2 TAMYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
2 tamyz, SENBІ Reseıde áýe desanty áskeri kúni. 1930 jyly 2 tamyz kúni Máskeý áskerı okrýgynyń áskerı-áýe kúshteriniń jattyǵýlarynda Voronej túbine parashıýtpen 12 adamnan turatyn desantshylar bólimi qonǵan. Bul parashıýtti desantshylar bóliminiń qaýqaryn, bolashaǵyn baıqaýǵa múmkindik bergen. Osy kúnnen bastap desantshylar kúni atalyp ótiledi. Ázerbaıjanda ulttyq kıno kúni. Respýblıkalyq kınematografııa qyzmetkerleriniń kásibı merekesi 2 tamyzda toılanady, ol Áezrbaıjan Respýblıkasynyń prezıdenti Geıdar Alıevtiń 2000 jylǵy 18 jeltoqsandaǵy Ókimimen belgilengen. Makedonııa Respýblıkasynyń memlekettik meıramy - Respýblıka kúni. Túrkııa qol astynda bolǵan Makedonııanyń 104 jyl burynǵy (1903) ult-azattyq kóterilisine baılanysty 1998 jyldan bastap atap ótiledi. Makedonııa Eýropanyń ońtústiginde, Balqan túbeginde ornalasqan memleket. Ákimshilik jaǵynan 30 aýdanǵa bólinedi. Astanasy - Skope qalasy. Resmı tili - makedon tili. Aqsha birligi - denar. Memleket basshysy - Prezıdent. Joǵary zań shyǵarýshy organy bir palataly parlament. Atqarýshy organy - Úkimet. Qazaqstan Respýblıkasy men Makedonııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1994 jylǵy maýsymnyń 1-inde ornatyldy. Qytaıda ǵashyqtar merekesi - Tsı Sı. Qytaıdyń dástúrli merekeleriniń biri. Ol Aı kúntizbesi boıynsha 7-shi aıdyń 7-shi kúnine atalyp ótiledi. Qazirgi qytaı jastary ony ǵashyqtar kúni retinde toılaıdy. ESTE QALAR OQIǴALAR 81 jyl buryn (1933) Aq teńiz ben Onega kólin jalǵastyratyn Belomor-Baltyq arnasynyń qurylysy saltanatty túrde ashyldy. Jalpy uzyndyǵy 227 shaqyrym, onyń 190 shaqyrymy ózen-kól arnalary arqyly ótedi. Qalǵan 37 shaqyrymy qolmen qazylǵan. Arnada 19 shlıýz, 15 bóget, 49 damba, 12 sý aǵytqysh, t.b. gıdrotehnıkalyq qurylystar bar. Reseıdiń eýropalyq bóliginiń soltústigin sý joly qatynasymen qamtamasyz etip, Sankt-Peterbor men Arhangelsk qalalary aralyǵyn Skandınavııa túbegin aınalyp júretin sý jolyna qaraǵanda 4000 shaqyrymǵa qysqartty. Arna qurylysyna saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan qazaq zııalylary Mirjaqyp Dýlatov, Maǵjan Jumabaev, t.b. qatysqan. 19 jyl buryn (1995) Abaı atyndaǵy halyqaralyq qor Almatydaǵy Dostyq úıinde A.Qunanbaevtyń «Óleń - sózdiń patshasy» degen óleńder jınaǵynyń tusaýkeserin ótkizdi. 19 jyl buryn (1995) Mysyr astanasy Kaırde Abaı Qunanbaevtyń týǵanyna 150 jyl tolýyna arnalǵan saltanatty kesh ótti. 9 jyl buryn (2005) Pavlodarda Baıanaýyl aýdanynyń tarıhy týraly kitaptyń tanystyrylymy boldy.Ony E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń jas ǵalymdary Maqsat Alpysbes, Ernar Keıkın, Elaman Qasen jáne Temirǵalı Arshabek jazdy. Ol jerden elimizge belgili Qazaqstan ǵylymynyń negizin qalaýshy, akademık Qanysh Sátbaev, ǵalym-entsıklopedıst Álekeı Marǵulan, bir top ǵalymdar, tarıhshylar, arheologtar, etnograftar shyqqan. Baıanaýylda Sultanmahmut Toraıǵyrov óziniń tuńǵysh óleńin jazdy, al bolashaq ádebıetshi jáne fılosof Máshhúr Júsip Kópeev kózqarastaryn ózgertti, Jaıaý Musa keremet óleńderin shyǵardy. Kitap qazaq tilinde jaryq kórgen. 480 bettik túrli-tústi sýrettermen kómkerilgen tomnan oqyrman ózine kerekti geografııalyq, etnografııalyq, arheologııalyq jáne tarıhı málimetter alady. Kitaptyń avtorlary Pavlodar oblysynyń jastaryna ózderi turyp jatqan óńirdiń, eliniń tarıhyn bilýdi usynady. 7 jyl buryn (2007) Seýlde Qazaqstan halqy Assambleıasynyń tusaýkeser rásimi ótti. Atalmysh sharaǵa kórnekti qoǵam jáne saıasat qaıratkerleri, eldiń akademııalyq jáne isker toptarynyń ókilderi qatysty. Shara aıasynda «N.Á.Nazarbaev - etnıkaaralyq jáne ultaralyq kelisimniń qazaqstandyq úlgisiniń negizin qalaýshy», «N.Á.Nazarbaev. Beıbitshilik pen kelisim saıasaty» atty káris tilindegi eki kitaptyń tusaýkeser rásimi ótti. Shara elimizdiń estrada maıtalmandary «Ulytaý» toby jáne «Naz» bı ansambliniń án shashýymen aıaqtaldy. 404 jyl buryn (1610) teńiz saıahatshysy G.Gýdzon Soltútik jolmen Tynyq muhıtyna shyqqanyna senimdi bolyp,Gýdzon shyǵanaǵyn ashty. 190 jyl buryn (1824) Nıý-Iorkte Besinshi avenıý ashyldy, keıin ol sándi dúkender ornalasqan jerge aınaldy. 127 jyl buryn (1887) AQSh-ta Roýell Hodj tikenekti symdy patenttedi. 80 jyl buryn (1934) Gındenbýrg reıhsprezıdentiniń óliminen keıin Adolf Gıtler Germanııanyń fıýreri bolyp jarııalandy. 74 jyl buryn (1940) Moldavııa KSR-i quryldy. ESІMDER 109 jyl buryn (1905-1983) sýretshi MOROZOV Sergeı Aleksandrovıch dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Máskeýde Joǵary ádebı kýrstaryn bitirgen. Jýrnalıst bolyp qyzmet atqarǵan. Onyń T.Bıgeldınovtyń ómirbaıany týraly kitaby, «Pervye rýsskıe fotografy-hýdojnıkı», «Sovetskaıa hýdojestvennaıa fotografııa», «Tvorcheskıe fotografıı» atty monografııalary jaryq kórdi. Morozovtyń jumystarynda Qazaqstannyń tarıhy, tarıhı eskertkishter týraly fotomaterıaldar jınalǵan. 89 jyl buryn (1925-1944) Keńes Odaǵynyń Batyry VELIChKO Valerıı Fedorovıch dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Qatonqaraǵaı aýdanynda týǵan. 7-shi synyp bitirgennen keıin keńsharda slesar bolyp jumys istegen. 1944 jyldyń tamyzynan bastap Uly Otan soǵysyna qatysqan. Latvııanyń Dobel qalasy úshin bolǵan shaıqasta qaza tapty. Qaıtys bolǵannan keıin Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Lenın ordenimen marapattalǵan. 64 jyl buryn (1950) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senaty tóraǵasynyń orynbasary bolǵan SÝDЬIN Aleksandr Sergeevıch dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysy Balqash qalasynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (Q.Sátpaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti), Almaty Joǵary partııa mektebin bitirgen. «Selenergııaproekt» Búkilodaqtyq ǵylymı-zertteý jobalaý ınstıtýty Qazaq bóliminiń ınjeneri, aǵa ınjeneri, komsomol jáne partııa organdarynda, Almaty qalalyq ákimshiligi úılestirý-kadrlyq jumys bóliminiń meńgerýshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq saılaý komıssııasy tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparaty uıymdastyrý-baqylaý basqarmasynyń memlekettik ınspektory, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti Apparatynyń aýmaqtyq damý bólimi meńgerýshisiniń birinshi orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi memlekettik qyzmet jáne kadr saıasaty bóliminiń meńgerýshisi, memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý jumystary 3-dárejeli «Barys» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 62 jyl buryn (1952) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Keńsesiniń bastyǵy QASYMBEKOV Mahmud Bazarqululy dúnıege keldi. 1952 jyly 2 tamyzda Jambyl oblysynyń Shý qalasynda dúnıege kelgen. Bilimi joǵary, matematıka pániniń muǵalimi, ekonomıst, saıasattanýshy, saıasattaný ǵylymdarynyń doktory, professor. Eńbek jolyn 1969 jyly Shý qalasyndaǵy S.Seıfýllın atyndaǵy orta mektepte bastady. 1974 jyly Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıka ınstıtýtynyń matematıka fakýltetin, 1985 jyly Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynyń josparlaý-ekonomıkalyq fakýltetin, 1990 jyly Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1973-1976 jyldary Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýty komsomol komıteti hatshysynyń orynbasary, keıinnen hatshysy bolyp istedi. 1976-1983 jyldary Frýnze aýdandyq, Almaty qalalyq jáne oblystyq komsomol komıtetteriniń hatshysy, respýblıka komsomoly Ortalyq Komıtetinde bólim meńgerýshisi bolyp istedi. 1983-1990 jyldary Almaty oblystyq jáne Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetinde eńbek etti. 1990 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti men Mınıstrler Kabıneti Apparaty, keıinnen Memleket basshysynyń Ákimshiligi Jalpy bóliminiń meńgerýshisi. 1996 jyldyń naýryzynan - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Keńsesiniń meńgerýshisi, al keıinnen bastyǵy qyzmetin atqarýda. M.B.Qasymbekov 100-den astam ǵylymı maqalalar jarııalaǵan, ol 25-ke tarta kitaptardyń avtory, telavtory jáne qurastyrýshysy bolyp tabylady. Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylym, tehnıka jáne bilim salasyndaǵy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev», ІІІ dárejeli «Barys», «Qurmet» ordenderimen, 7 medalmen marapattalǵan. 60 jyl buryn (1954-2000) belgili ánshi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek sińirgen ártisi ERÁLIEVA Mádına Esmalaıqyzy dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Qazaly aýdanynda týǵan. Qyzylorda pedagogıkalyq ýchılışesiniń mýzyka bólimin, Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynyń mýzykalyq fakýltetin bitirgen. 1978-1984 jyldary Ádebıet jáne óner ınstıtýtynda qyzmet istedi. 1985 jyldan ómiriniń sońyna deıin Almaty oblystyq fılarmonııasynyń jetekshi ánshisi boldy. Názik te syrshyl ún, ózindik mánerimen halyqtyń súıikti ánshisine aınaldy. Onyń oryndaýyndaǵy «Aıqaragóz», «Aqbaıan», «Jylqy ishinde ala júr», taǵy basqa kóptegen ánderi men «Kirmeshi jıi túsime», «Saǵym jyldar» sııaqty qazirgi qazaq kompozıtorlarynyń ánderi M.Erálıevanyń ózine tán ǵana ánshilik mánerimen, ózindik oryndaý ereksheligimen, naqyshty boıaýymen halyq jadynda qaldy. Ol halqymyzdyń ulttyq án ónerin nasıhattaýǵa eleýli úles qosty. 45 jyl buryn (1969) qazirgi bessaıys pen sý astynda baǵdarlaýdan eńbek sińirgen sport sheberi, sýǵa júzýden halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, qazirgi bessaıystan úsh dúrkin Azııa chempıony ShÝMILOVA Lıýdmıla Grıgorevna dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Jattyqtyrýshysy - V.Vasılev. Sportshy 1984-1993 jyldary aralyǵynda KSRO men TMD kýbogy men birinshilikteriniń birneshe dúrkin jeńimpazy atanǵan. L.Shýmılova HH ǵasyrdaǵy álemniń eń myqty bessaıysshylarynyń biri. Qazaqstan Respýblıkasynyń 25 ret rekordyn jańartqan. 19 elde ótken qazirgi bessaıys pen sý astynda júzýden ashyq birinshilikterge qatysyp, birneshe dúrkin chempıon boldy. Qazirgi bessaıystan Afınada ótken Olımpıada oıyndaryna qatysqan. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan. 42 jyl buryn (1972) QR Aqparat jáne baılanys agenttiginiń tóraǵasy JUMAǴALIEV Asqar Qýanyshuly dúnıege keldi. Orynbor oblysynda týǵan. Sverdlovtaǵy Sývorov ýchılışesin, Harkov raketa áskerleriniń joǵary komandalyq-ınjenerlik ýchılışesin, Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetin, Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetin bitirgen. Lozannadaǵy Shveıtsarııa Federaldy tehnologııa ınstıtýtynyń elektrondy basqarý boıynsha sheber dárejesi bar (Ecole Polytechnique Federale de Lausanne - EPFL). «Jaryq» JShS bas dırektory; Qazaqstan Respýblıkasynyń Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrliginde Baılanys salasyndaǵy memlekettik qadaǵalaý basqarmasynyń bastyǵy, Baılanys jáne aqparattandyrý komıtetiniń tóraǵasy bolyp qyzmet atqardy. Qazaqstan Respýblıkasy Aqparattandyrý jáne baılanys agenttigi qurylǵan sátten bastap tóraǵa orynbasary, 2004 jyldyń qyrkúıegi men 2005 jyldyń qańtary aralyǵynda tóraǵa mindetin atqardy. 2005 jyldyń mamyrynan Qazaqstan Respýblıkasy Aqparattandyrý jáne baılanys agenttigi tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2006 jyldyń 27 qańtarynda Qazaqstan Respýblıkasy Aqparattandyrý jáne baılanys agenttiginiń tóraǵasy laýazymyna taǵaıyndaldy. 2006 jyldyń 11 qazannan 2010 jyldyń naýryzyna deıin «Qazaqtelekom» AQ Basqarmasynyń tóraǵasy. 2010 jylǵy 12 naýryzdan 2012 jylǵy 20 qańtarǵa deıin QR Baılanys jáne aqparat mınıstri qyzmetin atqardy. 2012 jylǵy 20 qańtarda QR Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. 2014 jyldyń naýryzynan qazirgi qyzmetinde. «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» , «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» mereıtoılyq medaldarymen marapattaldy. 2005 jyly «Qurmetti baılanysshy» ataǵy berildi, ıÝ.A.Gagarın medaliniń ıegeri. 2009 j. «Qurmet» ordenimen marapattaldy.