2025 jyly álemdik ekonomıka qalaı ózgerdi
ASTANA. KAZINFORM — 2025 jyl álemdik ekonomıka úshin kúrdeli ári sheshýshi kezeńge aınaldy. Jahandyq ósimniń baıaýlaýy men memleketter arasyndaǵy saýda shekteýleriniń kúsheıýi elder men aımaqtardyń ekonomıkalyq damýyna aıtarlyqtaı áser etti. Qarjy naryqtaryndaǵy turaqsyzdyqqa qaramastan, jasandy ıntellektini damytýǵa baǵyttalǵan buryn-sońdy bolmaǵan aýqymdy ınvestıtsııalar ekonomıkalyq qurylymnyń damýyna negizgi serpin berdi. Kazinform agenttiginiń tilshisi jyl boıy álemdik ekonomıkalyq ahýalǵa yqpal etken basty úrdister men sheshýshi oqıǵalardy saralap shyqty.
Ekonomıkanyń osaldyǵy
Halyqaralyq valıýta qory 2025 jylǵy álemdik ekonomıkany «belgisizdik jaǵdaıyndaǵy álsiz turaqtylyq» dep baǵalady. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy da uqsas pikir bildirip, qazirgi ósimdi «turaqty ósim baıqalsa da, onyń osal tustary kúsheıip kele jatqan kezeń» dep sıpattaıdy.
Halyqaralyq valıýta qorynyń boljamyna sáıkes, jyl sońyna qaraı jahandyq jalpy ishki ónim 3,2%-ǵa ósedi, bul ótken jylǵy 3,3%-dan sál tómen. Elder men aımaqtardaǵy ósim qarqyny ártúrli: Qytaıda – jalpy ishki ónim 5%, AQSh-ta – 3%, Japonııada – 2,3%, Eýropalyq Odaqta – 1,4%, Ońtústik Koreıada – 0,9%. Al Ortalyq Azııa elderi úshin Azııa damý banki 5,8% ósim bolady dep boljap otyr.
Álemdik saýda kólemi tarıhı rekordqa jaqyndap keledi. BUU-nyń Saýda jáne damý konferentsııasy saýda aınalymynyń 7%-ǵa ósip, jalpy kólemi 35 trln dollardan asatynyn boljaıdy.
Jahandyq ınflıatsııa birtindep tómendeýde. Halyqaralyq valıýta qorynyń boljamyna sáıkes, 2025 jyly ortasha ınflıatsııa 4,2%-ǵa jetip, 2024 jylǵy 5,7%-ben salystyrǵanda tómendeıdi. Bul kórsetkish 2022 jylǵy 8,7%-dan aıtarlyqtaı tómen.
Dúnıejúzilik bank jahandyq ekonomıka ósýiniń báseńdeýin negizinen saýda tosqaýyldarynyń kóbeıýimen jáne ekonomıkalyq saıasattaǵy belgisizdiktiń artýymen baılanystyrady.
Dúnıejúzilik naryqtaǵy Tramp dáýiriniń terbelisteri
2025 jyl dúnıejúzilik qarjy naryqtary úshin syn kezeńi boldy. Aqpan aıynda AQSh ımport bajdaryn kóterý týraly sheshim qabyldady, bul sheshim birneshe apta ishinde búkil álemdik naryqqa tez áser etip, aktsııalardyń quldyraýyna jáne naryqtan trıllıondaǵan dollardyń joǵalýyna ákeldi.
Aqpannan sáýirge deıin amerıkalyq S&P 500 ındeksi 21,6%-ǵa, eýropalyq EURO STOXX 50 20%-ǵa, al japondyq NIKKEI 225 shamamen 23%-ǵa tómendedi. Qor naryǵyndaǵy «kóńil-kúı» týra burynǵy jahandyq daǵdarystardyń alǵashqy aılaryndaǵy jaǵdaıǵa uqsas edi.
Jyldyń ekinshi jartysynda AQSh pen birneshe seriktesi arasyndaǵy saýda kelisimderi jaǵdaıdy birtindep turaqtandyrdy. Nátıjesinde naryqtaǵy qubylmalylyq tómendep, shıelenis azaıdy, tipti optımızm ornyqty. Nátıjesinde S&P 500 ındeksi shamamen 11%-ǵa, EURO STOXX 50 4,3%-ǵa ósti, al NIKKEI 225 eń joǵary ósim kórsetip, 28%-ǵa jýyq artty.
Krıptovalıýta naryǵy da óz aldyna kúrt quldyraý men ósý tsıklin bastan keshirdi. Jyldyń alǵashqy tórt aıynda bıtkoın baǵasy $98 myńnan $75 myńǵa deıin quldyrady. Kúzde eń iri krıptovalıýta tarıhı maksımýmǵa jetip, $126 myńǵa kóterildi, biraq jyldyń sońynda qaıtadan $90 myń shamasyna tústi. Bul kórsetkish krıptovalıýta naryǵynyń ınvestor kóńil-kúıine óte sezimtal ekenin dáleldeıdi.
Munaı naryǵy jyl boıy jahandyq ekonomıkanyń báseńdeýi qaýpi men suranys qaıtadan qalpyna keledi degen úmit arasynda tepe-teńdikti saqtady. Brent munaıy $75-ten $60-qa deıin tómendep, jahandyq ekonomıkalyq ósimge qatysty saqtyqty kórsetti.
Qorǵanys aktıvteri naryqtyń nazarynda boldy. Altyn fıýchersteri $2636-dan $4400-ǵa, al kúmis baǵasy $30-dan $60-qa deıin ósti. Bul ósim ekonomıkalyq jáne geosaıası belgisizdik jaǵdaıynda kapıtaldy saqtap qalýǵa baǵytalǵan quraldarǵa suranys qanshalyqty joǵary ekenin aıqyn dáleldeıdi.
Jasandy ıntellekt serpilisi nemese «Skaınet» taıap qaldy
Belgili amerıkalyq Time jýrnaly jeltoqsan aıyndaǵy sońǵy sanynda «Jasandy ıntellekt arhıtektorlaryn» 2025 jyldyń tulǵalary retinde atady. Bul tańdaý ótken jyldyń eń mańyzdy ózgeristeriniń aıqyn belgisi boldy jáne jasandy ıntellektiniń tek tehnologııalyq jańalyq emes, álemdik ekonomıkany túbegeıli ózgerte alatyn kúshke aınalǵanyn kórsetedi.
2025 jyly JI tolyqqandy damý ınfraqurylymyna aınaldy. Sarapshylardyń baǵalaýynsha, álem boıynsha jasandy ıntellektige shamamen 1,5 trıllıon dollar jumsalǵan, onyń edáýir bóligi esepteý qýatyn arttyrý men ınfraqurylymdy damytýǵa baǵyttaldy. Bul óz kezeginde jartylaı ótkizgishter naryǵynyń rekordtyq ósýine yqpal etti. Mysaly, grafıkalyq protsessorlar óndiretin Nvidia kompanııasy 2025 jylǵy kúzde naryqtyq kapıtalızatsııasy 5 trıllıon dollarǵa jetken álem tarıhyndaǵy alǵashqy kompanııa atandy.
Qarjy naryqtary bul qurylymdyq ózgeristerge dereý ún qatty. CNBC málimetinshe, S&P 500 ındeksi alǵash ret jasandy ıntellektimen baılanysty kompanııalardyń tóńireginde aıryqsha shoǵyrlanyp otyr. Qazirgi ýaqytta Nvidia, Microsoft, Apple, Alphabet jáne Amazon syndy bes iri tehnologııalyq korporatsııa ındekstiń jalpy naryqtyq kapıtalızatsııasynyń shamamen 30%-yn qalyptastyryp otyr. Bul kórsetkish jasandy ıntellektiniń álemdik ekonomıkadaǵy róliniń kúsheıip, qarjy naryqtarynyń damýyna baǵyt-baǵdar beretin negizgi faktorlardyń birine aınalǵanyn aıqyn ańǵartady.
Qazirgi ózgeristerdi fantastıkalyq fılmderdiń sıýjetimen salystyrý burynǵydaı ásireleý bolyp kórinbeıdi. Este bolsa, áıgili «Termınator» fılminde «Skaınet» atty jasandy ıntellekt 2029 jyly adamzatqa qaýip tóndiredi dep sıpattalady. Osy ýaqytqa deıin sanaýly jyl ǵana qaldy. Árıne, shynaıy ómir kıno stsenarıılerinen alys. Alaıda 2025 jyl naqty bir nárseni kórsetti: jasandy ıntellekt endi bolashaqtyń enshisindegi dúnıe emes, qazirgi ekonomıkanyń damýyn aıqyndaıtyn mańyzdy faktorǵa aınaldy.
Sarapshylar ne deıdi?
Tehnologııalyq jáne qarjylyq ózgeristerdiń qarqyny artqan saıyn, iri ınvestorlar men halyqaralyq uıymdar álemdik ekonomıkanyń bolashaǵyna qatysty alańdaýshylyqtaryn jıi bildire bastady. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, bul jaǵdaı jahandyq ekonomıkanyń salystyrmaly túrde turaqtylyq kezeńi aıaqtalyp kele jatqanyn kórsetedi.
Belgili amerıkalyq qarjyger Reı Dalıo aldaǵy bir-eki jylda álemdik ekonomıka turaqsyzdyqtyń jańa kezeńine ótýi múmkin ekenin eskertedi. Onyń aıtýynsha, mundaı ahýal birneshe qarjylyq jáne qurylymdyq táýekeldiń qatar kúsheıýinen týyndap otyr. Atap aıtqanda, jeke kapıtal naryǵynyń shamadan tys qyzýy, venchýrlyq ınvestıtsııalardaǵy qarjylyq «kópirshikter», qaryz júktemesiniń ósýi jáne qaryzdardy qaıta qarjylandyrýdyń qıyndaýy negizgi qaýipterdiń qatarynda.
– Júıelik aqaýlardyń belgileri kún ótken saıyn aıqynyraq kórinis berýde. Qazirgi jaǵdaı 2000 jyldardyń basyndaǵy dotkom daǵdarysyna uqsap barady. Birqatar negizgi kórsetkishter boıynsha naryqty qarjylyq kópirshik kúıinde baǵalaýǵa bolady, – deıdi Reı Dalıo.
2008 jylǵy jahandyq qarjy daǵdarysyn dál boljap, álemge tanylǵan ınvestor Maıkl Bıýrrı de osy kózqarasty qoldaıdy. Onyń pikirinshe, derekter ortalyqtarynyń jappaı salynýy jáne naqty suranys qalyptaspaı turyp mıllıardtaǵan dollarlyq ınvestıtsııalyq mindettemelerdiń alynýy ekonomıkaǵa qosymsha qysym túsirýde.
Dúnıejúzilik bank sarapshylary álemdik ekonomıkanyń ósimi áli de osal kúıinde qalyp otyrǵanyn atap kórsetedi. Investorlardyń táýekelge degen kózqarasy ózgerip, qarjylyq sharttar qatańdaı túsken jaǵdaıda valıýta baǵamdary men kapıtal aǵyndarynyń turaqsyzdyǵy arta túsýi múmkin. Sonymen qatar, geosaıası shıelenisterdiń ýshyǵýy jahandyq senimge nuqsan keltirip, halyqaralyq saýdanyń baıaýlaýyna alyp kelýi yqtımal.