20 SÁÝІR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Izraıl Respýblıkasynyń ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni
Izraıl - Batys Azııada, Jerorta teńiziniń Shyǵys jaǵalaýynda ornalasqan memleket. Astanasy - Tel-Avıv qalasy. Memleket basshysy - prezıdent. Zań shyǵarýshy organ - bir palataly parlament. Resmı tili - ıvrıt jáne arab tilderi. Aqsha birligi - shekel. Qazaqstan Respýblıkasy men Izraıl Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy sáýirdiń 10-ynda ornatyldy.
Qytaı tili kúni
2010 jyly ıÝNESKO bekitken. Ol qytaı jazýynyń negizin salýshy, mıftik Hýan Dı ımperatory tusynda tarıhshy bolǵan Tsan Tszege arnalǵan. Tsan Tsze pıktogrammalar jıyntyǵyn oılap tapqan, olar keıinnen ıeroglıfterge aınalǵan.
Qytaıdyń jazba tili álemdegi kóne ári kúrdeli tilderdiń biri. Qytaı tilinde shamamen 80 myi ıeorglıf bar, kúndelikti ómirde qytaılyqtar 2000-3000 ıeroglıf qoldanady. Qytaı tili QHR, Taıvan, Sıngapýrda memlekettik til bolyp sanalady. Álemde bul tilde 1,3 mlrd. astam adam sóıleıdi. Sonyń arqasynda ol BUU 6 resmı tilderiniń birine aınaldy
Halyqaralyq hatshylar kúni
AQSh-ta 1952 jyldan bastap Halyqaralyq hatshylar kúni atalyp ótedi. Bul kún AQSh-ta dástúrge aınalǵan Ákimshilik kásipqoı qyzmetkerleriniń aptasy aıasynda ótedi. Meıram sáýirdiń sońǵy tolyq aptasynyń seısenbisinde toılanady. Qazir bul meıramdy tek qana hatshylar ǵana emes, sonymen qatar dırektor kómekshisi, ofıs-menedjerleri men assıstentter de, jalpy keńse jumystarymen baılanysty qyzmetkerler toılaıdy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
87 jyl buryn (1930) OGPÝ (Birikken memlekettik saıası basqarma) «úshtiginiń» sheshimimen Alash qozǵalysynyń Muhamedjan Tynyshbaev bastaǵan 20-dan astam múshesi jazalandy. Osy toppen birge isti bolǵan Muhtar Áýezov, Ýálıhan Omarov, Bilál Súleev, Álimhan Ermekov aldyn ala tergeý kezinde túrmede otyrǵan ýaqyty esepke alynyp, bosatyldy.
80 jyl buryn (1937) Qaraǵandy oblysynyń Balqash eldi mekeni qala mártebesin aldy.
22 jyl buryn (1995) Túrkııada Abaı kúnderi ótti.
21 jyl buryn (1996) qoǵamdyq «Azamat» qozǵalysy quryldy.
17 jyl buryn (2000) Tashkentte Qazaqstannyń, Ózbekstannyń, Qyrǵyzstannyń jáne Tájikstannyń prezıdentteri aımaqtyq qaýipsizdik máseleleri boıynsha kezdesý ótkizdi.
15 jyl buryn (2002) Qaraǵandyda jýrnalısterdiń oblystyq 1-shi forýmy ótti. Forým jumysyna 140-tan astam adam qatysty.
11 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ádilet mınıstrligi Sot saraptamasy ortalyǵynda Qaraǵandy aımaqtyq bólimshesi aýmaǵynda ekinshi molekýlıarly-genetıkalyq zerthananyń ashylýy ótti. Qaraǵandy zerthanasy sottar men quqyq qorǵaý organdarynyń kisi óltirýdi, aýyr dene jaraqattaryn, zorlaýdy, tanylmaǵan jáne bólshektengen máıitterdi, balalardy aýystyrý, joǵaltý, urlaýdy tergeý júrgizý kezinde teńdestirýshilik maqsattary úshin molekýlıarly-genetıkalyq saraptamadaǵy qajettikterdi qamtamasyz etedi. Sońǵy jyldary osy saraptamany talap etýshilik birneshe ese artty. Qazirgi ýaqytta saraptama ákelikti nemese analyqty anyqtaý sııaqty azamattyq isterdi sheshýde de tıimdi qoldanylady. Molekýlıarly-genetıkalyq zerthana DNK-ny anyqtaý men zertteýge arnalǵan qazirgi zamanǵa saı arnaıy quraldar men reaktıvter keshenimen jabdyqtalǵan. Tórt kapıllıarly genetıkalyq taldaý kómegimen sarapshylyq zertteýdiń bir bóligi zertteý tıimdiligin arttyrýǵa jáne saraptama júrgizý merzimderin qysqartýǵa múmkindik beretin avtomattandyrylǵan tártipte júrgiziletin bolady. Qazirgi kezde barlyq úsh qazaqstandyq zerthana jabdyqtalǵan «Applied Biosystems» fırmasynyń genetıkalyq taldaýyshyn atalǵan fırmanyń Qazaqstandaǵy resmı ókili «Medıkýs Evrazııa» JShS ornatty. Sonymen qatar osy fırmanyń mamandary Sot saraptamasy ortalyǵynyń sarapshylaryna oqytý semınaryn ótkizdi. Aldaǵy ýaqytta sot molekýlıarly-genetıkalyq saraptamany taǵaıyndaý, óndiristi uıymdastyrý jáne sarapshy qorytyndylaryn baǵalaý máseleleri boıynsha sottar men quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerlerine arnalǵan semınarlar ótkiziledi. Alǵashqy sot molekýlıarly-genetıkalyq zerthana 2001 jyly Ortalyq Almaty zerthanasynda ashylǵan bolatyn, onda jyl saıyn qylmystyq jáne azamattyq ister boıynsha 300-den astam zertteýler júrgiziledi.
10 jyl buryn (2007) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Ertis», «Ońtústik» jáne «Jetisý» atty úsh áleýmettik kásipkerlik korporatsııany qurý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. Áleýmettik káispkerlik korporatsııalardyń basty qyzmeti - ınvestıtsııalar tarta otyryp, jergilikti jerlerdegi jańa jobalardy júzege asyrý. Sóıtip óńirdegi halyqtyń muń-muqtajyn sheshýge qol ushyn berý.
10 jyl buryn (2007) Balýan Sholaq atyndaǵy Sport jáne mádenıet saraıynda ótken bılıard sportynan «Qurastyrmaly pıramıda» І Álem Kýbogy ashylý barysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Bılıard sporty federatsııasynyń prezıdenti Ańsar Qaraneev «Pıramıda» Halyqaralyq komıtetiniń «Altyn belgi» medalimen marapattaldy.
Bılıard sporty federatsııasynyń prezıdenti Qazaqstandaǵy bılıardtyń damýyna óziniń úlesin qosqany úshin atalǵan syılyqqa ıe boldy.
7 jyl buryn (2010) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq akademııalyq kitaphanasynda «Meniń Otanym - Qazaqstan» serııasymen jaryq kórgen «Qazyǵurt» kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti.
«Qazyǵurt ólkesiniń qasıeti jóninde buǵan deıin dál mundaılyq tolymdy eńbek jaryq kórgen emes. Sondyqtan da búgin osy kemistiktiń orny toldy dep aıtýǵa bolady. Bul kitappen tanysqan árbir adam óziniń eli, halqy, jeri úshin maqtanysh sezimde bolady dep oılaımyn. Al bul degenimiz bizdiń jıi aıtyp júrgen otanshyldyq tárbıesiniń úlken tetigi bolyp tabylady», dedi shara barysynda sóz sóılegen «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» AQ prezıdenti Saýytbek Ábdirahmanov.
Kitapta Qazyǵurt óńiriniń arǵy-bergi tarıhı júıeli jazylǵan. Qazyǵurt taýyna qatysty Nuq paıǵambardyń kemesi jaıly ańyzdyń málim ári beımálim syrlary da áserli baıandalǵan. Túrik qaǵanatynyń bıleýshisi Istemı, Shyńǵys han, Aqsaq Temir, Aleksandr Makedonskıı, Tuman hanym, Abylaı han, Tóle bı syndy aıtýly tarıhı tulǵalardyń ómirlerine qatysty derekter Qazyǵurt boıynda ótken oqıǵalarmen ushtastyra sýrettelgen. Sonymen qatar aýdannyń tańǵajaıyp tabıǵaty, jan-janýarlar álemi, ósimdikter dúnıesi jáne áleýmettik-ekonomıkalyq, mádenı-rýhanı kelbeti jaıly da naqty derekterdi taba alasyz. Basylymdaǵy málimetter kez-kelgen azamattyń qajetine jarary sózsiz.
«Qazyǵurt» kitabynyń tanystyrylymyna kórnekti aqyn-jazýshylar, mádenıet jáne óner qaıratkerleri, tarıhshylar, Parlament depýtattary, zııaly qaýym ókilderi qatysty.
6 jyl buryn (2011) Máskeýdegi qazaq dıasporasy S.Nurmaǵambetov atyndaǵy «Jas Ulan» respýblıkalyq mektebinde Keńes Odaǵynyń batyry, dańqty qolshbasshy Baýyrjan Momyshuly týraly jazylǵan «Ańyzǵa aınalǵan batyr» atty kitaptyń tusaýkeserin jasady.
6 jyl buryn (2011) Qazaqstan Respýblıkasynyń Baılanys jáne aqparat mınıstrligi men Estonııa Respýblıkasynyń Ulttyq muraǵaty arasynda Muraǵat isteri salasyndaǵy yntymaqtatyq týraly kelisimge qol qoıyldy.
5 jyl buryn (2012) Pavlodardaǵy ishki ister departamentiniń ǵımaratynda qyzmettik paryzyn óteý barysynda qaza tapqan 9 ishki ister jáne ishki ásker qyzmetkerlerine arnalyp eskertkish ornatyldy.
2 jyl buryn (2015) Elbasy Nursultan Nazarbaev Almaty oblysyna barǵan saparynda Qarasaı aýdanynyń tarıhı-ólketaný murajaıyn aralady. Murajaı qorynda 2 myńnan astam jádiger bar. Olardyń 900 jýyǵy negizgi qorǵa 1000-nan astamy qosymsha qorǵa tıesili.
Bir jyl buryn (2016) Elbasy Nursultan Nazarbaev poshta baılanysy salasyndaǵy memlekettik retteýdi jetildirýge baǵyttalǵan «Poshta týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Zańyna qol qoıdy.
Bir jyl buryn (2016) Memleket basshysy Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń buqaralyq aqparat quraldary salasyndaǵy syılyqtaryn berý, granttaryn tapsyrý jáne alǵysyn jarııalaý qaǵıdalaryn bekitý týraly ókimge ózgeris engizdi.
93 jyl buryn (1924) Túrkııa Respýblıkasynyń birinshi respýblıkalyq Konstıtýtsııasy qabyldandy.
25 jyl buryn (1992)22 jyldyq úzilisten keıin Sevılde (Ispanııa) «EKSPO-92» búkilálemdik kórmesi ashyldy.
ESІMDER
66 jyl buryn (1951) Qazaqstannyń eńbek sińirgen sáýletshisi, Qazaq KSR memlekettik syılyǵynyń laýreaty HVAN Vadım Terentevıch dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynda týǵan. I.Repın atyndaǵy keskindeme, músin jáne sáýlet ınstıtýtyn bitirgen. KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, KSRO Kórkem akademııasynyń korrespondent múshesi, professor A.Jýkanyń sheberhanasynan dáris alǵan. Ol Almaty qalasyndaǵy «Arasan» emdeý-saýyqtyrý kesheniniń avtory (sáýletshiler Murat Ospanov, Kópsekbaı Tólebaevtarmen birlesip). «Qazaqstan» qonaq úıiniń jobasyn jasaýǵa qatysqan.
65 jyl buryn (1952) sýretshi-árleýshi, QR Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Búkilodaqtyq jańǵyrtý ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń (Máskeý) túlegi Qyrym ALTYNBEKOV dúnıege keldi. Ǵylymı-jańǵyrtý zerthanasynyń dırektory. Qazaqstanda, Reseıde jáne Frantsııada ejelgi qorǵandardy qazýǵa qatysty. Aǵashtan jasalǵan qoldanbaly óner zattaryn jańǵyrtý jónindegi kitaptardyń avtorlarynyń biri, osy problema boıynsha halyqaralyq konferentsııalarǵa qatysqan.
Ol 1 000-nan astam ejelgi tarıh jáne mádenıet eskertkishterin qalpyna keltirdi, «Altyn adamny» (Almaty oblysy) neǵurlym dál jańǵyrtý jónindegi jumystarǵa qatysty, ejelgi sarmat kórseminiń qarý-jaraqtary men berel kóseminiń attarynyń ásem bezendirilýi sııaqty biregeı jumystardy atqardy.
64 jyl buryn (1953) fılosofııa ǵylymynyń doktory, Halyqaralyq aqparattandyrý akademııasynyń korrespondent-múshesi, Shymkent qalasynyń qurmetti azamaty Ómirzaq Perdebekuly MELDEHANOV dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtyn, Tashkent memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn «Shymkentqurylys» tresinen bastaǵan. 1989-1992 jyldary - «Shıpager» fırmasynyń prezıdenti. 1992-1998 jyldary - «Qazfarmbıoónerkásip» memlekettik kontserni, «Farmbıoónerkásip» aktsıonerlik qoǵamy bas dırektorynyń birinshi orynbasary, bas dırektory. 1993-1996 jyldary - Shymkent hımııa-farmatsevtıka zaýytynyń dırektory. 1998-2000 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblystyq qorshaǵan ortany qorǵaý basqarmasynyń bastyǵy. 2000 jyldan «Ońtústikmash-K» birikken kásiporny» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi qadaǵalaý keńesiniń tóraǵasy bolǵan.
«Qurmet» ordenimen, medalmen marapattalǵan.
62 jyl buryn (1954) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi Tortaı dúnıege SÁDÝAQAS keldi.
Aqmola oblysynda týǵan. Qaraǵandy ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. 1979-1995 jyldary «Jazýshy» baspasynda redaktor bolǵan. Aqynnyń «Tuńǵysh», «Jartastaǵy jańǵyryq», «Jumbaqtas», «Bıshi qaıyńdar», «Aınakól aıshyqtary» jyr jınaqtary, «Naýryzbaı bı jáne týǵan ólke tarıhy», «El men jer» atty tarıhı-tanymdyq kitaptary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda shet el jazýshylary I.Franko, I.Drach, ıA.Kolas, Men Do Nýk, G.Blenaýr, Dj.Katıchtyń jáne mońǵol aqyndarynyń shyǵarmalaryn, sondaı-aq ıÝ.Poroıkovtyń «Qas qaǵym sát» atty kitabyn tárjimalap, qazaq oqyrmandaryna usyndy.
55 jyl buryn (1962) Ońtústik Qazaqstan oblysynan saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty Álı BEKTAEV Ábdikárimuly dúnıege keldi.
1962 jyly 20 sáýirde týǵan, qazaq. Bilimi joǵary. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýtyn bitirgen. Injener-mehanık, saıasattanýshy. Ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty. Ońtústik Qazaqstan oblysy Leńgir aýdany, S. Seıfýllın atyndaǵy ujymshardyń bas ınjeneri, Qazaqstan Kompartııasy Saıram aýdandyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, Saıram aýdanyndaǵy Frýnze atyndaǵy keńshardyń partııa komıtetiniń hatshysy, Qazyǵurt aýdandyq ákimshiligi basshysynyń orynbasary, oblys ákimshiliginiń Jastar isi, sport jáne týrızm basqarmasynyń basshysy, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Syrtqy ekonomıkalyq baılanystar jáne ınvestıtsııalar basqarmasynyń basshysy, oblystyq memlekettik qyzmet departamentiniń dırektory, Qazyǵurt aýdanynyń, Túrkistan qalasynyń ákimi, Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary bolyp qyzmet istegen. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
55 jyl buryn (1962) Ońtústik Qazaqstan oblysy bilim berý salasyndaǵy baqylaý jónindegi departamenttiń basshysy Kárimbek Arystanbekuly QURMANALIEV dúnıege keldi.
54 jyl buryn (1963) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, qytaıtanýshy Dúken MÁSІMHAN dúnıege keldi.
Qytaı Halyq Respýblıkasynda týǵan. Beıjiń ortalyq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. 1993-2002 jyldary - Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń oqytýshysy, aǵa oqytýshysy, dotsenti, kafedra meńgerýshisi. 2002 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń dotsenti qyzmetterin atqarady. Aqynnyń «Júrekke saıahat», «Semser sýy», «Kókpar» jyr jınaqtary, «Jyr-jebe» monografııasy, «Sarap» ǵylymı maqalalar jınaǵy jaryq kórgen.
44 jyl buryn (1973) «Ońtústik Munaıgaz» AQ prezıdenti - ShILKOV Andreı Aleksandrovıch dúnıege keldi.
36 jyl buryn (1981) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi VI shaqyrylymynyń depýtaty, Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń múshesi IMAShEVA Snejanna Valerevna dúnıege keldi.
Ol Batys Qazaqstan oblysynyń Terekti aýdany Bekeı aýylynda týǵan. 2001 jyly M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
2001.08-2001.09 - «Bank Týran Alem» AAQ-nyń Aqsaı fılıaly bólshek kredıtteý mamany;
2001.10 - 2003.07 - Notarıýstyń kómekshisi;
2003.08 - 2005.04 - «Jaık Holdıng» JShS-nyń zań keńesshisi;
2005.05 - 2011.09 - «Aksaıenergo» JShS-nyń zań keńesshisi, ótkizý bóliminiń bastyǵy;
2011.09 - 2016.03 - «Batys Energoresýrsy» JShS-nyń Bas dırektory;
2016 jylǵy 24 naýryzynan bastap - altynshy saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan.
Otbasyn qurǵan, eki balasy bar.
33 jyl buryn (1984) Taekvondodan halyqaralyq dárejedegi sport sheberi (2002), taekvondodan QR eńbek sińirgen sport sheberi (2008) ChILMANOV Arman Konstantınovıch dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynyń Temirtaý qalasynda týǵan. Atyraý munaı-gaz ınstıtýtyn ınjener-mehnıka mamandyǵy boıynsha bitirgen. 2002 jyldan bastap qazirge deıin Atyraý oblysynyń Balalalar men jasóspirimderdiń mamandandyrylǵan olımpıadalyq rezerv mektebiniń sportshy-nusqaýshysy. Taekvondodan 5 dúrkin QR chempıony (2000-2005); Iran (Tegeran, 2004), Germanııa (Bonn, 2005) halyqaralyq týrnırleriniń, QR halyqtary spartakıadasynyń (Shymkent, 2001), Kaspıı mańy elderi ýnıversıadasynyń (Atyraý, 2003) jeńimpazy, Azııa chempıonatynyń (Amman, 2002), Azııa oıyndarynyń (Pýsan, 2002), álem chempıonatynyń (Qytaı, 2007; Danııa, 2009), XXIX Olımpıada oıyndarynyń (Pekın, 2008) qola júldegeri. «Qurmet» ordeniniń ıegeri (2008).
126 jyl buryn (1890-1959) Kvebektiń (Kanada) 1936-1939 jáne 1944-1959 jyldardaǵy premer-mınıstri, kásibı zań qorǵaýshy DıÝPLESSI Morıs Le Noble dúnıege keldi.
Eńbek jolyn Kvebektiń Konservatıvti partııasynan bastaǵan. 1935 jyly Dıýplessı Kvebektiń Konservatıvti partııasyn jáne Ulttyq lıberaldy qozǵalysty biriktirip Ulttyq Odaqtyń negizin qalady. 1936 jyly Dıýplessı óziniń jańa partııasymen birge Kvebek parlamentiniń saılaýynda Lýı-Aleksandr Tashro basqarǵan Kvebektiń Lıberaldy partııasyn jeńip jáne premer-mınıstr atandy. 1944 jyly Dıýplessı saılaýdy jeńip 1939-1943 jyldardaǵy úzilisten keıin taǵy da premer-mınıstr boldy.