2024 jyly Qazaqstan ekonomıkasyn ne kútip tur – sarapshylardyń jaýaby
Jahandyq ekonomıka áli de baıaý qalpyna kelip jatyr. Bazalyq boljam boıynsha jahandyq ekonomıkanyń kúsheıýi 2022 jylǵy 3,5 paıyzdan 2023 jyly 3,0 paıyzǵa jáne 2024 jyly 2,9 paıyzǵa deıin baıaýlaıdy dep kútilýde. Bul kórsetkish tarıhı (2000–2019 jyldardaǵy ) ortasha 3,8 paıyzdan áldeqaıda tómen. Mundaı boljamdy Halyqaralyq valıýta qory jasap otyr. Al qazaqstandyq sarapshylar ne deıdi? Qaı salaǵa basymdyq berý kerek? Halyqaralyq jáne otandyq sarapshylardyń Qazaqstan ekonomıkasyna qatysty jasaǵan boljamyn Kazinform tilshisiniń materıalynan oqı alasyz.
Halyqaralyq sarapshylardyń boljamyna súıensek, ekonomıkasy damyǵan elderde bul kórsetkish (jahandyq ekonomıka – red.) 2022 jyly 2,6 paıyzdan 2023 jyly 1,5 paıyzǵa jáne 2024 jyly 1,4 paıyzǵa deıin tómendeıdi dep kútilýde, óıtkeni buǵan saıasatty qatańdatý áser ete bastaıdy.
Damýshy naryqtar men damýshy ekonomıkalar 2022 jylǵy 4,1 paıyzdan 2023 jáne 2024 jyldary 4 paıyzǵa deıin – ósýdiń baıaýlaýyn boljap otyr. Jahandyq ınflıatsııa 2022 jylǵy 8,7 paıyzdan 2023 jyly 6,9 paıyzǵa jáne 2023 jyly 5,8 paıyzǵa deıin turaqty túrde tómendeıdi degen de boljam bar. Osy jyly aqsha-nesıe saıasatynyń qatańdaýyna álemdik shıkizat baǵasynyń tómendeýi yqpal etedi. Jalpy alǵanda, bazalyq ınflıatsııa birtindep tómendeıdi dep boljanýda jáne ınflıatsııanyń kópshiligi 2025 jylǵa deıin maqsatty deńgeıge oralmaıdy dep kútilýde, – delingen Halyqaralyq valıýta qorynyń resmı saıtynda.
Al qazaqstandyq sarapshylardyń aıtýynsha, eger 2024 jyly geosaıası táýekelder barynsha azaısa, jahandyq makroekonomıkalyq jaǵdaılar jalpy alǵanda oń damýy múmkin. Mamandardyń boljamyna súıensek, bul Qazaqstan ekonomıkasyna, onyń ishinde JІÓ ósýi, ınflıatsııanyń tómendeýi jáne ulttyq valıýta baǵamynyń turaqtylyǵy sııaqty makrokórsetkishterge oń áser etedi.
2023 jyly jalǵasatyn qatań monetarlyq konıýnktýra, Ýkraınadaǵy jaǵdaı men Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵystyń jaǵymsyz saldary jáne Qytaı ekonomıkasynyń álsiz ósýiniń saldarynan 2024 jylǵa arnalǵan jahandyq ekonomıkanyń ósý boljamdary «tómendedi». Sonymen birge, Halyqaralyq valıýta qory men Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń 2023 jyldyń sońyndaǵy Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimin baǵalaýy is júzinde sáıkes keledi (tıisinshe 4,6% jáne 4,7%)... HVQ boljamy boıynsha Teńiz ken ornyn keńeıtý jobasynyń keshigýi JІÓ-ge keri áser etedi – ósý 2024-2028 jyldarǵa arnalǵan PSED engizilgen 5,3% ósimmen salystyrǵanda 4,2% bolady, – deıdi Qazaqstan qarjygerler qaýymdastyǵy taldaý ortalyǵynyń sarapshylary.
Al, qarjyger Rasýl Rysmambetovtiń aıtýynsha, osy jyly dollar quldyrasa, ıaǵnı Federaldyq rezervtik júıe (FRJ, Federal Reserve System) stavkasyn tómendetýinen álsirese, Eýropalyq ortalyq bankiniń yntalandyrýshy saıasatyna baılanysty eýro da álsireıdi. Al mundaı jaǵdaıda teńge dollarǵa jáne eýroǵa qatysty azdap nyǵaıady.
Sondaı-aq, sarapshy eger úkimet bıýdjetti durys basqaryp, teńgerip otyrsa, 2024 jyl tıimdi bolýy múmkin ekenin, sondyqtan kez kelgen máseleni aqshamen emes, baspen sheshýimiz keregin atap ótti.
Sol sebepti dollarǵa jáne eýroǵa qatysty nyǵaıa túsken teńge sál tartymdy bolyp, úkimet fıskaldyq saıasatty burmalamasa, ósim 2023 jylǵa qaraǵanda sál jaqsy bolýy ábden múmkin. Sonda ınvestıtsııa úshin de birshama tartymdy bolady, – dep atap ótti Rasýl Rysmambetov.
Investıtsııa demekshi, Qazaqstan qarjygerler qaýymdastyǵy taldaý ortalyǵynyń sarapshylary ınflıatsııa qysymynyń tómendeýi jahandyq ortalyq bankterge paıyzdyq mólsherlemelerdi kóterý tsıklin aıaqtaýǵa múmkindik beredi dep otyr. Al, bul jahandyq stagflıatsııa nemese retsessııa yqtımaldyǵyn aıtarlyqtaı tómendetedi. Sondaı-aq, mamandar ınvestorlardyń táýekelge degen kózqarastary jaqsarǵanyn atap ótti.
Bıyl azyq-túlik pen metall baǵasynyń salystyrmaly túrde turaqtanýyn eskere otyryp, ásirese OPEK+ sharalarynyń áserinen jáne Taıaý Shyǵystaǵy qaqtyǵystardyń kúsheıýi kezinde energııa baǵasy 2024 jyly baǵa turaqtylyǵynyń negizgi táýekeli bolýy múmkin. Qor naryqtaryna keletin bolsaq, AQSh-taǵy paıyzdyq mólsherlemelerden keıin dollarlyq quraldardyń tartymdylyǵy artyp kele jatqanyna qaramastan, ınvestorlardyń táýekelge degen «tábeti» 2023 jyly jaqsardy: qazynashylyq kiris pen dollar ındeksi ótken jyly óziniń tarıhı shyńyna jetti, – deıdi mamandar.
Sonymen qatar, qarjyger Rasýl Rysmambetov 2024 jyl otandyq ınvestordyń, qazaqstandyq ınvestordyń jyly bolýy kerek degendi qosty. Onyń sózinshe, sebebi offshordan kelgen «jalǵan» adamdardyń nebir «jalǵan» áreketterine kózimiz jetti. Kompanııalar ózderin sheteldik retinde «ótkizip», tańǵajaıyp jeńildikter alyp keldi. Endi bul artyqshylyqtar ózimizdiń ınvestorlarǵa berilse, olar ekonomıkanyń ósýine úles qosa alady, deıdi maman.
Bul artyqshylyqtardyń barlyǵy BVI (Ulybrıtanııanyń Vırgın araldary) emes, Qazaqstanda ornalasqan otandyq ınvestorǵa berilýi kerek. Osylaısha jumys oryndaryn ashý mańyzdy. Bul bizdiń ónerkásipti damytý úshin óte qajet. Ekonomıkalyq ósý boljamy jaqsy bolýy múmkin, biraq bári de, árıne, josparlardyń oryndalýyna baılanysty bolady, – dedi qarjyger.
Sarapshy «2024 jylǵy ekonomıkalyq damýdyń eń basty maqsaty – azdap «tynysh» rejımge kóshý, ekonomıkanyń órkendeýine úkimet emes óńirlerdegi ákimdikter jaýapty ekenin uǵyný, eń bastysy – úkimet aralaspaýy qajet» dep otyr.
Meniń oıymsha, biz aımaqtarǵa kóńil bólýimiz kerek, ne istesek te, óńirler istesin. Shamadan tys ortalyqtandyrylǵan josparsyz, memleket, úkimet, mınıstrler kabıneti óńirlerge baǵyt bere otyryp, maksımaldy talap etýi kerek. Ákimder óz betinshe jolǵa shyǵýy tıis, olardy ortalyqtan baqylaýdy qoıý kerek. Óıtkeni, kóbinese, ortalyqtan josparlaýdyń shamadan tys bolýy óńirlik damýǵa kedergi keltiredi, – deıdi maman.
Bul tusta ekonomıkamyzdy jaqsartý úshin qandaı salalarǵa nazar aýdarý keregi de mańyzdy. Rasýl Rysmambetov bul baǵytta da asyqpaı, alǵashqy toqsanda baqylap kórý kerek degen pikir bildirdi.
...Birinshi toqsanda óńirler qaı baǵytta damý úshin ózderin senimdi ustaı alady, sony kórýi kerek. Mysaly, qazirgi birinshi toqsandy alsaq, aımaqtar úshin kommýnaldyq ınfraqurylymdy – jylý, elektr jáne sýdy jańartý mańyzdy. Osy salany retteý kerek, – dedi qarjyger.
Al, Qazaqstan qarjygerler qaýymdastyǵynyń boljamyna súıensek, 2024 jyly Qazaqstan ekonomıkasynyń negizgi draıverleri qurylys (+8,0%), aqparat jáne baılanys (+7,0%), saýda (+6,5%) jáne kólik (+5,6%) sııaqty salalar bolyp qala bermek. Qarjygerler «munaı óndirý 95,4 mln tonnaǵa deıin jańa rekordtyq mánge artýy múmkin» dep otyr.
Qoryta aıtsaq, halyqaralyq mamandar osy jyly byltyrǵa qaraǵanda álemde jáne Qazaqstanda ekonomıkanyń ósimi baıaý júredi dese, otandyq sarapshylar optımıstık boljam jasady. Sondaı-aq, otandyq qarjygerler tilge tıek etken munaıǵa qashanǵy senip otyra beremiz? Qansha rekord jańartyp óndirsek te, onyń sarqylatynyn bárimiz bilemiz.
Taǵy qalaı bolǵanda da halyqaralyq arenadaǵy jaǵdaıdan syrt qala almaımyz. Al, dúnıe júzindegi ahýal rettelse ne másele azaısa, eshbir el, onyń ishinde Qazaqstan da utylmaıtyny anyq.
