2024 jyldyń damý qorytyndylary: Qazaqstan ekonomıkasy qaı salalardyń esebinen ósip otyr

ASTANA. KAZINFORM - Primeminister.kz saıtynyń redaktsııasy elimizdiń 2024 jylǵy damý qorytyndylary týraly jarııalanym toptamasyn jalǵastyrýda. Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Úkimet munaıdan tys sektordy damytýǵa baǵyttalǵan ekonomıkany qurylymdyq ózgertý boıynsha birqatar shara qabyldady. 

Otandyq óndirýshilerdi qoldaý quraldaryn kúsheıtý arqyly elimizdiń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵyn arttyrý jáne iskerlik belsendilikti kúsheıtý úshin qolaıly jaǵdaı jasaý boıynsha aýqymdy jumys júrgizildi.

Negizgi ekonomıkalyq kórsetkishterdiń ósý qarqyny

Aldyn ala baǵalaý boıynsha osy jyldyń 11 aıynyń qorytyndysy boıynsha JІÓ ósimi 4,4%-dy qurady, ol negizinen munaıdan tys sektordy damytýmen qamtamasyz etilgen. Ekonomıka ósiminiń 70%-dan astamy óńdeý ónerkásibi, saýda, aýyl sharýashylyǵy jáne qurylys esebinen qalyptasty. Salalar bólinisinde kelesideı dınamıka baıqalady: aýyl sharýashylyǵynda jalpy ónim shyǵarýdyń 13,4%-ǵa ósýi baıqaldy, bul 2011 jyldan bergi eń joǵary kórsetkish sanalady; qurylysta – 10,3%; saýdada – 8,2%; kólik qyzmetterinde – 8,1%; baılanysta – 5,3%; óńdeý ónerkásibinde – 5,3%. Jalpy, atalǵan kezeńde otandyq taýarlar óndirisi 5%,-ǵa, kórsetilgen qyzmetter 4,5%-ǵa ósti. Negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııalar kólemi 3,1%-ǵa artyp, 15,8 trln teńgege jetti.

Syrtqy saýda aınalymy bıylǵy 10 aıda $116,9 mlrd-ty qurady. Qazaqstandyq taýarlardyń eksporty 5,1%-ǵa ósti, aqshalaı balamada kórsetkish – $68,5 mlrd. Bul rette óńdelgen taýarlardyń eksporty 10,2%-ǵa ulǵaıyp, $23,3 mlrd-qa jetti. Shıkizattyq emes eksporttyń turaqty ósýi kóbinese qazaqstandyq taýarlardy Qytaı men Túrkııaǵa jetkizý kóleminiń artýymen, sondaı-aq Eýropa naryqtaryndaǵy qatysýdyń keńeıýimen baılanysty.

QHR-ǵa eksport kólemi 5,3%-ǵa ósip, $12,3 mlrd-ty qurady. Buǵan memleket pen bıznestiń birlesken belsendi jumysy yqpal etti. Qytaı tutynýshylary arasynda otandyq ónimderdiń tanymaldylyǵyn arttyrý maqsatynda qazaqstandyq kompanııalardyń CIFTIS, CIIE, Digital Expo syndy úlken kórmelerge jáne basqa da sharalarǵa qatysýy qamtamasyz etildi. Sondaı-aq jd.com, Doiyin, Alibaba elektrondy platformalaryndaǵy ulttyq pavılondar arqyly taýarlardy ilgeriletý jumystary jandanyp, strımıngter uıymdastyryldy.

Irlandııa, Shveıtsarııa jáne Frantsııa sııaqty EO elderine eksporttyq aǵyndardy ósirý olardyń dıversıfıkatsııalanǵanyn kórsetedi. Sonymen qatar Qyrǵyzstan men Tájikstan sııaqty kórshiles elderge shıkizattyq emes eksporttyń ósýi Qazaqstannyń saýdasy úshin Ortalyq Azııa óńiriniń mańyzdylyǵyn aıǵaqtaıdy.

Bıylǵy qyzmet kórsetý eksporty 10,5%-ǵa ósip, $8,4 mlrd deńgeıinde tirkeldi. Osy sektordyń draıverleri bolyp tasymaldaý, ІT, qarjy jáne basqa iskerlik qyzmetter salalary ataldy.

Sonymen birge esepti kezeńde ımport 3,3%.-ǵa qysqardy. Importtyń tómendeýimen qatar júretin eksport kóleminiń ulǵaıýynyń nátıjesi ekonomıkanyń oń saýda balansynyń 33,4%-ǵa ósýi boldy. Atalǵan kórsetkish $20,1 mlrd deńgeıinde qalyptasty.

Qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde bıyl ınflıatsııa tómendep, qarasha aıynda jyldyq mánde 8,4%-dy qurady. 2023 jyldyń tıisti kezeńinde ınflıatsııa 10,3% deńgeıinde boldy.

Qazaqstannyń derbes nesıelik reıtıngi ınvestıtsııalyq senimdilik deńgeıinde saqtaldy

2024 jyldyń 9 qyrkúıeginde Moody's halyqaralyq reıtıng agenttigi nesıelik reıtıngti «Turaqty» degen boljammen «Vaa2»-den «Vaa1»-ge deıin kóterdi.

2024 jyldyń 15 qarashasynda Fitch elimizdiń nesıelik reıtıngin «BBB» deńgeıinde rastady, sonymen qatar boljamdy «Turaqty» deńgeıde ustady.

2024 jyldyń 1 naýryzynda S&P boljamdy «Turaqty» deńgeıde saqtap qalyp, derbes nesıelik reıtıngti «BBB-/A-3» deńgeıinde rastady.

Nesıelik reıtıngtiń joǵarylaýy ekonomıkalyq jáne qarjylyq turaqtylyqty nyǵaıtýǵa, elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy bedelin jaqsartýǵa yqpal etedi, kapıtal naryqtarynan ınvestıtsııalar tartýǵa jáne ekonomıkaǵa tikeleı sheteldik ınvestıtsııalar kólemin ulǵaıtýǵa oń áser etedi. Aıta ketý kerek, memlekettiń reıtıngi neǵurlym joǵary bolsa, syrtqy naryqta qaryz alý sharttary soǵurlym jaqsy bolady.

Bıznesti qoldaýdyń jańa quraldary arqyly elishilik qundylyqtyń ósýi

Úkimet osy jyly kásiporyndardy odan ári irilendirýge jáne qosylǵan quny joǵary ónim shyǵarýǵa basa nazar aýdara otyryp, otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaý jóninde birqatar sharalar qabyldady. Osyndaı sharalardyń biri sheteldik áleýetti ónim berýshilerdiń taýarlardy, jumystar men kórsetiletin qyzmetterdi memlekettik satyp alýǵa jáne kvazımemlekettik kompanııalardy satyp alýǵa qatysýyna qol jetkizýin shekteý bolyp sanalady. Bıyl tizbe 3 eseden astamǵa – 4 536 ataýǵa deıin keńeıtildi. Nátıjesinde, tek 2024 jyldyń 9 aıynda monıtorıng sýbektileriniń taýarlardy, jumystardy jáne kórsetiletin qyzmetterdi satyp alý kólemi 21,2 trln teńgeni qurady, onyń ishinde elishilik qundylyǵy 11 trln teńgege nemese 51,8%-ǵa jetti. Jyldyń 11 aıynda otandyq taýar óndirýshilermen jasalǵan sharttardyń somasy 34,4%-ǵa ósip, 372,9 mlrd teńgeni qurady. Ofteık-kelisimsharttar boıynsha kólemi 14 esege, 134 mlrd teńgege deıin ósti. Qatty paıdaly qazbalar men OTÓ boıynsha jer qoınaýyn paıdalanýshylar arasynda jalpy somasy 111,1 mlrd teńgege 248 uzaq merzimdi shart jáne 27,8 mlrd teńgege 42 ofteık-kelisimshart jasaldy. Salystyrý úshin: 2023 jyldyń sáıkes kezeńinde 47,5 mlrd teńgege 35 uzaq merzimdi shart jáne 4,8 mlrd teńgege 10 ofteık-kelisimshart jasalǵan bolatyn. 2024 jyldyń qorytyndysynda qatty paıdaly qazbalar boıynsha jer qoınaýyn paıdalanýshylardyń jumysy men qyzmetterin satyp alýdaǵy elishilik qundylyq úlesi boıynsha ındıkator 81% deńgeıinde aıqyndaldy; 2025 jylǵa arnalǵan josparda ony 82%-ǵa deıin jetkizý kózdelgen.

Bıyl memlekettik satyp alýdy júzege asyrýdyń jańa qaǵıdalary bekitildi. 2024 jylǵy 1 shildedegi «Memlekettik satyp alý týraly» Zańǵa sáıkes, Qaǵıdalarda jumys tájirıbesi memlekettik satyp alý aıasynda oryndalǵan sharttar boıynsha jáne memlekettik organdardyń aqparattyq júıelerinde málimetteri bar basqa da sharttar boıynsha esepke alynady. Tapsyrysty oryndaýshy qosalqy merdigerler atqaratyn jumystar men kórsetiletin qyzmetter boıynsha biliktilik talaptaryna sáıkestigin rastaıtyn qujattardy usynýy tıis. Zańnamalyq ózgerister konkýrsty ótkizý merzimderi men ótinimderdi berý rásimderin qamtıdy. Ótinim berý merzimi 15 jumys kúninen 5 jumys kúnine deıin qysqartyldy. Qaǵıdalar 2025 jylǵy 1 qańtardan bastap qoldanysqa engiziledi.

Ekonomıkadaǵy ShOB úlesin arttyrý

Otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaýdyń qabyldanǵan sharalary ekonomıkadaǵy shaǵyn jáne orta bıznestiń úlesin 1,8%-ǵa ulǵaıtýǵa múmkindik berdi jáne búginde ol 38,2%-dy quraıdy. Osy jyldyń 1 jeltoqsanynda jumys istep turǵan ShOB sýbektileriniń sany 1,5%-ǵa artyp, 2 mln kásiporynnan asty. Osy sektorda barlyǵy 4,2 mln-nan astam qazaqstandyq jumyspen qamtyldy. Bul rette shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileriniń ónim shyǵarý kólemi 2024 jyldyń 2 toqsanynda 19,1%-ǵa ulǵaıyp, 34,2 trln teńgeni qurady.

Qazaqstanda eksporttaýshylardy memlekettik qoldaý jańa deńgeıge jetti: bızneske 6,3 mlrd teńge kóleminde shyǵyndardy óteý qamtamasyz etildi. Salalardyń ártaraptandyrylýyna erekshe nazar aýdarylyp otyr. Bul eldiń eksporttyq áleýetin keńeıtýge yqpal etedi. Qabyldanǵan ótinimder sany boıynsha kóshbasshylar qatarynda Qostanaı oblysy, Almaty qalasy, Almaty jáne Qaraǵandy oblystary tur. Bıyl jalpy 500-ge jýyq kompanııa túrli qoldaý sharalaryn aldy, onyń ishinde eksporttyq akseleratsııa baǵdarlamasyna qatysý, Alibaba.com platformasyna shyǵý, kórmeler men saýda-ekonomıkalyq mıssııalarǵa qatysý, shyǵyndardy óteý jáne basqa da sharalar bar. Olardyń 90%-dan astamy azyq-túlik salasyndaǵy shaǵyn jáne orta bıznes sýbektileri.

Prezıdent qol qoıǵan Bıznesti júrgizý máseleleri jónindegi zań aıasynda bıyl tekserýden profılaktıkalyq is-sharalarǵa kóshý arqyly memlekettik baqylaý jáne qadaǵalaý júıesi qaıta qaraldy. 66 salanyń táýekelderdi basqarý júıesin avtomattandyrý júrgizildi. Bıznes-ahýaldy jaqsartý jáne ákimshilik kedergilerdi azaıtý maqsatynda «taza paraqtan» retteýdi engizý boıynsha jumys jalǵasýda. Óńirlik mańyzy bar aktiler taldanyp, bızneske 1 myńǵa jýyq negizsiz talaptar anyqtaldy. Ákimdikter olardy alyp tastaý boıynsha jumys júrgizýde.

Sondaı-aq bıyl kásipkerlikke arnalǵan mindetti talaptar tizilimi iske qosyldy, onyń ereksheligi kásipkerlerdi tizilimnen shyǵarylǵan jáne merziminde joıylmaǵan talaptardy buzǵany úshin ákimshilik jaýapkershilikten bosatý bolyp sanalady.

Prezıdenttiń bastamasymen «Bıznestiń jol kartasy» jáne «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» atty eki baǵdarlamanyń quraldaryn biriktirgen Shaǵyn jáne orta kásipkerlikti qoldaý men damytý jónindegi keshendi baǵdarlamany qabyldaý mańyzdy qadam boldy. Myqty jáne básekege qabiletti kásiporyndar qurý maqsatynda tıimdi jobalarǵa qoldaý kórsetý kózdelgen. Sonymen qatar jańa jobalardy sýbsıdııalaý úshin bıýdjetti bólý negizinen óńdeý ónerkásibi salasyndaǵy kásiporyndar arasynda júzege asyrylady (shamamen 50%).

ShOB jobalaryn naryqtyq jaǵdaılarǵa kezeń-kezeńimen kóshýmen sýbsıdııalaýdyń saralanǵan ádisi kózdelgen. Kredıtter boıynsha kepildik berý quraly keńeıtildi: kepildikter somasy 3,5 mlrd teńgege deıin ulǵaıtyldy jáne bıznes sýbektileri úshin 1 mlrd teńgeden astam nesıe somasy boıynsha naryqtyq sharttarda kepildik alýǵa múmkindik berildi. Bıyl barlyǵy 840,5 mlrd teńge kredıtterdiń jalpy somasyna 14,5 myń joba sýbsıdııalandy, tólengen sýbsıdııalar somasy 226,2 mlrd teńgeni qurady. 241,2 mlrd teńgege 7,3 myń joba boıynsha kepildikter berildi. ShOB-ty qoldaýdyń taǵy bir quraly sındıkattalǵan kredıtteý boldy, ol bir mezgilde birneshe bankter 15 mlrd teńgege deıingi iri jobalardy qarjylandyrýdy kózdeıdi.

Oblıgatsııalyq qaryzdar berý sharttary keńeıtildi: emıtent-kásipker oblıgatsııa shyǵarylǵan kezde kýpondyq syıaqy mólsherlemesin sýbsıdııalaýdy ala alady jáne 5 jylǵa deıingi merzimde 5 mlrd teńgege deıin 6%-ben qarjylandyrýǵa qol jetkize alady.

Áleýmettik kásipkerlikti damytý úshin bıyl 5 mln teńgege deıingi memlekettik granttar jáne salalyq shekteýlersiz 7% mólsherleme boıynsha 1,5 mlrd teńgege deıingi kredıtter boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdııalaý engizildi.

Kásipkerlikti damytý úshin memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrý

Bıznestiń memleketpen ózara is-qımyly salasyndaǵy negizgi baǵyttardyń biri tsıfrlandyrý bolyp sanalady. Yńǵaıly tsıfrlyq ekojúıeni qalyptastyrý maqsatynda kásipkerlerdiń bir portalda memlekettik qyzmetterdi, qoldaý sharalaryn jáne memleketpen ózge de ózara is-qımyldy alýy úshin «Bıznestiń tsıfrlyq kartasy» jobasy ázirlenýde. Azamattardyń jeke kabıneti sekildi bıznestiń jeke kabıneti engiziledi, bul ákimshilik rásimderdi jeńildetedi jáne protsesterdiń ashyqtyǵy men tıimdiligin arttyrady. Bıyl Qazaqstanda elektrondyq formatta barlyǵy 99,3% memlekettik qyzmet kórsetildi. Qaǵaz qujat aınalymyn odan ári ońtaılandyrý júrgizilýde.

Sondaı-aq bıznestiń operatsııalyq shyǵyndaryn tómendetýge baǵyttalǵan esep-qısapty avtomattandyrý boıynsha jumys júrgizilýde. Máselen, 2025 jyldyń sońyna deıin barlyq esep-qısaptyń 40%-yn ońtaılandyrý josparlanýda. ShOB-ty odan ári ósirýdiń taǵy bir quraly arnaıy kelisim bolady, onyń sheńberinde kásipkerge salalyq otandyq jáne sheteldik konsýltanttardy tarta otyryp, ataýly konsaltıngtik kómek kórsetiledi.

Jalpy bıyl el ekonomıkasy aıtarlyqtaı turaqty ósim kórsetti. Bul ósim munaıdan tys sektordyń qarqyndy damýynyń nátıjesinde júzege asyp, ártaraptandyrý saıasatynyń oń áserin kórsetip otyr. Nesıelik reıtıngtiń joǵarylaýy men ınvestıtsııalardyń artýy halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartýǵa, jańa jumys oryndaryn ashýǵa jáne óńirlerdiń damýyna baǵyttalǵan mańyzdy ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrýǵa múmkindik berdi. Sonymen qatar memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrý jáne ońtaılandyrý arqyly bıznes klımatqa jáne ári qaraı da ınvestıtsııa tartýǵa oń yqpal etýde. Ekonomıkalyq turaqtylyqty odan ári nyǵaıtý Úkimettiń basym baǵyttarynyń biri bolyp qala beredi.

Osyǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, Úkimet basshysy gaz ben munaı óndirý kólemin arttyrýdy tapsyrdy.