20 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
20 mamyr, SEI SENBІ
Kýba Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni. 1902 jyldan bastap atap ótiledi. Ispan otarynan qutqarǵan amerıkalyqtardyń áskerı úkimeti Kýba jerin 10 jyl basqaryp, 1902 jyly bar bılikti Kýba prezıdenti Estrade Palmege usyndy. Kýba - Amerıkadaǵy, Vest-Indııadaǵy memleket. Ońtústik jáne Soltústik Amerıka qurlyqtary aralyǵynda Kýba, Hýventýd jáne olardyń janyndaǵy Úlken Antıl araldar tobynda ornalasqan. Araldardyń japy sany 1600-ge jýyq. Olardyń kópshiliginde adamdar qonystanbaǵan. Astanasy - Gavana qalasy. Resmı tili - ıspan tili. Aqsha birligi - Kýba pesosy. 1976 jylǵy qabyldanǵan Konstıtýtsııa boıynsha memleket bıligi halyqtyq ókimettiń qolynda. Ol óz depýtattary arasynan Memlekettik Keńes saılaıdy jáne Mınıstrler Keńesiniń múshelerin bekitedi. Osy eki Keńestiń tóraǵasy memleket basshysy bolyp esepteledi.
Qazaqstan Respýblıkasy men Kýba arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy naýryzdyń 24-inde ornatyldy.
Saýd Arabııasy Koroldiginiń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni. Saýd Arabııasy Ońtústik-Batys Azııanyń ońtústik-batys bóliginde ornalasqan memleket. Arab túbeginde jáne Qyzyl teńizdegi, parsy shyǵanaǵyndaǵy araldarda ornalasqan. Soltústiginde Iordanııamen, Irakpen, Kýveıtpen, ońtústik jáne ońtústik-batysynda Iemenmen, Omanmen, Birikken Arab Ámiriligimen, Katarmen shektesedi. Ákimshilik jaǵynan 13 aýdanǵa bólinedi. Astanasy - Ar-Rııad qalasy. Resmı tili - arab tili. Aqsha birligi - real. Saýd Arabııasy - absolıýttik monarhııa. Memleket basshysy - Korol. Joǵary zań shyǵarýshy organy - Korol jáne Konsýltatıvtik keńes. Joǵary atqarýshy organy - Mınıstrler Keńesi.
Qazaqstan Respýblıkasy men Saýd Arabııasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1994 jylǵy sáýirdiń 30-ynda ornatyldy. Dúnıejúzilik metrologııa kúni. Bul kún órkenıetti elderdiń bárinde arnaıy túrde atalyp ótiledi. Atap aıtqanda túrli kezdesýler, semınarlar, dóńgelek ústelder túrinde kórinis taýyp, ár el ózderiniń metrologııa salasynda júrgizgen jumystarynyń qorytyndysyn shyǵarady. Sondaı-aq ózara tájirıbelerimen bólisip, mańyzdy degen máseleler talqyǵa túsip otyrady.
Metrologııa (grek tilinde metron - ólshem jáne logos - sóz, ilim) - ólsheý týraly ólsheýdiń birligi men qajetti dáldikke jetý tásilderi jónindegi ǵylym. Metrologııanyń negizgi máselelerine: ólsheýdiń jalpy teorııasy, fızıkalyq shamalardyń jáne onyń júıeleriniń birlikterin uıymdastyrý, ólsheýdiń ádisteri men quraldary, ólsheýdiń dáldigin anyqtaý ádisteri (ólsheýdiń qatelikter teorııasy), ólsheý birligin jáne ólsheý quraldarynyń metrologııa jaramdylyǵyn qamtamasyz etý (zańdy metrologııa) etalondar men ólsheý quraldarynyń úlgilerin jasaý, etalondardy birlik óleshemderin taratý ádisteri jatady. Metrologııa alǵashqyda ólsheýdiń ár túrli beınesin (syzyqty, syıymdylyq, salmaq, ýaqyt) jazýmen qatar birneshe memleketterde qoldanylǵan aqsha jáne olardyń ara qatynasyn tabýmen aınalysty. Metrologııanyń kúrt damýyna 1975 jyly Metrıkalyq konventsııasynyń (quramynda 17 memleket bar) qorytyndysy (Ólsheý men tarazylar jáne ólsheýdiń metrıkalyq etalonyn jasaýdyń halyqaralyq mekemesi) sebepshi boldy. Qazirgi kezdegi metrologııa fızıka, hımııa t.b. jaratylystaný ǵylymdarynyń jetistikterin paıdalanyp, fızıkalyq tájirbıeniń joǵarǵy dáldigine súıenedi. Qazaqstanda alǵashqy metrologııalyq mekeme 1923 jyly Semeı qalasynda uıymdastyryldy. Ol 1925 jyly Semeı jáne Jetisý gýbernııalaryndaǵy tarazylardy, girdi, uzyndyq pen kólem ólshemderin tekserýdi júzege asyratyn óz aldyna jeke palata boldy. Onyń bólimderi Petropavl, Aqtóbe, Almaty qalalarynda jumys istedi. 1930 jyly palata Almatyǵa kóshirildi. 1974 jyly Almaty qalasynda arnaıy etalondar saqtaıtyn ǵımarat salyndy.
Respýblıkanyń metrologııalyq qyzmetinde tekserý jumystaryn júrgizý úshin 20 jumys etalony (mys. qysym, temperatýra, massa, uzyndyq, elektrlik syıymdylyq, elektrlik kedergi, túzý, túzý syzyq, t.b.) qoldanylady. 2000 jyly Qazaqstanda memlekettik ýaqyt jáne jıilik etalony paıdalanýǵa engizildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
7 4 jyl buryn (1940) «Shyǵys saqınasy» jol qurylysy bastaldy (Shyǵys Qazaqstan oblysy).
20 jyl buryn (1994) Talǵar qalasynda Turar Rysqulovqa eskertkish ornatyldy.
1 8 jyl buryn (1998) «Qazaqstan Respýblıkasy astanasynyń mártebesi týraly» Zań qabyldandy.
1 5 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaev qol qoıǵan «Baılanys týraly» Qazaqstan Zańy jaryq kórdi
1 4 jyl buryn (2000) «Alpamys batyr» jyrynyń 1000 jyldyǵy respýblıka kóleminde atalyp ótti.
1 3 jyl buryn (2001, 20 mamyr - 5 maýsym) Qazaqstanda alǵash ret shahmattan halyqaralyq sýpertýrnır ótti.
8 jyl buryn (2006) Sochıde Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev TMD memleketteri basshylary keńesiniń tóraǵasy bolyp saılandy.
9 jyl buryn (2005) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Eýrazııalyq ekonomıkalyq qoǵamdastyqtyń zańnamasy negizderiniń mártebesi, olardy ázirleý, qabyldaý jáne iske asyrý tártibi týraly shartty bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
ESІMDER
10 8 jyl buryn (1906-1944) Keńes Odaǵynyń Batyry IShANOV Estaı dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynyń Jitiqara aýdanynda týǵan. Uly Otan soǵysy maıdanynda 60-shy armııanyń 3-shi gvardııa Bahmach jeńil artıllerııa brıgadasynyń 206-shi polki quramynda urysqa qatysqan. Gvardııa kishi serjanty Ishanov Dneprdiń batys jaǵalaýyndaǵy Medvın aýdanynda bolǵan urysta dushpannyń 3 tankisin, qarý-jaraq tıegen 7 avtokóligin, batalonǵa jýyq jaıaý áskerin joıǵan. Osy erligi úshin oǵan Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilgen. Ol Vısla ózeninen ótý kezindegi urysta erlikpen qaza tapqan.
2-shi dárejeli Otan soǵysy, 3-shi dárejeli Dańq, Qyzyl Juldyz ordenderimen marapattalǵan. Batyrdyń týǵan aýdany Jitiqarada eskertkishi ornatylǵan.
10 3 jyl buryn (1911-1992) tehnıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan ǴA-nyń korrespondent-múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri GETsKIN Lev Solomonovıch dúnıege keldi.
Bashqortostannyń Ýfa qalasynda týǵan. Ekaterınbýrgtegi Oral polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Chelıabi, Óskemen myrysh zaýyttarynda, Búkilodaqtyq tústi metaldar ınstıtýtynyń Qazaqstandaǵy fılıalynda laýazymdy qyzmetter atqarǵan. Ol tústi metaldar (qorǵasyn, myrysh, mys) men shıkizattardy keshendi paıdalaný máselelerin zertteýmen aınalysqan. Onyń basshylyǵymen Óskemen qorǵasyn-myrysh kombınatynda, Shymkent qorǵasyn zaýytynda metallýrgııalyq tozańdardy keshendi túrde qaıta óńdeý tehnologııasy jasalyp, óndiriske engizildi. Negizgi ǵylymı-zertteý jumystary polımetall kontsentrattaryn óńdeý tehnologııasyna jáne olardy keshendi paıdalanýdyń fızıkalyq-hımııalyq negizderine arnalǵan. Onyń sırek kezdesetin metaldar kentasyn keshendi paıdalaný tehnologııasy selen óndirý protsesinde qoldanyldy.
2 márte Eńbek Qyzyl Tý ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
9 6 jyl buryn (1918-1995) ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri ÁShІMBAEV Túımebaı dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Shý aýdanynda týǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Soǵys aıaqtalǵan jyly «ultshyl» degen jalǵan aıyppen tutqynǵa alynyp, alty jyl saıası qýǵyn-súrginniń azabyn tartqan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1958 jyldan Ekonomıka ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, sektor meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1973 jyldan ómiriniń sońyna deıin osy ınstıtýttyń dırektory bolǵan. Áshimbaevtyń ǵylymı eńbekteri Qazaqstandaǵy negizgi óndiristik qorlardy tıimdi paıdalaný, óndiris qarqynyn jetildirý jáne onyń ekonomıkalyq tıimdiligin arttyrý, ınvestıtsııa men negizgi qordyń udaıy óndirisi, eńbek ónimdiligin arttyrý, qor qaıtarylymy jáne qor syıymdylyǵy máselelerine arnalǵan. Onyń óndiristik múdde, yntalandyrý jáne ekonomıkany basqarý jónindegi zertteýlerinde naryqtyq ekonomıkaǵa kóshý, respýblıka óndirgish kúshteriniń jaǵdaıy, damý barysy problemalaryna basa nazar aýdarylǵan. Ǵalymnyń 350-den astam ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 17-i monografııasy jaryq kórgen.
9 4 jyl buryn (1920-2004) medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor, KSRO Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi QAIRAQBAEV Mathalyq Qaıraqbaıuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Jambyl oblysynyń Moıynqum aýdanynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirgen.
Maıdan gospıtalinde ordınator, bólim bastyǵy, Qyrǵyz aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń oqytýshysy, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń Ólkelik patologııa ınstıtýty Óskemen fılıalynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi, Qazaq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi, aǵa ǵylymı qyzmetker-keńesshisi qyzmetterin atqarǵan.
«Pýtı predýprejdenııa raka», «Dym rodnogo otechestva» atty eńbekteri men 160-tan astam ǵylymı jarııalanymdarynyń avtory.
Eki márte 2-dárejeli Otan soǵysynyń ordenimen, medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan.
90 jyl buryn (1924-1993) aqyn, dramatýrg TÝǴANBAEV Qashaf dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda týǵan. Mektep bitirgennen keıin aýdanda shyǵatyn «Sotsıaldy sharýa» gazetinde jaýapty hatshy bolyp qyzmet istegen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Soǵystan keıingi jyldary Semeı oblystyq lektsııa bıýrosynyń lektory, Oblystyq «Ekpindi» gazetiniń bólim meńgerýshisi, Abaı memorıaldyq murajaıynyń dırektory, Abaı atyndaǵy Semeı oblystyq teatrynyń ádebıet bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
1958 jyly qalamgerdiń «Partbılet» atty tuńǵysh lırıkalyq óleńder men dastandar jınaǵy jaryq kórdi. Q.Týǵanbaevtyń ujymdastyrý tusyndaǵy aýyl ómirin beınelegen «Qyzyl Katran» pesasy oblystyq teatr sahnasynda jıi qoıyldy.
8 5 jyl buryn (1929-2000) jazýshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri TІLEMІSOV Haıdolla Ábdirahmanuly dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynyń Qostanaı aýdanynda týǵan. Meńdiqara pedagogıkalyq ýchılışesin bitirgen. Ol aqyndardyń aýdandyq aıtysyna qatysyp, ónerimen kózge túsedi de, 1944 jyly Qostanaıda ashylǵan oblystyq fılormonııaǵa qyzmetke shaqyrylady. 1949-1951 jyldary - Qostanaı oblystyq «Bolshevıktik jol» gazetiniń ádebı qyzmetkeri. 1951-1955 jyldary - Qostanaı oblystyq radıosynyń aǵa redaktory. 1955-1960 jyldary «Jas alash» gazetiniń bólim meńgerýshisi, redaktsııa alqasynyń múshesi. 1960-1970 jyldary Qazaq radıosy men televızııasynyń, Qazaq radıosynyń, Qazaq KSR Televızııa jáne radıohabar jónindegi memlekettik komıtetiniń bas redaktory qyzmetterin atqardy. 1970-1996 jyldary respýblıkalyq «Qaınar» baspasynyń bas redaktory, dırektory boldy.
H.Tilemisovtiń «Qııannan qııaǵa», «Azamat» atty povesteri men «Ekinshi tyń erleri» ocherkter jınaǵy jaryq kórgen. I.Avjıýstiń «Shaıqalǵan shańyraq», A.Chaıkovskııdiń «Jeńis», A.Belıaevtiń «Aýa saýdageri», «Bas týraly hıkaıa», «Álem ámirshisi», «Arıel» romandary men M.Mıheevtiń «Aqtańdaqtar qupııasy», «Vırýs V-13» atty povesterin qazaq tiline tájimalaǵan.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet Gramotalarymen, medaldarmen marapattalǵan.
81 jyl buryn (1933-2002) til biliminiń mamany, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri IMANBAEV Aýǵanbaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Eńbekshiqazaq aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. 1957 jyldan bastap A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń ǵylymı, aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. Ol qazaq tiliniń eki tomdyq jáne on tomdyq túsindirme sózdikteriniń qurastyrýshylardyń biri bolǵan. Sonymen qatar, Imanbaev qysqasha oryssha-qazaqsha jáne úsh tomdyq dıalektologııalyq sózdikterdi qurastyrýǵa qatysqan. Leksıkologııa, dıalektologııa boıynsha biraz maqalalardy jarııalanǵan.
81 jyl buryn (1933-1987) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor QABIEV Odaq dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Qaratóbe aýdanynda týǵan. Almaty medıtsına ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1961-1973 jyldary Respýblıkalyq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty eksperımenttik bóliminiń meńgerýshisi, ınstıtýt dırektorynyń orynbasary, dırektory qyzmetterin atqarǵan. Onyń basshylyǵymen qaterli isik aýrýyna qarsy kóptegen jańa preparat túbegeıli zerttelip, emdeý tásilderi usynyldy. Ol Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń ǵylymı keńesi bastyǵynyń orynbasary, Respýblıkalyq farmakologııa jáne farmatsevtıka komıssııasynyń bastyǵy, Onkologtar qoǵamynyń bas hatshysy bolǵan.
80 jyl buryn (1934) ánshi, Qazaqstannyń halyq ártisi, professor QARAJІGІTOV Narıman dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Shyńǵyrlaý aýdanynda týǵan. Almaty mal dárigerlik ınstıtýtyn, Almaty konservatorııasyn bitirgen. Óner jolyn kórkem ónerpazdar úıirmesinen bastady. 1963-1968 jyldary Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynyń ánshisi boldy. Ol Aıdar (A.Jubanov, L.Hamıdı «Abaı»), Aqan (S.Muhamedjanov «Aqan seri - Aqtoty»), Birjan (M.Tólebaev «Birjan - Sara»), Jek (N.Jıganov «Altynshash»), Vladımır Igorevıch (A.Borodın «Knıaz Igor»), Don Ottavıo (V.Motsart «Don Jýan») taǵy basqa partııalardy oryndaǵan. Gastroldik saparmen Kanada, Úndistan, Fınlıandııa, Polsha, Sırııa, Kýba, taǵy basqa elderde bolǵan. ánshiniń repertýarynda qazaq halyq ánderi, orys romanstary, qazaq, orys jáne shet el kompozıtorlarynyń ánderi bar. 1968 jyldan Qazaq ulttyq konservatorııasynda pedagogıkalyq qyzmetpen aınalysady.
7 8 jyl buryn (1936) «Ortalyq-azııalyq ken-ónerkásip odaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti, «Gornyı jýrnal Kazahstana» jýrnalynyń bas redaktory, tehnıka ǵylymynyń doktory, professor, birneshe ǵylymı akademııalardyń akademıgi, QR Mınıstrler Kabıneti syılyǵynyń laýreaty BEISEBAEV Aqyljan Másimhanuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Talǵar qalasynda týǵan. Qazaq taý-ken metallýrgııa ınstıtýtyn bitirgen. 1960-1964 jyldary - «Qaraǵandykómir» kombınatynyń taý-ken sheberi, shahta telimi bastyǵynyń kómekshisi, qaýipsizdik tehnıkasy jónindegi jetekshi mamany. 1964-1999 jyldary - qazirgi Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi, professory. Qazirgi qyzmetinde 1999 jyldan bastap isteıdi. Ol Qazaqstanda alǵashqy bolyp «Ken óndirisiniń fızıkalyq protsesteri» mamandyǵy boıynsha ınjener-fızıkterdi (attyrýshylardy) jáne «Atylǵysh zattar tehnologııasy» mamandyǵy boıynsha ınjenerler daıarlaýdy uıymdastyryp, sonymen qatar stýdentterdi tolassyz tájirıbelik ádis arqyly daıyndaý ádistemesin jazǵan. Onyń jetekshiligimen 2 doktorlyq jáne 6 kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaldy. 200-den artyq ǵylymı-eńbektiń, sonyń ishinde 22-i monografııanyń, 2-i oqýlyqtyń, anyqtamalyqtyń jáne 40 ónertabystyń avtory, birqatar eńbekteri qytaı, bolǵar jáne polıak tilderine aýdarylǵan. Sondaı-aq óleń jınaqtary jáne tarıhı-kórkem kitaptary bar.
«Qurmet belgisi» ordenimen, medaldarmen jáne II jáne III dárejeli «Shahter dańqy» belgisimen marapattalǵan.
7 8 jyl buryn (1936) jazýshy, stsenarııshi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń múshesi, KSRO televızııasy men radıosynyń úzdigi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri TOBAǴABYL Tólepbergen dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Tereńózek aýdanynda týǵan. Eńbek jolyn Tereńózek aýdandyq «Eńbek maıdany» gazetinen bastap, «Qazaqstan pıoneri» gazetiniń bólim meńgerýshisi, Qazaq radıosynyń redaktory, Qazaq KSR Televızııa jáne radıohabar jónindegi memlekettik komıtetiniń bas redaktory, «Qazaqtelefılm» stýdııasynyń stsenarıı jónindegi alqasynyń múshesi, Qazaq radıosynyń bas redaktory, Halyqaralyq «Turan» radıosynyń bas redaktory, Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabıneti janyndaǵy Til komıtetiniń bólim bastyǵy bolǵan. Qazir biryńǵaı shyǵarmashylyq jumyspen aınalysýda. Jazýshynyń «Jazıra», «Júregim soǵyp turǵanda», «Taǵy da kúz» povesteri, «Taǵdyr», «Túsinseń endi meni» atty povesteri men áńgimeleri, «Óńsheń myqty» atty óleńderi, t.b. jınaqtary jaryq kórgen. Sondaı-aq «Kóktemniń eń uzaq kúni», «Kommýnıst Muqan Kókkózov», «Quzar» atty derekti telefılmder stsenarııleriniń avtory.
«Eńbektegi erligi úshin» medalimen, úsh márte Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
7 8 jyl buryn (1936-1995) fılologııa ǵylymynyń kandıdaty, professor ARYNOV Muhtar Ǵalıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Aqsý aýdanynda týǵan. Almaty memlekettik shet tilder ınstıtýtyn bitirgennen keıin osy oqý ornynyń oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi, Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń prorektory, Bilim mınıstrliginiń bólim meńgerýshisi bolǵan. 1983 jyldan ómiriniń sońyna deıin Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe ýnıversıtetiniń rektory boldy. Onyń «Nemis tiliniń qysqasha grammatıkasy», «Nemis tili grammatıkasy» oqýlyqtary til bilimi ǵylymyndaǵy eleýli tabys retinde baǵalanady. Ol 1989 jyly halyaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń qurylýyna uıytqy bolyp, Aqtóbe oblysyndaǵy «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵasy retinde qazaq tilinde oqytatyn mektepterdiń ashylýyna kóp kúsh-jigerin jumsady. Arynovtyń uıymdastyrýymen «Aqtóbe óńirindegi bilim berý júıesiniń damýy» murajaıy, Abaı murajaıy ashyldy. Onyń ulttyq fılosofııalyq, dıdaktıkalyq, etnografııalyq jáne etnolıngvıstıklyq derekter negizinde jazylǵan «Bes anyq» kitaby qazaq halqynyń dástúrli dúnıetanymyn zerdeleýge arnalǵan alǵashqy eńbekterdiń biri, sonymen qatar ulttyq rýhtyń ereksheligin kórsetetin til, din, salt-dástúr, tarıh, atameken týraly oı-tolǵamdary halyqtyq pedagogıka pániniń qalyptasýyna negiz bolyp qalandy. Ol Eset, Kótibar batyrlardyń, kúıshi Qazanǵaptyń tarıhı-sáýlet keshenderiniń boı kóterýine uıytqy boldy. Áıteke bıdiń, kerderi Ábýbákirdiń ómiri men shyǵarmashylyǵyn zertteýge eleýli úles qosty. Ol QR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty retinde táýelsiz Qazaqstannyń tuńǵysh Konstıtýtsııasynyń «Tilder týraly», «Joǵary bilim týraly» zańdarynyń qabyldaý men taldaý jumysyna qatysqan.
7 6 jyl buryn (1938-1985) akter, Qazaq KSR-niń halyq ártisi, Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń ıegeri MOLDABEKOV Ánýar Ábihanuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Іle aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatry stýdııasyn professor Á.Mámbetov pen N.Jantórınniń jetekshiligimen bitirgen. 1960-1965 jyldary Qaraǵandy oblystyq qazaq drama teatrynyń quramynda, al 1965 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynda akter bolyp qyzmet etken. Otty qyzýlyq, aıqyndyq pen ıdeıalyq tereńdik onyń akterlik ónerine tán qasıet. Moldabekovtyń spektaklderdegi basty rólderi qatarynda Dosym (Q.Amanjolov «Dosymnyń úılenýi»), Mámbet (Sh.Aıtmatov, Q.Muhametjanov «Kóktóbedegi kezdesý»), Qoblandy, Kebek (M.Áýezov «Qaraqypshaq Qoblandy», «Eńlik - Kebek»), S.Seıfýllın (S.Muqanovtyń osy attas dramasy), Jantyq (Ǵ.Músirepov «Qozy Kórpesh - Baıan sulý»), Kerim (Áýezov, L.Sobolev «Abaı»), Aldarkóse (Sh.Husaıynovtyń osy attas komedııasy), t.b. bar. 1965 jyldan kınoǵa túsip, Musa («Án qanatynda»), Tájibaı («Qıly kezeń»), Shege («Qyz Jibek»), Erkebulan («Kezdespeı ketken bir beıne»), Elaman («Qan men ter»), Qasym Batyrov («Qala qalqany»), Qojabek («Qaraly sulý») beınelerin somdaǵan.
«Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen marapattalǵan.
7 5 jyl buryn (1939-2012) fılosofııa ǵylymynyń doktor, professor QALMYRZAEV Ábdesh Sársenuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, KOKP OK janyndaǵy Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasyn bitirgen. «Egemen Qazaqstan» gazetiniń ádebı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1969-1985 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń nusqaýshysy, sektor meńgerýshisi, bólim meńgerýshisiniń birinshi orynbasary. 1985-1990 jyldary - Kókshetaý oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy. 1990-1994 jyldary - Almaty joǵary partııa mektebiniń, Almaty saıasattaný jáne basqarý ınstıtýtynyń rektory, Qazaqstan menedjment, ekonomıka jne boljaý ınstıtýty saıasattaný jáne áleýmettaný bólimshesiniń dırektory. 1994-2006 jyldary «Mysl» qoǵamdyq-saıası jýrnalynyń bas redaktory bolǵan.
Ǵalymnyń «Ult jáne qoǵamdyq kelisim», «Ult jáne adam», «Qazaqstandyq patrıotızm», t.b. kitaptary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda V.Raspýtınniń povesterin qazaq tiline tárjimalaǵan.
«Dostyq», «Qurmet», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 5 jyl buryn (1939) aqyn, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdary akademııasynyń, Gýmanıtarlyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi KÚMІSBAEV Ótegen dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Jalaǵash aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin, KSRO Ǵylym akademııasynyń Shyǵystaný ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. Eńbek jolyn aýdandyq gazette ádebı qyzmetkerden bastap, «Egemen Qazaqstan», «Qazaq ádebıeti» gazetterinde ádebı qyzmetker, bólim meńgerýshisi bolǵan. Uzaq jyldar boıy Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde ustazdyq qyzmet atqarǵan. Qazirgi ýaqytta atalǵan ýnıversıtettiń shyǵystaný fakýlteti ırantaný jáne únditaný kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetin atqarady.
Ó.Kúmisbaevtyń 10-nan astam óleń, áńgime, povest, ǵylymı kitaptary jaryq kórdi. Óleńderi orys tiline aýdarylyp, Máskeýde shyqqan jınaqtarda basyldy. Parsy-úndi klassıgi Ámir Husraý Dehlevıdiń «Jumaqtyń segiz baǵy» dastanyn túpnusqasynan, sondaı-aq M.Rylskııdiń «Raýshan men júzim» óleń-poemalaryn tárjimalady. Ǵalymnyń shyǵys ádebıeti men qazaq ádebıetiniń ózara baılanysyn zertteýge arnalǵan «Tereń tamyrlar», «Abaı men Shyǵys», «Muhtar Áýezov jáne ádebıet álemi» monografııalary bar.
6 8 jyl buryn (1946-2002) tarıhshy-muraǵatshy, tarıh ǵylymynyń kandıdaty HASANAEV Marat Jaqsybaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynda týǵan. Máskeý tarıh-muraǵat ınstıtýtyn bitirgen. 100-den astam ǵylymı eńbektiń jáne «Arhıvnoe stroıtelstvo v Kazahstane (1920-1980)» atty kitaptyń avtory. 1975-1979 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi janyndaǵy Bas muraǵat basqarmasynyń ınspektory, aǵa ınspektory. 1979-1994 jyldary - QR Ortalyq memlekettik muraǵatynyń dırektory. 1994-1996 jyldary - QR Bas muraǵat jáne is qaǵazdary basqarmasynyń bastyǵy. 1996-2000 jyldary - «Soros-Qazaqstan» qorynyń sarapshysy. 2000-2002 jyldary - QR Ortalyq memlekettik muraǵatynyń dırektory boldy.
47 jyl buryn (1967) QR ındýstrııa jáne jańa tehnologııalar vıtse-mınıstri SAÝRANBAEV Nurlan Ermekuly dúnıege keldi.
Jambyl qalasynda týǵan. 1991 jyly Ál-Farabı atyndaǵy qazaq memlekettik ýnıversıtetin, 2001 jyly - ENI-Adjıp munaı ónerkásibiniń oqý ortalyǵyn bitirgen. Munaıdy basqarý magıstri. Eńbek jolyn 1991 jyly Almaty qalasynda «Eńbek» JShS-nyń dırektory laýazymynan bastady, 1997 jylǵa deıin dırektor laýazymyn atqardy. 1997 - 1998 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Kásipkerler kongresiniń atqarýshy dırektory.1998 - 2000 jyldary - «Qazaqstan Temir Joly» RMK «Jolaýshylar tasymaly» EMK dırektory. 2000 - 2001 jyldary - «AMÓZ» AAQ birinshi vıtse-prezıdenti. 2001 - 2002 jyldary - «Qazaqoıl» NNK JAQ «AMÓZ» AAQ qaıta qurý jobasyn basqarý jónindegi toptyń basshysy, bas menedjer. 2002 - 2004 jyldary - «QazMunaıgaz» UK JAQ ınjınırıngilik jáne servıstik jobalar departamentiniń dırektory. 2004 - 2007 jyldary - «TeńizServıs» JShS-nyń vıtse bas dırektory. 2007 - 2010 jyldary - «QazMunaıGaz» UK AQ-nyń basqarýshy dırektory. 2010 - 2011 jyldary - «Samuryq-Qazyna» UÁQ AQ-nyń Basqarma bastyǵy orynbasarynyń kómekshisi. 2011 jylǵy qańtardan bastap mamyr aralyǵynda - «Samuryq-Qazyna» UÁQ AQ-nyń basqarýshy dırektory. 2011 jylǵy mamyrdan bastap - QR Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar vıtse-mınıstriniń laýazymyna taǵaıyndaldy. 2007 jyly «Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵy» merekelik medalimen marapattalǵan.
41 jyl buryn (1975) QR Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary, QR UǴA-nyń jas ǵylymdar syılyǵynyń laýreaty MAILYBAEV Baǵlan Asaýbaıuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Sarysý aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin, RF Prezıdenti janyndaǵy Reseı memlekettik qyzmet akademııasynyń saıasattaný jáne saıası basqarý kafedrasynyń aspırantýrasyn bitirgen, jýrnalıst. 4 monografııanyń, shetelderde jáne qazaqstandyq basylymdarda jaryq kórgen 150-den astam ǵylymı kósemsóz maqalalardyń, birqatar kórkem áńgimelerdiń avtory. Birqatar telejobalardyń, derekti fılmderdiń jetekshisi jáne avtory.
1998 jyldan QR UǴA Memleket jáne quqyq ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Abylaı han atyndaǵy halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń oqtýshysy. 2002 jylǵy aqpannan QR Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrliginiń BAQ departamentiniń dırektory. 2002 jylǵy mamyrdan «Kazahstanskaıa pravda» respýblıkalyq gazeti» AAQ prezıdenti. 2003 jylǵy qyrkúıekten «Zań» aktsıonerlik kompanııasynyń («ıÝrıdıcheskaıa gazeta», «Zań gazeti») prezıdenti. 2004 jylǵy jeltoqsannan - QR Prezıdentiniń baspasóz qyzmetiniń jetekshisi. 2008 jylǵy qazannan QR mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Aqparat jáne muraǵattar komıtetiniń tóraǵasy. 2008 - jyldan QR mádenıet jáne aqparat vıtse-mınıstri. 2009 jyldan - QR Prezıdentiniń baspasóz hatshysy. Qazirgi qyzmetinde - 2011 jylǵy qazannan beri.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
21 5 jyl buryn (1799-1850) frantsýz jazýshysy BALЬZAK (Balzac), Onore de dúnıege keldi.
Parıj zań mektebin bitirip, Sorbonnada ádebıet jóninde lektsııa tyńdaǵan. Alǵashqy jaryq kórgen shyǵarmasy - «Kromvel» tragedııasy. Balzaqtyń esimi «Shýandar» atty tarıhı romanymen bilgili boldy. Qalamgerdiń toqsan shyǵarmasy engen «Adam komedııasy» adamgershilik etıýdteri, fılosofııalyq, analıtıkalyq etıýdter bolyp úsh topqa bólingen. «Adam komedııasy» - frantsýz qoǵamyn shynaıy beınelegen kórkem iri týyndylar jınaǵy. Shyǵarmada tutas tarıhı dáýirdiń óte keń sýreti jańǵyra beınelendi. Jazýshy shyǵarmalary HІH ǵasyrdaǵy Batys Eýropa ádebıetiniń shyńy boldy. Onyń sýretker retinde qoldanǵan kórkemdik ádisi jıyntyq formada (gýmanızm, aǵartýshylyq ıdeıasy, gotıkalyq roman, romantıkalyq mektep, taǵy basqalar) kórinis berdi. Balzak shyǵarmalaryn V.Gıýgo, J.Sand, F.Dostaevskıı, M.Áýezov joǵary baǵalady. «Shegiren bylǵary» romany, «Gorıo ataı» povesi, «Pamela Jıro» pesasy qazaq tiline aýdarylǵan.
16 8 jyl buryn (1846-1902) orys shyǵystanýshysy, aǵartýshy, mıssıoner KATARINSKII Vasılıı Vladımırovıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Orynbor qalasynda týǵan. Qazan qalasyndaǵy dinı semınarııany, keıin dinı akademııany bitirgen. 1975 jyldan bastap Orynbor okrýginde tatar, bashqurt jáne qazaq mektepteri jónindgi okýrgtik ınspektor bolyp taǵaıyndalyp, osy jumysty uzaq jyldar atqarǵan. Sonymen birge dinı mektepterdegi oqý-tárbıe jumysynyń barysyn baqylap otyrý tapsyrylǵan. Ol Altynsarınniń oqý isi salasyndaǵy ıdeıalaryn qoldap, onyń iske asýyna tikeleı kómek bergen. Torǵaıda oblystyq jáne aýyldyq ýchılışeler men mektepterdiń ashylyp, qalyptasýyna kóp eńbek sińirgen. Yrǵyzdaǵy qyzdar ýchılışesine jáne Orskidegi qazaq oqytýshylaryn daıarlaıtyn mektepke qamqorshy bolǵan. Sondaı-aq Orynbor okýrgine qatysty oqý-aǵartý isterimen baılanysty qujattar daıarlap, olardyń júzege asýyna erekshe kóńil bólgen. Onyń qazaq mektepteri úshin orys tilinde «Qyrǵyzdarǵa arnalǵan álippe», «Qyrǵyzdarǵa arnalǵan orys tiliniń bastapqy oqýlyǵy» atty oqý quraldaryn jazyp, qazaq tiliniń grammatıkasyn, sózdigin jasaýǵa qatysqan.