jáne Armani Jeans brendterin quryp, sán ındýstrııasyn túbegeıli ózgertken tulǵa retinde tarıhta qaldy. Árbir usaq-túıegine deıin muqııat mán bergen Armanı sońǵy kúnderine deıin derlik jumysyn jalǵastyrdy. Onyń stıli — mınımalızm, syzyqtardyń dáldigi men qymbat mata eýropalyq sán sımvoldarynyń birine aınaldy.
Qazaqstan
Ǵylym jáne medıtsına
Qazaqstan kórnekti qazaq fılosofy Jabaıhan Ábdildınmen qoshtasty. Ol 93 jasqa qaraǵan shaǵynda ómirden ótti.
Jabaıhan Ábdildın — dıalektıka teorııasy men dıalektıkalyq logıka salasyndaǵy qazaqstandyq fılosofııalyq mekteptiń negizin qalaýshy, ǵylym men tehnıka salasyndaǵy Qazaqstannyń Memlekettik syılyǵynyń, Prezıdenttiń Beıbitshilik pen rýhanı kelisim syılyǵynyń, sondaı-aq Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy alǵashqy syılyqtyń laýreaty.
Elimiz úshin aýyr qazalardyń biri — Qazaqstandaǵy balalar hırýrgııasynyń negizin qalaǵan akademık Kamal Ormantaevtyń dúnıeden ótýi boldy.
Álemdik deńgeıdegi pedıatr-dáriger, professor, ǵylymǵa eńbegi sińgen qaıratker myńdaǵan adamnyń ómirin saqtap qaldy: 20 myńnan astam asa kúrdeli operatsııa jasap, 200-den astam ǵalymdy tárbıelep shyǵardy. Onyń esimi otandyq medıtsına shejiresine altyn árippen jazyldy.
Sondaı-aq Qazaqstan Uly Otan soǵysynyń ardageri, sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq qyzmettiń kórnekti ókili Musa Tumanovpen qoshtasty. Ol qyryq jylǵa jýyq ýaqyt boıy obaǵa qarsy stantsııada eńbek etip, asa qaýipti juqpaly aýrýlarmen kún saıyn betpe-bet keldi jáne árdaıym janqııarlyq pen erliktiń úlgisi boldy.
Bıyl qazaqstandyq ǵylym otandyq medıtsınanyń ańyzyna aınalǵan tulǵa — akýsherlik, gınekologııa jáne perınatologııa ǵylymı ortalyǵynyń negizin qalaýshylardyń biri Nına Kaıýpovamen de qoshtasty.
Onyń jetekshiligimen medıtsınalyq ǵylymnyń jańa baǵyty — ekologııalyq reprodýktologııa qalyptasty. Ol QR Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııanyń jumysyna qatysqan. Uzaq jyldar boıy elimizdiń akýsher-gınekologtarynyń ulttyq qaýymdastyǵyn basqardy jáne ondaǵan jyldar boıy salanyń damýyna úles qosty.
Elimiz ushqysh-ǵaryshker, Halyq qaharmany Talǵat Musabaevtyń dúnıeden ótkeni týraly qaraly habardy da zor kúızelispen qabyldady.
Ol ǵaryshqa úsh ret ushyp, ashyq ǵarysh keńistigine shyqqan. Keıin qoǵam qaıratkeri ári senator retinde de el ıgiligi úshin eńbek etip, salany damytýǵa baǵyttalǵan mańyzdy bastamalardy kóterdi.
Jýrnalıstıka
Jýrnalıster qaýymy da qatarynan birneshe kórnekti ókilinen aıyryldy. «Qazaqparat–Kazinform» halyqaralyq aqparat agenttiginiń shyǵarýshy redaktory Rınat Dýsýmov 43 jasynda, óziniń týǵan kúninde ómirden ótti. Ol ártúrli basylymdarda tilshi, sholýshy, arnaıy jobalar jetekshisi, redaktor bolyp eńbek etti. Jýrnalıstıka salasyna shamamen 20 jylyn arnady, sonyń eleýli bóligi «Kazinform» agenttigindegi qyzmetke tıesili.
Sondaı-aq «Vremıa» gazetiniń bas redaktory Lev Tarakov kenetten qaıtys boldy. Ol – ıntellektýal, memleket qaıratkeri, Qazaqstannyń qazirgi medıa keńistigindegi eń bedeldi tulǵalardyń biri edi.
Bıyl daryndy sport jýrnalısi Dıas Ahmetshárip te ómirden ótti. Ol — otandyq sporttyq televızııanyń alǵashqy qarlyǵashtarynyń biri, «Kazsport» telearnasynyń tuńǵysh dırektory, álemdik deńgeıdegi eń mańyzdy jarystar týraly materıaldardyń avtory.
Bıyl 48 jasynda belgili qazaqstandyq telejýrnalıst Dılıa Ibragımova da dúnıeden ozdy. Ol uzaq jyldar boıy «Habar» jáne «KTK» telearnalarynda sport jańalyqtaryn júrgizip, qazaqstandyq sport jýrnalıstıkasyndaǵy eń tanymal ári súıikti tulǵalardyń birine aınaldy.
Qaıǵyly jaǵdaıda Almaty qalasy ákiminiń burynǵy orynbasary Erjan Babaqumarov qaza tapty. Ol 2022 jylǵa deıin Qazaqstannyń damý ınstıtýtynyń Saıası zertteýler ortalyǵynda, Almaty qalasy ákimdiginde, QR Prezıdentiniń Ákimshiliginde, Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginde, Premer-Mınıstr keńsesinde, sondaı-aq QR Prezıdenti janyndaǵy Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde túrli, onyń ishinde basshylyq qyzmetterdi atqarǵan.
Ádebıet pen óner
Bıyl qazaq poezııasynda ózindik iz qaldyrǵan aqyn, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Qúlásh Ahmetova 80 jasynda dúnıeden ozdy. Ol ár jyldary óziniń óleńder jınaqtaryn shyǵardy, «Aq gúlim meniń», «Sen meniń baqytymsyń», «Bulaqtaǵy juldyzdar», «Meıirim», «Japyraq — jazdyń júregi» sekildi shyǵarmalary birneshe býynnyń estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrdy.
AQSh-ta zamanaýı qazaqstandyq ádebıettiń iri ókilderiniń biri, «Alasapyran», «Men», «Jarmaq» shyǵarmalarynyń avtory, qazaq tarıhy men folkloryn zertteý baǵytynyń negizin qalaýshy Muhtar Maǵaýın dúnıeden ótti.
Elimiz dramatýrg, jazýshy, stsenarıst Dýlat Isabekovti sońǵy saparǵa shyǵaryp saldy. Onyń shyǵarmalary negizinde kıno túsirilgen, jyldar boıy pesalary teatr sahnasynda qoıyldy.
Qazaq ádebıetiniń fenomeni, aqyn ári qoǵam qaıratkeri Temirhan Medetbek te ómirden ozdy. Ol birneshe jınaqtyń avtory, Abaı shyǵarmashylyǵyn jáne kóne túrik dástúrin zertteýmen aınalysty.
Sonymen birge, bıyl halyq jazýshysy, aqyn, dramatýrg jáne kompozıtor Israıl Saparbaı dúnıeden ótti. Ol eldiń rýhanı qazynasyna aınalǵan tanymal ánder men mańyzdy shyǵarmalardyń avtory boldy.
Qazaq kınosynda belgili akter, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Qaırat Kemalov qaıtys boldy. Ol «Qazaq handyǵy» fılmindegi Kereı han sekildi kóptegen rólimen este qaldy.
