2 MAÝSYM. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
2 maýsym, DÚI SENBІ
Baıqońyr qalasynyń jáne ǵarysh aılaǵynyń kúni. Osydan 56 jyl buryn 1955 jylǵy maýsymnyń 2-sinde KSRO Qorǵanys mınıstrligi Bas shtabynyń dırektıvasymen «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn uıymdastyrý-shtattyq qurylymy bekitilgen bolatyn. Mine, sodan beri, maýsymnyń 2-si - Baıqońyrdyń týǵan kúni jáne ǵarysh aılaǵynyń kúni toılanady.
Ázirbaıjanda azamattyq avıatsııa kúni. Ázirbaıjan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2006 jylǵy mamyrdyń 18-degi Jarlyǵyna sáıkes jyl saıyn atap ótedi. 1938 jylǵy maýsymnyń 2-inde Ázirbaıjan Respýblıkasynda alǵashqy avıatsııa toby qurylyp, azamattyq avıatsııanyń qalyptasýyna negiz boldy. Jańa Zelandııanyń memlekettik meıramy - Patshaıymnyń týǵan kúni. Maýsym aıynyń birinshi dúısenbisinde atap ótiledi.
Italııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Respýblıkanyń qurylǵan kúni (1946). Italııa - Eýropanyń ońtústik bóliginde, Jerorta teńizi jaǵalaýyndaǵy Apenın túbeginde, Sıtsılııa, Sardınııa jáne birneshe usaq araldarda ornalasqan memleket. Ákimshilik jaǵynan 20 oblysqa bólinedi. Onyń beseýi Sıtsılııa, Sardınııa, Trentıno-Alto-Adıdje, Valle D´Aosta, Frıýlı-Venetsııa-Djýlııa erekshe avtonomııalyq mártebege ıe. Sonymen qatar Italııa aýmaǵynda táýelsiz Vatıkan jáne San-Marıno memleketteri ornalasqan. Astanasy - Rım qalasy. Resmı tili - ıtalıan tili. Aqsha birligi - eýro. Italııa - parlamenttik respýblıka. 1948 jyly qabyldanǵan Konstıtýtsııasy boıynsha eldi Prezıdent basqarady. Zań shyǵarýshy organy eki palataly parlament - Respýblıka senaty jáne Depýtattar palatasy. Atqarýshy bılik Mınıstrler Keńesiniń qolynda.
Qazaqstan Respýblıkasy men Italııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy maýsymnyń 12-de ornatyldy. ESTE QALAR OQIǴALAR
84 jyl buryn (1930) Qazaqstan kásipodaqtarynyń I sezi boldy.
59 jyl buryn (1955) KSRO Qorǵanys mınıstrliginiń ǵylymı-zertteý synaq polıgony, qazirgi «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynyń irgetasy qalandy. «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵy 6 mln. 227 myń gektar aýmaqty qamtıdy. Qyzylorda oblysynyń Qarmaqshy jáne Qazaly aýdandary jer kólemin jáne zymyran tasymaldaǵyshtan bólingen bólshekterdiń túsý aımaqtaryn qosa eseptegende ǵarysh aılaǵy 4 mln. gektardan astam jerdi alyp jatyr. Búginde ǵarysh aılaǵynda 15 ushyrý qondyrǵysy, 9 bastama jınaǵy, 11 qurastyrý-synaý turqy bar. Baıqońyrdan ushý trassasy Aral teńizinen Kamchatka túbegine deıin sozylyp jatyr. Baıqońyr ǵarysh alańy 1991 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń ıeligine ótip, 1993 jyly Reseı Federatsııasyna 20 jylǵa jalǵa berildi. 2004 jyldan Qazaqstannyń ǵarysh qyzmetine qatysýynyń jańa kezeńi bastaldy. Qazaqstan men Reseı prezıdentteri qol qoıǵan kelisimde «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn jalǵa berý merzimin uzartýmen qatar Reseı ǵarysh salasynyń qoldaýymen Qazaqstannyń ǵarysh jobalaryn júzege asyrý qarastyrylǵan.
2 6 jyl buryn (1988) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen Mádenıet jónindegi memlekettik komıtet quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 1992 jylǵy aqpannyń 7-sindegi Jarlyǵymen atalǵan komıtet Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet mınıstrligi bolyp qaıta quryldy.
2010 jylǵy 12 naýryzdan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet mınıstrligi bolyp qaıta quryldy jáne oǵan Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń azamattardyń dinı senim bostandyǵyn qamtamasyz etý jáne dinı birlestikterimen ózara árekettesý salasyndaǵy qyzmetteri ókilettiligi berildi.
2 1 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń «Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń jobasy týraly» qaýlysy qabyldandy.
1 6 jyl buryn (1998) Astanada Qazaq ulttyq mýzyka akademııasy ashyldy. Qazaq ulttyq mýzyka akademııasynyń rektory - Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik syılyǵynyń laýreaty, professor, álem ártisi Aıman Musaqojaeva. 2010 jylǵy aqpan aıynan Qazaq ulttyq mýzyka akademııasy Qazaq ulttyq óner ýnıversıteti bolyp qaıta quryldy.
1 6 jyl buryn (1998) Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa astanasynyń tusaýkeseri qurmetine oraı «Astana» medali belgilendi.
1 5 jyl buryn (1999) Astanadaǵy kóshelerdiń birine alash qaıratkeri, ǵalym, dramatýrg, jazýshy, jýrnalıst Qoshke Kemeńgerulynyń (1896-1937) esimi berildi.
Kemeńgerov Qoshmuhambet (Qoshke) Dúısebaıuly (1896-1937) - alash qaıratkeri, ǵalym, jazýshy, dramatýrg, jýrnalıst.
1896 jyly 15 shildede sol kezdegi terrıtorııalyq bólinis boıynsha Aqmola oblysy, Omby ýeziniń Qarjas aýylynda dúnıege keldi. Omby aýyl sharýashylyǵy ýchılışesin bitirgen. 1916-1918 jyldary «Balapan» qoljazba jýrnalynyń redaktory bolady. Ol 1915 jyldan bastap 1930 jylǵa deıin úzilissiz ult ádebıetine, dramatýrgııasyna, jýrnalıstıkasyna, ǵylymyna aıryqsha úles qosty. Osy ýaqyt aralyǵynda Qoshke óz qatarlastarymen birge otarshyldyqqa qarsy ult-azattyq kúreske qatysty. Onyń san salaly izdeniske toly ultty damytý jolyndaǵy qyzmetin 30-jyldary bastalǵan Keńes ókimetiniń qýǵyn-súrgin naýqany úzdi.
1917 jyly sáýirde Ombydaǵy Aqmola oblystyq qazaq atqarý komıtetiniń tapsyrmasymen D.Ádilov ekeýi Aqmolaǵa keledi, munda Sáken Seıfýllınmen birlesip, «Qazaq» komıtetin, «Jas qazaq» uıymyn qurýǵa at salysady.
Qoshke Kemeńgerov shyǵarmashylyǵy «Aıqap» jýrnalynda 1915 jyly jarııalanǵan «Jazǵytury», «Baq izdegen», «Solǵan gúl» óleńderi men «Paıǵambar», «Sáskelik kóldiń jaǵasynda» sekildi aýdarmalarynan bastalady. Prozadaǵy alǵashqy týyndylarynyń biri - «Tutqynnyń oıy» áńgimesi. Osy jáne «Otarshyldyń usqyndary», «Qandy tolqyn» áńgimelerinde qazaq qaýymynyń kúrdeli áleýmettik jaı-kúıi sheber sýretteledi.
Qalamger qurmetine Baıanaýylda mektep, Astanada kóshe ataýy berildi.
9 jyl buryn (2005) Londonnyń baıyrǵy Southwark Cathedral kafedralyq soborynda belgili qazaqstandyq skrıpkashy Marat Bısenǵalıevtiń basqarýyndaǵy Batys Qazaqstan fılarmonııasynyń orkestri kontsert qoıdy. Kontsertte brıtandyq óner súıer qaýymǵa qazirgi zamandaǵy klassıkalyq kompozıtor Karl Djenkınstiń jańa týyndysy - «Rekvıem» resmı tanystyryldy. Karl Djenkınstiń «Rekvıemi» qazaqstandyq klassıkalyq orkestrdiń Londonda álemdegi bedeldi «EMI» kompanııasymen birlesip jazylǵan alǵashqy albomy. Bul jobany júzege asyrýǵa brıtan-qazaq qoǵamy, Ulybrıtanııadaǵy Qazaqstan elshiligi jáne «Eır-Astana» ulttyq áýe kompanııasy qoldaý kórsetti.
8 jyl buryn (2006) Moınaq sý elektr stansasynyń qurylysy araǵa 14 jyl salyp qaıta qolǵa alyndy. Qurylysy 1985 jyly bastalyp, Odaq taraǵannan keıin toqtap qalǵan sý elektr stansasyn iske qosý, jalpy qýattylyǵy 300 MVt bolatyn Moınaq SES-iniń jumys isteýi elimizdegi elektr energııasyna degen tapshylyqtyń ornyn toltyrmaq.
8 jyl buryn (2006) Almaty qalalyq ákimdiginde mýltımedııalyq jabdyqtarmen jasaqtalǵan «Qazaq tili» oqý zalynyń tanystyrylymy boldy. Elektrondy baǵdarlamalar arqyly jedeldete oqytý boıynsha arnaıy kýrstan ótken qyzmetkerlerdiń alǵan bilimderi tekserilip, tıisti dárejedegi sertıfıkattar tapsyrylady. Búginderi memlekettik tildi qyzmetkerlerge oqytýdyń bir izdi júıesi joq ekenin eskersek, mundaı zaldar ondaı máselelerdi sheshýge úlken kómek bolatyny anyq.
7 jyl buryn (2007) Qazaqstan Respýblıkasynyń Premer-mınıstri Kárim Másimovke Reseı halyqtar dostyǵy ýnıversıtetiniń qurmetti doktory ataǵy berildi. Dıplomnan basqa Kárim Másimovke qurmetti doktordyń mantııasy, bas kıimi jáne estelik medali tabystaldy.
7 jyl buryn (2007) Pavlodarda «Aq otaý» neke qııý saraıy ashyldy. Saraı ǵımaraty qala ortalyǵyndaǵy Ertistiń jaǵasynda kıiz úıge uqsastyrylyp salynǵan. Jas otaý ıelerin tirkeý keń, ádemi bezendirilgen zalda ótedi.
5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasy men Amerıka Qurama Shtattarynyń arasyndaǵy qurlyqaralyq ballıstıkalyq zymyrandardyń shahtalyq ushyrý qondyrǵylaryn, apatty jaǵdaılardyń saldaryn joıýǵa jáne ıadrolyq qarýdyń taralýyna jol bermeýge qatysty Kelisimge Túzetýlerdi bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Almaty oblysynyń Qaratal aýdanyndaǵy Úshtóbe qalasynda aýyl sharýashylyǵy salasyna arnalǵan «Arlan» atty qazaqstandyq traktor qurastyratyn zaýyttyń saltanatty ashylý rásimi boldy.
Zaýyttyń ashylý rásimine Aýyl sharýashylyq mınıstrliginiń, «Ulttyq ınnovatsııalyq qor» AQ-ynyń, Almaty oblysy ákimdiginiń, Qytaıdyń «YTO Group» kompanııasynyń ókilderi qatysty.
Munda qurastyrylatyn 20-dan 180-ge deıin at kúshi bar «Arlan» atty shaǵyn kólemdi traktorlar Qazaqstan naryǵynda teńdesi joq, al quny boıynsha shaǵyn jáne orta fermerlik qojalyqtaryna qoljetimdi.
90 jyl buryn (1924) AQSh Kongresi amerıkandyq úndisterge azamattyq berdi.
70 jyl buryn (1944) I.Stalın qyrym tatarlary, grek jáne armıan halqyn Qyrym men Kavkazdan KSRO-nyń Shyǵys bóligine jer aýdarý týraly ókim shyǵardy.
1 4 jyl buryn (2000) Astanada kompozıtor Imanjúsip Qutpanulyn (1863-1929) eske alý keshi ótti.
ESІMDER
8 1 jyl buryn (1933-2013) bıologııa ǵylymynyń doktory, Halyqaralyq aqparattandyrý akademııasynyń akademıgi RYSQULOVA Sáýle Turarqyzy dúnıege keldi.
Máskeý qalasynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1961-1968 jyldary - Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtynyń assıstenti, bólimshe meńgerýshisi. 1968-1971 jyldary Almaty dárigerlerdiń bilimin jetildirý ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy. 1971-1976 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Eksperımentaldy bıologııa ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1976 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasy Zoologııa ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, radıobıologııa zerthanasynyń meńgerýshisi, bas ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. Birneshe kitaptyń, 100-den astam ǵylymı eńbektiń avtory. Ǵalym plazmalyq membranalar kletkanyń radıatsııalyq sáýleden zaqymdanýynda qandaı ról atqaratynyn anyqtap, radıobıologııada jańa ǵylymı baǵyt qalyptastyrǵan.
80 jyl buryn (1934-2012) túrkitanýshy-ǵalym, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Gýmanıtarlyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaq tarıhı jáne mádenı eskertkishterdi qorǵaý qoǵamynyń qurmetti múshesi AMANJOLOV Altaı Sársenuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Máskeý memlekettik ýnıversıteti janyndaǵy Shyǵys tilderi ınstıtýtyn bitirgen. 1957-1966 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1966-1979 jyldary - Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, professory, kafedra meńgerýshisi. 1979 jyldan beri Ál-Farabı atyndaǵy qazaq ulttyq ýnıversıtetinde isteıdi. 1986-1987 jyldary - Ortalyq Ulttar ınstıtýtynda (Pekın) 1993-1994 jyldary Qara teńiz tehnıkalyq ýnıversıtetinde (Trabozon, Túrkııa) túrkitanýdan, qazirgi qazaq tilinen lektsııalar oqydy.
A.Amanjolovtyń ǵylymı zertteý eńbekteri negizinen kóne túrki jazba eskertkishterin zertteý máselelerine, til tıpologııasy men grafıkalyq lıngvıstıkaǵa arnalǵan. Ǵalymnyń túrki fılologııasyna jáne til bilimine arnalǵan 200-ge jýyq maqalasy, onyń ishinde qazaq jáne orys tilderinde jaryq kórgen 7 monografııasy bar. Birqatar jarııalanymy aǵylshyn jáne túrik tilderinde basylǵan. Halyqaralyq ǵylymı konferentsııalarda baıandama jasaǵan. Ol 17 fılologııa ǵylymynyń kandıdatyn jáne 1 doktoryn daıarlaǵan.
«Qurmet» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. Qazaqstan ǵylymyna eńbek sińirgen qaıratker.
5 8 jyl buryn (1956) «Eýrazııa Enerdjı Holdıngs LTD» kompanııasynyń vıtse-prezıdenti Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Injenerlik akademııasynyń korrespondent múshesi NIETBAEV Marat Ábenuly dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynyń Qarmaqshy aýdanynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. 1973-1991 jyldary - Shymkent qorǵasyn zaýytynda balqytýshy, sheber, aǵa sheber, bastyqtyń orynbasary, tseh basshysy, aǵa metallýrg, óndiristik bólimniń bastyǵy. 1991-1992 jyldary - Shymkent qorǵasyn zaýyty dırektory. 1992-1997 jyldary - «Shymkent qorǵasyn zaýyty» AQ-ynyń bas dırektory. 1997-1998 jyldary - «Tyń taý-ken hımııalyq kombınaty» AQ-ynyń ońaltý basqarýshysy. 1998-2004 jyldary - «Qazatomónerkásip» Ulttyq atom kompanııasy» AQ-ynyń taý-ken rýdasy departamenti dırektory. 2004-2006 jyldary - «Taý-ken rýdasy kompanııasy» JShS-iniń bas ınjeneri. 2005-2007 jyldary - «Volkovgeologııa» AQ dırektorlar keńesiniń múshesi. 2006-2007 jyldary - «Keń dala» AQ-ynyń bas dırektory. 2007-2010 jyldary - «Taý-ken rýdasy kompanııasy» JShS-iniń bas dırektory qyzmetin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde 2010 jyldyń jeltoqsan aıynan bastap isteıdi.
5 3 jyl buryn (1961) «Qazaqstan temir joly» Ulttyq kompanııasy» AQ-ynyń personaldy basqarý jáne áleýmettik máseleler jónindegi vıtse-prezıdenti AKChÝRIN Ashat Harısuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Fýrmanov aýdanynyń (qazirgi Qaztalov aýdany) Taldyqudyq kentinde týǵan. Qazaq memlekettik aýyl sharýashylyǵy ıntsıtýtyn (qazirgi Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıteti) bitirgen. 1983-1996 jyldary - tehnıkanyń mújilýine qarsy bas mamandandyrylǵan qurylymdyq bıýronyń ınjener-qurylymdaýshysy, júrgizýshi ınjeneri, sektor meńgerýshisi, bas ınjener, bas qurastyrýshysy - bastyǵy. 1996-1998 jyldary - tehnıkanyń mújilýine qarsy bas mamandandyrylǵan qurylymdyq bıýronyń jáne «Tselınselmash» AQ mamandandyrylǵan qurylymdyq bıýro birlestiginiń bas qurylymdaýshysy, Astana qalasy ákimi apparaty Naryqtyq ekonomıka bóliminiń meńgerýshisi. 1998-2002 jyldary - Astana qalasy Almaty aýdany ákiminiń birinshi orynbasary, orynbasary. 2002-2004 jyldary - Astana qalasy Saryarqa aýdanynyń ákimi. 2004-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Memlekettik baqylaý jáne uıymdastyrý jumystary bóliminde, Uıymdastyrý-baqylaý jumystary jáne kadr saıasaty basqarmasy Memlekettik ınspektsııasynyń memlekettik ınspektory. 2006-2008 jyldary - Batys Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. 2008-2009 jyldary - «Qazaqstan temir joly» Ulttyq kompanııasy» AQ-ynyń apparat basshysy qyzmetin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde 2009 jyldyń qańtar aıynan bastap isteıdi.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
4 9 jyl buryn (1965) «Astana Grour» kompanııasynyń prezıdenti, «Almaty saýda-qarjy» banki dırektorlar keńesiniń múshesi SMAǴULOV Nurlan Erkebulanuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
Qazaq memlekettik ýnıversıteti janyndaǵy «Nurbulaq» shaǵyn kásipkerliktiń dırektory. 1992-1993 jyldary - «Saıat-Brok» JShS-nyń, «Mádına» shaǵyn óndirisiniń kommertsııalyq dırektory. 1993-1996 jyldary - «Astana-motors» kompanııasynyń prezıdenti, «Astana-holdıng» vıtse-prezıdenti. 1996-1997 jyldary - «Memlekettik azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy» respýblıkalyq memlekettik óndiristiń prezıdenti. 1997-2004 jyldary - «Azyq-túlik kelisimshart korporatsııasy» JAQ-tyń prezıdenti. 2004-2006 jyldary «Astana Motors» Qazaq motor kompanııasynyń prezıdenti qyzmetterin atqarǵan. Atalǵan qyzmetinde - 2006 jyldan.
3 5 jyl buryn (1979) «Qazaqstandyq ıpotekalyq kompanııa» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary JUMABEKOV Serjan Lesbekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 2002 jylǵy qańdardan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik kiris mınıstrligi Dármensiz boryshkerlermen jumys jónindegi komıtetiniń Zań basqarmasynyń bas mamany.2002 jylǵy qazan aıynan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń Zań qyzmeti departamentiniń Kommertsııalyq zańnama bóliminiń bastyǵy. 2003 jyldan bastap - «Qazaqstannyń Investıtsııalyq Qory» AQ Zań departamenti dırektorynyń orynbasary. 2008 jylǵy 28 qarashadan bastap «Qazaqstan Ipotekalyq Kompanııasy» IU» AQ Zań departamentiniń dırektory, apparat basshysy. 2011 jylǵy qyrkúıekten bastap - «Qazaqstan Ipotekalyq Kompanııasy» IU» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary.