2025 jyly munaı baǵamy qalaı qubylady
Byltyr munaı-gaz salasyndaǵy baǵa saıasaty qalt-qult etip, jyljabar kórsetkishti barreline 80 dollar shamasynda ázer ustadyq. Úkimettiń keler jylǵy munaı baǵasyna qatysty boljamy da kóńil kónshitpeı tur – bıylǵy mejeden az. Saladaǵy baǵam ekonomıkaǵa qalaı áser etedi, sarapshy pikiri qandaı? Kazinform tilshisi taqyrypty tarqatty.
Barreli – 70 dollar
Ulttyq bank qarasha aıynda aqsha-kredıt saıasaty týraly baıandama ázirledi. Onda munaıdyń keleshek taǵdyry, memleket tarapynan jasalatyn boljamdy sheshim qamtylǵan. Derekke sensek, 2025 jyly Brent markaly munaıdyń quny barreline 70 AQSh dollarynan aspaıdy. Úkimet mundaı jaǵymsyz bazalyq stsenarııdiń sebebin syrtqy faktorǵa súıegen. Qytaıdaǵy suranystiń tómendeýi, AQSh-taǵy munaı óndirisiniń damýy áser etken kórinedi.
- 2025-2026 jyldary munaı baǵasy barreline 70 dollardy quraıdy. Qytaı men EYDU elderinen suranys álsiz. Sondaı-aq 2025 jyly álemdik ekonomıkanyń ósýi buryn boljanǵan deńgeıden tómen bolady dep kútilýde.
OPEK+ elderiniń 2025 jyldyń basynan bastap munaı óndirýge shekteýdi jeńildetýi jáne Soltústik, Ońtústik Amerıka elderinde óndiristi ulǵaıtý munaı naryǵyndaǵy usynystyń profıtsıtine yqpal etedi, – delingen baıandama mátininde.
Bul – alańdarlyq boljam. Tipti, boljamnan góri eskertýge jaqyn desek bolady. Sebebi munaı baǵasynyń túsýi el ekonomıkasyna jaqsy nyshan emes. Qazynaǵa túsetin tabystyń jarymynan kóbi qara altynǵa táýeldi kezeńde paıdanyń azaıýy ınflıatsııany sharyqtatyp, bıýdjettiń ornyn oısyratýy múmkin.
Aldymen «munaı baǵasynyń quldyraýynyń naqty sebebi ne?» shynymen geosaıası qadamdar naryqqa áser etip otyr ma?» degen saýal mańyzdy. Mysaly, bıyl munaı óndirisi shoǵyrlanǵan Taıaý Shyǵysta qanshama qaqtyǵys boldy, júıe qulady. Qyzyǵy, sol shıelenisten munaı baǵasyna aıtarlyqtaı ózgeris engenin kórmedik.
Keı sarapshylar atalǵan úrdisti keıin de saqtalady dep otyr, sebebi qaqtyǵys qaǵıdasyna sáıkes taraptar bir-biriniń munaı óndirý nysanyn qıratyp jatqan joq. Demek, energetıkalyq nysandar bútin, munaı óndirisi toqtaýsyz. Baǵaǵa áser etpeýiniń de máni osydan shyǵady.
Ulttyq bank tiksingen taqyryp – AQSh-taǵy munaı óndirisiniń artýy. Tikeleı aıtylmasa da, janama nusqaǵany baıqalady. Biletinimiz, jańadan saılanǵan AQSh prezıdenti Donald Tramp eldegi munaı óndirisin damytatynyn, zańǵa ózgeris engizetinin jasyrmady. Sondyqtan keler jyldan bastap muhıttiń arǵy betindegi derjava munaı ımportyn qaıta qaraýy múmkin.
Degenmen munaı-gaz sarapshysy Asqar Ismaılov bul ózgeris Qazaqstan naryǵyna áser etedi degenge senbeıdi. Aıtýynsha, eldegi munaı óndirýshi kompanııalardyń eksportqa qatysty pozıtsııasy AQSh ustanymynan táýelsiz.
- AQSh-ta munaı óndirýdiń aýqymdy ósýi aldaǵy 5-6 jylda bolýy ekitalaı ekenin aıtqym keledi. Bul – salanyń ereksheligi. Ekinshiden, Qazaqstannan eksporttalatyn munaıdyń barlyǵy qazirdiń ózinde kelisimshartpen bekitilgen.
Negizgi tutynýshylar – Teńiz, Qashaǵan jáne Qarashyǵanaq jobalarynda jumys isteıtin munaı óndirýshi kompanııalar. Qytaılyq munaı óndirýshiler munaıdyń bir bóligin qazaqstandyq munaı óńdeý zaýyttaryna, qalǵanyn Qytaıǵa jóneltedi. Osylaısha, AQSh-ta munaı óndirý kóleminiń ósýi qazaqstandyq munaıǵa degen suranysqa esh áser etpeıdi, - dedi ol.
Jalpy sarapshylar shynaıy ózgeristi Qytaı tarapynan kútý kerek degen ustanymda. Morgan Stanley bankiniń dereginshe, QHR-daǵy munaıǵa degen suranys jyldan-jylǵa báseńdep keledi. Mysaly, byltyr ondaǵy munaı tutyný nebári 0,8% ósti, 2025 jyly da jarymaı tur – 1,3% ǵana artpaq. Oǵan sebeptiń biri – elektr kóliktiń kóbeıýi. Byltyrdyń ózinde shyǵystaǵy kórshimizde 9,7 mıllıon avtokólik satylǵan, sondyqtan janarmaıǵa suranys azaıyp barady.
Endigi úmit – OPEK+. Uıymǵa múshe-elderdiń kelisimi munaı baǵasyn turaqtandyrýǵa áser etýi múmkin. Ortaq kelisim aıasynda eksport-ımport saıasatyn naqtylaýǵa bolady.
- Bul jaǵdaıǵa úlken áser etedi. OPEK+ óndiristik qýattardyń rezervine ıe, sondyqtan munaı óndirý kólemin shekteýden bas tartý baǵanyń kúrt tómendeýine ákelýi múmkin. Qazirgi tańda OPEK+ – álemdik munaı naryǵyna qysqa merzimde yqpal ete alatyn jalǵyz uıym, - dedi sarapshy.
Munaı qaıda ketedi?
Qazaqstanda jer astyndaǵy qara altyn memleket menshigi sanalǵanymen, onyń óńdirip-satý ınvestorlar men jeke jáne ulttyq kompanııalar enshisine berilgen. Energy Monitor qoǵamdyq qorynyń dırektory Nurlan Jumaǵulovtyń aıtýynsha, Qazaqstanda munaı óndirisimen tikeleı 93 kompanııa aınalysady. Shıkizattyń 30,9%-yn – AQSh, 30,6%-yn – Qazaqstan, 17,2%-yn Eýropa kompanııalary, 15,6%-yn – Qytaı, tek 3%-yn Reseı óndiredi. Ótken jyly munaı kompanııalary 90 mln tonna munaı óndirip, 70 mln tonnasyn eksportqa jóneltipti.
- 2023 jyldaǵy eksport baǵytyn qaraıtyn bolsaq, eń kóp 24 mln tonna Italııaǵa tasymaldanǵan. Biraq ol eldi Qazaqstan munaıyn qabyldaıtyn eń iri satyp alýshy dep ataýǵa kelmeıdi. Italııadaǵy Trıest teńiz porty arqyly qara altyn Eýropa elderine tasymaldanady. Negizi Qazaqstan munaıynyń eń iri eksporteri – Germanııa, – dedi N.Jumaǵulov
Osy oraıda Qazaqstannyń esesi ketken tus bar. Sarapshylar bılik eldegi sheteldik iri munaı kompanııalarynyń baǵa saıasatyna aralasa almaıtynyna qynjylady. Bastapqy kelisimde solaı ýaǵdalasqan, sondyqtan ony ózgertý ázir múmkin emes.
- Qazaqstan iri sheteldik munaı kompanııalarynyń baǵa saıasatyna esh áser ete almaıdy. Birinshiden, árbir ken ornynda qabattardyń kúrdeliligi men qoldanylatyn tehnologııaǵa baılanysty ózindik óndiris quny bar. Ekinshiden, qol qoıylǵan SRP-ÓBK (ónimdi bólý týraly kelisimder) Qazaqstandy múlde shekteýde. Respýblıka bul jobalarǵa tek ekologııalyq normalar arqyly ǵana yqpal ete alady.
Bul mehanızm sátti qoldanylyp keledi. Biraq baǵa saıasatyna qatysty, Qazaqstan óz kelisimderiniń tutqyny bolyp otyr. ÓBK-ny qaıta qaraý ári túbegeıli ózgertý kerek. Áıtpese, ken oryndaryndaǵy paıdadan qaǵylyp, bolashaq urpaqtyń qurmetin de joǵaltýymyz múmkin», - dedi A.Ismaılov.
«Munaısyz ómir» – ne ómir?
«Goldman Saks» ınvestıtsııalyq bankiniń málimetinshe, munaı baǵasy bıyl 76 dollar bolady. Sala mamandary bul boljam shyndyqqa janasady dep otyr. Qazir álemde munaıdyń ortasha jyldyq baǵasy barreline 82-87 dollar aralyǵynda ózgerýde. ıAǵnı, eń azy, bıylǵy boljamy durys.
Al Májilis depýtaty Erlan Saıyrov munaı baǵasy 40 dollarǵa deıin tómendeýi múmkin ekenin aıtyp otyr. Depýtat BAQ-qa bergen suhbatynda el ekonomıkasy beıtarap bolýy úshin munaı men mıneraldan bólek, ózge salalardy damytýǵa basymdyq berý keregin aıtty.
- Qazaqstannyń tabysy tek munaı men mıneraldarǵa baılanysty. Qazaqstannyń ekonomıkasy qazirdiń ózinde zardap shegip otyr. Bizge munaısyz ómir súrip úırený kerek. Máselen, kórshilerimiz munaısyz ómir súrýge daǵdylanǵan. Ekonomıkasy da munaısyz ómirge úırengen. Al biz ókinishke qaraı óz ekonomıkamyzdy dıversıfıkatsııa jasaı almadyq. Ekinshiden munaıdan túsken qarjynyń barlyǵy talan-tarajǵa salynyp ketti. Tramptyń bılikke kelýi jaǵdaıdy qıyndatatyny sózsiz. Sebebi onyń maqsaty – munaıdy barreline 40 dollar etý. Al Qazaqstan munaıynyń baǵasy 70-ten tússe, ekonomıkamyzǵa úlken problemalar alyp keledi», – dedi depýtat.