2021 jyldy ekologııa jyly dep jarııalaýdy usynamyn – Arman Haırýllın
– Arman Ǵabıdollauly, 1000 kóshet egilgen saıabaq ashý ıdeıasy neden týyndady?
– Men de Atyraýda týyp-óstim. Osy qalanyń aýasyn jutyp, sýyn ishken turǵyndardyń birimin. Sol sebepten, Atyraýdyń órkenıet talabymen ósip-órkendegenin, qorshaǵan ortasy taza bolǵanyn qalaımyn. Biraq, ókinishke qaraı, shyn máninde qalanyń aýasy taza emes. Bylaısha aıtqanda, tal-teregi az, aýasy lastanǵan qalaǵa aınaldy.
Buryn Atyraýda 100-ge jýyq saıabaq bolǵan. Al, saıabaqtarda ósetin tal-terekter aýaǵa ottegi bóletini barshaǵan málim. Solaı desek te, qalada aýqymdy kóshet egý qolǵa alynbaı keledi. Ras, jyl saıyn senbilikterde kóshetter egiledi. Biraq, odan tamyr jaıyp, ósip turǵan jasyl jelek tym az.
Mine, osyndaı sebepter arnaıy saıabaq ashyp, 1000 kóshet egýdi ıdeıasyn kóterýge túrtki boldy. Osy maqsatta Atyraý qalasynyń ákimdiginen 10,5 gektar jer alqabyn suradyq. «Balyqshy» shaǵyn aýdanynan jer ýchaskesi bólinip, jergilikti ákimdik, munaı-gaz salasyndaǵy kásiporyn basshylarynyń qatysýymen «Otbasy» saıabaǵy ashyldy.
Oǵan 1000 kóshet egildi. Onyń ishinde 380 jemis aǵashynyń kósheti bar. Bul kóshetterdi Almatydan Atyraý qalasynyń bıylǵy 380 jyldyǵyna oraı arnaıy aldyrdyq.
Endi aldaǵy jyly osy saıabaqta 1000 jemis aǵashynyń kóshetin egýdi josparlap otyrmyz.
– Saıabaq ashý ıdeıasy munymen toqtap qalmaıtyn shyǵar...
– Árıne, saıabaq ashýdy jalǵastyra beremiz. «Jumysker» eldi mekeninde Jaıyq ózeniniń jaǵasynan park ashatyn oıymyz bar. Oǵan 2 gektar jer surap, qalalyq ákimshilikke usynys berdik.
– Koronavırýs pandemııasynyń birinshi tolqynynda provızorlyq ortalyq ashýǵa uıytqy bolǵanyńdy estip edik...
– Iá, sol kezde Atyraýdaǵy ahýal tym aýyr edi. Koronavırýs ınfektsııasy órship, óńir «qyzyl» aımaqqa endi. Qos ókpesi qysylyp, bir jutym aýaǵa zar bolǵan naýqastarǵa aýrýhanalardan oryn jetpedi. Onyń ústine dári-dármek tapshylyǵy týyndady. Ras, dárigerler qoldan kelgen kómegin berýden tartynǵan joq.
El-jurt qınalyp jatqanda, biz de qol qýsyryp otyrýdy jón kórmedik. Metsenat azamattarmen aqyldasyp, provızorlyq ortalyq ashýǵa bekindik. Bizdiń bul oıymyzǵa jergilikti metsenat Mahmýt Meralıev qoldaý bildirip, óziniń jeke ǵımaratyn bosatyp berdi.
Onyń birinshi qabatynan kúndizgi statsıonar, ekinshi qabatynan provızorlyq ortalyq ashtyq. Ortalyqty «Janǵa daýa» dep atap, tegin ınternet, taza sý, medıtsınalyq qorǵanysh quraldarymen qamtydyq.
Ǵımarattyń dálizine tabıǵattyń ásem kórinisteri beınelengen kartınalardy ilip qoıdyq. Sebebi, «Janǵa daýa» degen atyna saı kúndizgi statsıonarǵa keletin, provızorlyq ortalyqta jatyp em alatyn naýqastardyń janyna daýa bolatyn qolaıly jaǵdaı qalyptastyrýdy kózdedik.
– Qaýipti indet qorshaǵan orta tazalyǵyna baılanysty ıdeıalaryńdy iske asyrýǵa kedergi bolmady ma?
– Olaı dep aıta almaımyn. Óıtkeni, biz sanıtralyq talaptardy saqtaı otyryp, «Taza pıknık» jobasymen Jaıyq ózeniniń jaǵalaýyn tazalaýdy qolǵa aldyq. Bul – ári senbilik, ári demalys.
Burynǵydaı tek senbilikke shaqyrsaq, turǵyndardyń, ásirese, jastardyń tarapynan belsendiliktiń tómen bolatynyn baıqadyq. Sondyqtan, óz zamandastarymyzdyń qorshaǵan ortany taza ustaýǵa yntasyn oıatý úshin «Taza pıknık» jobasyn uıymdastyrdyq.
Aldymen, bul is-shara Jaıyq ózeniniń Almaly eldi mekeni tusyndaǵy jaǵalaýynda ótti. Sol jerden 6 KamAZ kóligine tıelgen qoqys shyǵaryldy. Keıinnen mundaı pıknık «Balyqshy» shaǵyn aýdanynda uıymdastyryldy.
Ár is-shara saıyn 400-den 500-ge deıin adam jınaldy. Árıne, biz olarǵa medıtsınalyq maska, qolǵap, kúrek, ózge de quraldardy, túski asty tegin berdik. Aktsııaǵa qatysýshylardy arnaıy kólikpen tasymaldadyq. Olardyń tek tabıǵat aıasyn qoqystan tazartyp qana qoımaı, kóńildi demalýyna jaǵdaı jasadyq.
– Arman Ǵabıdollauly, 2021 jyl – ekologııa jyly bolyp jarııalansa degen usynys aıtyp júrsiń. Buǵan negiz bar ma?
– Buǵan mynadaı sebepterdi alǵa tarta alamyn. Birinshiden, elimizdiń kartasynda «saý» jer az. Munaı óndiriletin óńirlerdiń bárinde ekologııa máselesi ótkir tur. Kómir óndiriletin óńirlerde de osyndaı jaıt týyndap otyr. Batys aımaqtaǵy Jaıyq, Oıyl, Jem sekildi ózenderdiń arnasy tartylyp barady. Bul ekologııalyq apat týdyrýy múmkin.
Ekinshiden, turǵyndardyń ekologııalyq saýaty tómendedi deýge bolady. Oǵan sebep – qorshaǵan ortaǵa taǵylyq kózqarastyń qalyptasýy. Jazıraly qazaq dalasynyń sáni bolǵan aqbókenderdi atyp, qyryp jatyrmyz.
Kaspııdiń tabıǵı baılyǵy sanalatyn bekire tuqymdas balyqtar men ıtbalyqty aýlaý tyıylar emes. Almaty sekildi sekildi úlken qalalarda tal-terekter otalyp jatyr.
Mine, osynyń bári Ekologııalyq kodekstiń talabyn oryndaý arqyly jaqsaratyn shyǵar degen úmit bar. Qazir ár óńirde ekologııany jaqsartýdyń jol kartasy jasaqtaldy.
Al, jańa kodeks talabynyń oryndalýyna, jol kartasynyń iske asyrylýyna yqpal etý úshin aldaǵy jyldy ekologııa jyly dep jarııalasaq, qorshaǵan ortaǵa degen teris kózqarastan arylýymyzǵa sebep bolar edi.
Eske sala ketelik, budan buryn Arman Haırýllın QazAqparat tilshisimen suhbatynda Atyraýda jasyl beldeý qurýdy kózdegenin aıtyp bergen edi.