2025 jyldan bastap oblys ortalyqtarynyń ákimderi saılanady
Memleket basshysynyń kezekti Joldaýynan ákimderdi tikeleı saılaý úrdisi jalǵasatyny belgili boldy. Bul júıege endi barlyq aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qalalardyń ákimderin saılaý qosylmaq. Qoǵamda saıası qadamnyń mán-mańyzy, saılaýdyń tıimdiligi turǵysynda pikir alýan. El kókeıinde «saılaý júıesi turǵyndardyń áleýmettik máselesin sheshýge qanshalyqty áser etedi?», «saıası ınstıtýttar memlekettik basqarý qurylymyndaǵy kadrlyq ózgeristiń qandaı algorıtmin usynady?» degen saýal júr. Osy oraıda Kazinform tilshisi jergilikti memlekettik basqarýdy jetildiretin zamanaýı formatty baǵamdap kórdi.
Aýyldan bastalǵan reforma
Aýqymdy ózgeristiń shyndyǵy sol, bul – shym-shymdap engen ózgeris. Qazaqstanda ákimderdi saılaý tarıhy 1999 jyly bastalǵanymen, keıin turalady. Tipti 2013 jylǵa deıin aýyl ákimderin saılaý janama ádiske júktelip, aýdan ákimi usynǵan úmitkerdi máslıhat depýtattary bekitetin. Tek 2021 jyly aýyl ákimderin tikeleı saılaý júıesi engizilgende seń qaıta júrgendeı sezildi. Sodan beri 2,5 myńǵa jýyq ákim saılanǵan. Al ótken jyly pılottyq rejımde ótkizilgen aýdan-qala ákimderi saılaýynda 45 ákim jańa tásilmen basshylyqqa keldi.
– Biz saılaý nátıjesin jáne saılanǵan ákimderdiń jumysyn jan-jaqty zerdeledik. Sonyń qorytyndysy boıynsha túbegeıli sheshim qabyldadyq. Kelesi jyldan bastap jańa júıege birjola kóshemiz. Budan bylaı aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qalalardyń ákimderi tikeleı saılaý arqyly ǵana qyzmetke keledi. Ákimderdiń ókilettik merzimi aıaqtalýyna qaraı ıaǵnı, rotatsııa merzimi jetkende saılaý birtindep ótkizile beredi. Bul da – saıası júıeni reformalaý isindegi kezekti mańyzdy qadam. Saıası reforma – bir rettik naýqan emes. Memlekettiń damýyna qajet bolsa, reformalar osylaı úzdiksiz jalǵasa beredi,– dedi Prezıdent.
Ózgeris aýany 3 jyl burynǵy zańdaǵy ózgeriske tıesili. 2021 jyly Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq zańyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıyp, bastamanyń quqyqtyq negizin qalady. Sol kezeńde saıası ınstıtýttar men qoǵam zańdaǵy ózgeris kontseptsııasyn jyly qabyldap, qandaı ózgeris oryn alatynyn boljaǵany este. Sonyń ishinde BAQ-ta QR memlekettik keńesshisi Erlan Qarın ákimder saılaýynyń evolıýtsııasy, qol jetken nátıje týrasynda málimetti bólisken bolatyn. Onyń sózinshe, jańa saılaý júıesi – Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy alǵashqy saıası tájirıbe ári qoǵam men bılikti biriktirgen ıdeıa.
– Aýdan ákimderiniń saılaýy qoǵamda zor qyzyǵýshylyq týǵyzdy. 45 ákim laýazymyna 125 úmitker talasty. Olardyń qatarynda túrli salanyń ókilderi – ekonomıster, zańgerler, oqytýshylar, ınjenerler, aýyl sharýashylyǵy jáne basqa da sala mamandary boldy. 7 saıası partııanyń bári aýdan ákimderiniń saılaýynda óz úmitkerlerin usyndy. 1 497 saılaý ýchaskesinde kandıdattar senim bildirgen tulǵalar, baıqaýshylar jáne buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi, barlyǵy 8500-ge jýyq adam baıqaý júrgizdi. Ótken saılaý - Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy alǵashqy osyndaı saıası tájirıebe. Osylaısha, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń saıası reformalary óńirdegi saıası jańǵyrtý isiniń jańa baǵdaryn aıqyndaýda, - dedi ol.
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, elde 192 aýdan, 90 qala bar. Demek, saıası reformanyń geografııalyq aýqymy keń. Bul memlekettik basqarý júıesindegi kadrlyq qurylym aýanyn aıtarlyqtaı ózgertedi degen sóz. Onyń ústine tikeleı saılaý arqyly halyqty memlekettik basqarý isine aralastyrý, óz-ózin basqarý prıntsıpin jetildirý aldaǵy mindetke aınalǵandaı. El-jurt ta endigi mejeni bildi me, saılaýdyń mańyzyn bilýge asyq.
Kóptiń kókeıindegi saýaldy Májilis depýtaty Erbolat Saýryqovqa joldaǵan bolatynbyz. Onyń sózinshe, mundaı júıe halyqaralyq tájirıbege negizdelgen, sondyqtan alańdaýǵa negiz joq. Kerisinshe, tikeleı saılaýdyń tıimdiligi basym: ákim – táýelsiz, halyq – talaptyń oryndalýyn baqylaýshy. Qarapaıym tilmen aıtsaq, úmitker saılaýaldy naýqanda turǵyndardyń talap-tilekterin tyńdap, sheshý ádisin usynady. Halyq saılanǵan ákimniń qanshalyqty nátıje kórsetkene, máseleni sheshý mehanızmine baǵa berý múmkindigine ıe bolmaq.
– Aldymen, saılanǵan ákimder joǵarydaǵy basshylarǵa táýeldi bolmaıdy. Bul – birinshi erekshelik. Ekinshiden, basshylyqqa táýelsiz júıe arqyly qol jetkizgen azamat halyqtyń múddesin oılaıdy, turǵyndardyń talap-tilegin oryndaýǵa tyrysady. Sol óńirdiń kókeıtesti máselesin sheship, qoldaǵy qarjyny óńirdiń damýyna jumsaıtyny anyq.
Halyqtyń utary kóp. Mysaly, saılanǵan ákim turǵyndardyń turmys-tirshiligin, ekonomıkalyq áleýet arttyrýǵa qyzmet etpese, buqara halyqta máseleni ózgerter tetik bar. Ákimniń jumysyna kóńili tolmasa, ony ornynan alyp tastaýyna bolady. Mundaı quqyq saılaý júıesiniń normatıvtik erejesinde qarastyrylǵan, – dedi Erbolat Saýryqov.
Alaıda, ákimniń derbes sheshim qabyldap, saıası upaı jınaýyna kedergi joq emes. Depýtattyń aıtýynsha, aýdan jáne qala ákimderiniń bıýdjet saıasaty táýelsiz bolýy mańyzdy. Sonda ǵana ákim aldyna qoıǵan maqsatyn, halyqpen birlesip qurǵan josparyn sapaly oryndaýǵa tyrysady. Eger ákim oblystaǵy nemese ózge quzyrly orǵandarǵa qarjylaı táýeldi bolsa, aıtarlyqtaı nátıje kútý orynsyz degen pikirde.
Úmitker: kásipker, sharýa, saıasatker...
Saıası reformanyń salmaǵy úmitkerde. Naqtysy, onyń biligi men bilim deńgeıinde jatyr. Osy ýaqytqa deıin 2,5 myńǵa jýyq ákim turǵyndardyń tańdaýymen taǵaıyndalǵanyn aıttyq. Qyzyǵy, saılanǵan aýyl ákimderiniń 60 paıyzy buryn memlekettik qyzmette bolmaǵan. Sondyqtan Prezıdent memlekettik qyzmetshilerdiń kásibı jáne moraldyq qasıetine erekshe kóńil bólý keregin eskertken bolatyn. Bul baǵytta arnaıy jobanyń júzege asatyn kúni de alys emes sekildi.
Degenmen qoǵam «kósh júre túzeledi» degen ustanymda. Turǵyndardyń muń-muqtajyn oryndaý úshin saladaǵy qyzmet ótili emes, júıeli jospary men tabandy talaby bolǵanyn qalaıtyndaı. Sodan bolar, keıingi jyldary túrli sala ókili ákim bolýdan úmitti. Arasynda saıası naýqannan sátti ótip, jemisti isimen kóringen eńbek adamy da basym. Mysaly, Qyzylorda oblysynyń Jańaqurylys aýylynyń ákimi Elnur Elshekenov ákim bolyp saılanǵanda memlekettik qyzmetpen alǵash toǵysypty. Ol buryn sharýashylyqta eńbek etken. Aıtýynsha, elge qyzmet salaǵa táýelsiz.
– Eldi meken jaǵdaıy, turǵyndardy tolǵandyrǵan máseleden habarym bar. Halyqpen kezdesip, aldaǵy saılaýǵa úmitker esebinde tirkelýge sheshim qabyldadym. Ashyqtyq, keri baılanys nátıjesinde jetkilikti daýys jınaldy, jeńiske jettim. 2023 jyly maýsym aıynda aýylǵa ákim bolyp saılandym. Osylaısha, kóptiń qoldaýy qaı sala mamanyna da memlekttik qyzmette oryn baryn dáleldegendeı boldy, – dedi ol.
Úkimet aldaǵy saılaýdy ótkizý tártibin júıelep jatyr. Úmitkerlerdi usyný, saılaý naýqanynyń qarjylyq ári quqyqtyq negizderin saralaýǵa kóshken. Demek, keler jyly júzege asatyn saıası reforma eldiń áleýmettik áleýetine eleýli ózgeris ákeletini anyq.
