2010 jyldyń tamyzynan bastap ár tulǵanyń jeke sáıkestendirý nómiri (JSN) bolady - «e-úkimet» jobasy
.
Halyq pen bızneske memlekettik qyzmetterge ońaı qoljetimdikti qamtamasyz etý maqsatynda Qazaqstanda júzege asyrylyp otyrǵan «Elektrondyq úkimet» memlekettik baǵdarlamasynyń tıimdiligin odan ári arttyrý úshin, keler jyldan bastap osy jáne basqa da jańashyldyqtar engizilgeli otyr.
2004 jylǵy qarashanyń 10-yndaǵy QR Prezıdentiniń «Elektrondyq úkimet baǵdarlamasyn qurý týraly» Jarlyǵyna sáıkes, 2005-2007 jyldary «elektrondyq úkimettiń» 4 quramdasy ázirlenip, engizilgen bolatyn. Olar - «Jeke tulǵalar», «Zańdy tulǵalar», «Jyljymaıtyn múlikti tirkeý» jáne «Meken-jaıdy tirkeý» memlekettik derek qorlary.
Olardyń árqaısysyna egjeı-tegjeı toqtalatyn bolsaq, 2007 jylǵy qańtardyń 11-inde «Aqparattandyrý máseleleri jónindegi Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine tolyqtyrýlar engizý týraly» QR Zańyna sáıkes, «Meken-jaıdy tirkeý» aqparattyq júıesin meken-jaılyq málimettermen toltyrý mindeti respýblıkanyń jergilikti atqarýshy organdaryna júkteldi. Búgingi kúni «Meken-jaıdy tirkeý» aqparattyq júıesine aýdandyq deńgeıge deıingi barlyq atqarýshy organdar qosylǵan. Atap aıtqanda, respýblıkalyq mańyzdaǵy eki qala, oblystyq mańyzdaǵy 40 qala jáne 161 aýdandyq ortalyq.
«Meken-jaıdy tirkeý» aqparattyq júıeni qoldanýshylar retinde, oblystyq deńgeıdegi onomastıka mamandary aýdandardyń shekaralarynyń ózgerýine, olardyń qalyptasýyna, attarynyń ózgertilýi men qysqartylýyna jaýap beretin bolsa, QR Prezıdentiniń janynda jumys isteıtin Memlekettik onomastıkalyq komıssııa respýblıkalyq mańyzdaǵy ákimshilik-aýmaqtyq birlikterge qatysty ózgeristerdi jiti qadaǵalaýda.
Al júıege negizgi aqparat jetkizýshiler - aýmaqtyq sáýlet bólimsheleri bolyp tabylady. Meken-jaılyq málimetter ǵımarat iske qosylmaı turyp engiziledi. Olar turaqty jumys isteı bastaǵanda, eger nysan turǵyn úı bolsa, páterlerdiń sany anyqtalyp, olardyń árqaısysyna meken-jaılyq tirkeý kody beriledi.
Búginde aqparattyq júıege engizilgen nysandardyń sany 2 mıllıonnan asyp túsedi. Sońǵy úsh aıda bul kórsetkish taǵy 500 myńǵa artty. Mundaı júıeni Shvetsııa men Reseı elderi jetistikti qoldanyp otyr.
«Elektrondyq úkimet» sheńberinde ázirlenip, 2009 jyldyń qańtarynan bastap turaqty jumys isteı bastaǵan taǵy bir júıe - «Jyljymaıtyn múlikti tirkeý» Memlekettik derek qory (MDQ). Qor Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda tirkelgen jyljymaıtyn múlikterge qatysty naqty, ári túıtkildi málimetterdi memlekettik 4 organnyń aqparattyq júıesine jáne «elektrondyq úkimettiń» joǵaryda atalǵan 4 quramdasyna on-line rejıminde jiberý mehanızmin júzege asyryp otyr. Atalmysh aqparattyq júıe jyljymaıtyn múliktiń jaǵdaıyna jáne Qazaqstan Respýblıkasynda oǵan quqyqtar boıynsha jan-jaqty taldaý jasaýǵa múmkindik beredi.
Al «Zańdy tulǵalar» MDQ 2005-2007 jyldary júzege asyryla bastady. Qazaqstanda júıeniń qoldanysyna deıin tirkelgen barlyq zańdy tulǵalar týraly tolyq málimetter jınaqtalǵan birtutas derek qory bolmaǵanyn aıta keteıik. MDK-nyń jumysyna quzyrly úsh organ qatynasady - Ádilet mınıstrliginiń Tirkeý qyzmeti jáne quqyqtyq kómek kórsetý komıteti, Qarjy mınıstrliginiń Salyq komıteti jáne QR Statıstıka jónindegi agenttik. «Zańdy tulǵalar» birtutas qorynda sýbekt týraly málimetter men aqparattardyń barlyq tarıhy saqtalǵan - qashan jáne qandaı qujat negizinde ózgertýler engizilgendigi týraly.
«Sáıkestendirý nómirleriniń ulttyq tizilimderi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna sáıkes 2010 jylǵy tamyzdyń 13-inen bastap salyq tóleýshiniń tirkeý nómiri, áleýmettik jeke kody jáne basqa da kodtar jaramsyz dep tanylatyndyqtan, osy ýaqyttan bastap zańdy tulǵalar men jeke kásipkerler úshin bir ǵana «kilt» - bıznes-sáıkestendirý nómirleri (BSN) berile bastaıdy. Kodtyń osyǵan uqsas qurylymdary qazirgi kúni Danııa, Fınlıandııa, Japonııa, Germanııa, AQSh, Frantsııa, Kıpr, Egıpet, Malaızııa jáne basqa da birqatar damyǵan elderde qoldanylyp otyr.
Atalmysh elderde búgingi kúni sondaı-aq, jeke tulǵalar úshin de jalǵyz «kilt» - jeke sáıkestendirý nómirleri (JSN) engizilgen. Aqparattyq-tehnologııalar zamanyna saı bul jańashyldyq Qazaqstan aýmaǵynda «Sáıkestendirý nómirleriniń ulttyq tizilimderi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna sáıkes sondaı-aq, 2010 jylǵy tamyzdyń 13-inen bastap júzege asyryla bastaıdy.
JSN dúnıege kelgen náresteni AHAJ organdarynda tirkeý kezinde nemese jeke basty kýálandyratyn alǵashqy qujatty alý barysynda beriledi. JSN-nyń negizi Qazaqstan Respýblıkasy azamatynyń jeke basyn kýálandyratyn qujattarda qoldanylatyn 12 tańbaly jeke kodtardan quralmaq. Kodtyń saqtaý jadynda azamattyń týǵan jyly, aıy, kúni jáne jynysy týraly derekter jazylady. Jeke basqa arnalǵan menshikti kod pen onyń ıesi týraly barlyq aqparattar birtutas qor - «Jeke tulǵalar» aqparattyq júıesinde saqtalatyn bolady.Kez-kelgen memlekettik organ tulǵa jóninde aqparatty ınternet jelisi arqyly Qordan sanaýly sekýndttarda ala alady.
2005-2007 jáne 2008-2010 jyldarǵa arnalǵan «e-úkimet» jobasyn damytý jáne jetildirý týraly memlekettik baǵdarlamalar negizinde jasalǵan asa mańyzdy sharalardyń taǵy biri - qyzmetterdiń barlyq túrleri boıynsha memlekettik lıtsenzııalardy alý úshin azamattar men mekemelerden ótinishterdi qabyldaıtyn biryńǵaı júıeniń engizilýi (e-lıtsenzııalaý).
«Elektrondyq lıtsenzııalaý» qyzmetin búgingi kúni memlekettik 6 organ júzege asyryp otyr - QR ІІM Esirtki bıznesine qarsy kúres jáne esirtkiniń zańsyz aınalymyn baqylaý komıteti, QR Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstrligi Energetıkalyq memlekettik qadaǵalaý komıteti, QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Aqparat jáne muraǵat komıteti, QR Týrızm jáne sport mınıstrligi men Tabıǵı monopolııalardy retteý jáne Jer resýrstaryn basqarý agenttikteri.
2009 jyldyń sońyna deıin álemdik ǵalamtor arqyly lıtsenzııa berý qyzmetine QR Kólik jáne kommýnıkatsııa, Indýstrııa jáne saýda, Densaýlyq saqtaý mınıstrlikterin qosý josparlansa, 2010 jyldyń aıaǵyna deıin bul protseske qalǵan barlyq 9 memlekettik lıtsenzıar-organ qosylatyn bolady.
Sonymen qatar, ústimizdegi jyldyń sońyna deıin «e-úkimet» ınfraqurylymymen «e-ákimdik» ınfraqurylymdaryn yqpaldastyrý is-sharalaryn júrgizý kózdelip otyr. QR Aqparat jáne baılanys agenttigi elektrondyq ákimdikterdi qurý jáne damytý boıynsha jumystarǵa monıtorıng jasap, halyqqa kórsetiletin áleýmettik qyzmetterdiń asa mańyzdy degen 12 túrin anyqtap ta qoıdy.
«E-ákimdik» jobasy - ákimdikterdiń halyqqa qyzmet kórsetý boıynsha jumystaryn birizdendirýge múmkindik beretin bolady. Máselen, qyzmet kórsetýdiń biryńǵaı standarty men mehanızmi engiziledi, sondaı-aq halyq pen bıznes-qurylymdar úshin qyzmet kórsetý protsesterin ońaılata túsetin - ótinishterdiń biryńǵaı formasy jasalatyn bolady.
2010 jyly Aqparat jáne baılanys agenttigi «e-ákimdikter» úshin elektrondyq qyzmetterdiń 15 túrin ázirleýdi qolǵa almaq. Keıingi jyldary ákimdikterdiń aqparattyq júıesi qoǵam ómiri men aımaqtaǵy mekemelerdiń qyzmetindegi barlyq mańyzdy salalardy elektrondyq qyzmettermen qamtamasyz etetin bolady.
Biraq bul - aǵymdaǵy jylǵy «e-úkimet» aıasyndaǵy áli de sońǵy jańalyq emes. Jeltoqsanda Astana qalasynda «E-notarıat» Birtutas notarıaldyq aqparattyq júıeniń ilki jobasy iske qosylmaq. Ondaǵy basty maqsat - notarıýstar men notarıaldyq palatalar arasyndaǵy, sondaı-aq olardy qadaǵalaýshy organ Ádilet mınıstrligimen aqparattyq árekettestikti qamtamasyz etý.
«E-notarıat» sondaı-aq, notarıaldyq qyzmetti úılestirýge baǵyttalǵan. Máselen, Birtutas notarıaldyq aqparattyq júıe Ulttyq kýálandyrý ortalyǵymen, «elektrondyq úkimettiń» tólem shlıýzymen, Іshki ister mınıstrliginiń vedomstvolyq aqparattyq júıelerimen jáne Jer resýrstaryn basqarý jónindegi agenttikpen yqpaldasa otyryp, notarıaldy tirkelgen barlyq qujattarǵa baılanysty tolyq ári naqty aqparat beretin bolady. Sondaı-aq kelisimderdi jasaý kezinde alaıaqtarǵa uryný táýekelin azaıtyp, kelisimderdiń zańdy qaýipsizdigin qamtamasyz etpek.
Onyń nátıjesi boıynsha, 2010 jyldan bastap «elektrondyq notarıattar» Qazaqstan Respýblıkasynyń barlyq aýmaǵynda jumys isteıtin bolady.
