1941 jyly Petropavlda jasalǵan brondy poıyz coǵys bitkenshe maıdannyń alǵy shebinde júrdi
SQO arhıvinde saqtalǵan qujattarǵa súıensek, 1941 jyldyń qyrkúıek aıynda sol kezdegi Omby temirjolynyń Petropavl bólimshesine tez arada brondy poıyz jasap jiberýge tapsyrma túsedi. Temirjolshylar ony jaýyngerlik tapsyrma retinde qabyldap, birden erekshe tapsyrysty oryndaýǵa kirisedi. Injenerler, tehnıkter, jumysshylar kidirissiz, kúni-túni jumys istedi. Ýaqyt tyǵyz, 20 jeltoqsan daıyn ónimdi tapsyrýy kerek edi.
«Eskızdik jobalaýdan bastap, daıyn brondy poıyzdy jasap shyqqanǵa deıingi barlyq tehnologııalyq tsıkl bir mezette júrgizildi. Máseleler týyndap jatsa birden sheshilip otyrdy. Óıtkeni barlyǵynyń maqsaty bir – tapsyrysty jyldam, ári sapaly oryndap shyǵý boldy. Jumysty bastan-aıaq Mıhaıl Savın degen basqardy. Ol bas konstrýktordyń mindetin qatar atqardy. Brondy poıyzdyń tolyq syzbasyn ózi jasady», - deıdi Soltústik Qazaqstan memlekettik arhıviniń dırektory Sáýle Málikova.
Brondy poıyzdy jasaýǵa lokomotıv deposynyń jumysshylary jumyldyryldy. Brıgadalardy úzdik mamandar basqardy. Qajetti qondyrǵylar bolmaǵandyqtan temirjolshylarǵa eptilik tanytýǵa týra keldi. Al qurysh Chelıabi metallýrgııa zaýytynan jetkizildi.
«Syzbasy deponyń tehnıkalyq bóliminde jasaldy. Keıin tsehta temir tabaqtaǵy bormen syzylǵan bólshek kesip alynyp, balqytylyp biriktirildi. Brondaýǵa «Ov» serııasymen shyǵarylǵan parovoz tańdap alyndy. Mashınıster ony ózara erkeletip «ovechka» dep ataıtyn. Mine, osy parovozdy tolyq bronmen qaptaý qajet boldy. Ol kezde kótergish krandar joq. Kóp tonnaly qurysh tabaqtardy jumysshylar arqan, shyǵyrdyń kómegimen qolmen kóterip saldy. Qıyn boldy, alaıda olar moıyǵan joq», - deıdi Petropavl lokomotıv deposy mýzeıiniń ekskýrsııa jetekshisi Lıýbov Gorshkova.
Petropavl bólimshesiniń saıası bólim bastyǵy I.Lıpın da keıin esteliginde: «Brondalǵan alańǵa burama qarý-jaraq munarasyn daıyndap-ornatý qıyn boldy. Tireýish moıyntirek parovozdyń qursaýynan jasaldy, ony jáne jarty shardy arnaıy qondyrǵysy joq depo jaǵdaıynda jasaý biraz qıyndyq týdyrdy. Biraq bizdiń mamandar tapqyrlyq jasap, óndiris tehnologııasyn ózgertti. Nátıjesinde jarty shardyń ónimdiligi 4-5 ese artty», - dep jazdy.
Qıyndyqtarǵa qaramastan depo ujymy tapsyrysty merziminde bitirip, memlekettik komıssııa ony joǵary baǵamen qabyldady.
«Soltústikqazaqstandyq» dep atalǵan brondy poıyz komandır Fılıpp Lobanovtyń basqarýymen 1942 jyly maýsym aıynda Máskeýge bet túzedi. Onyń jaýyngerlik joly 40-shy jeke bronepoıyzdar dıvızıonynyń quramynda bastaldy. Petropavlda jasalǵan poıyzǵa joldan «Sergeı Kırov» dep atalǵan Omby deposynda istelgen poıyz qosyldy.
«Bastapqyda eki poıyzda Máskeýdiń qorǵanysynda turdy. Stalıngrad túbinde jaǵdaı ýshyqqanda ekeýi de sol jaqqa jiberildi. Bul jerde olar 21 armııa tórtinshi tank dıvızııasynyń quramynda soǵysty. Kúni-túni jaýǵan oqqa parovozdyń qurysh qaptamasy da shydas bermeı isten shyqqan kezderi boldy. Balashov jáne Saratov depolarynda bizdiń «Soltústikqazaqstandyqty» qaıta iske qosyp, maıdanǵa attandyrdy», - deıdi Lıýbov Gorshkova.
Petropavlda jasalǵan brondy poıyz Batys maıdanda soǵys aıaqtalǵansha deıin júrdi. Keıin 1945 jyly shyǵysqa, Japonııamen soǵysqa jiberildi.
«1967 jyly qazirgi lokomotıv deposynda mýzeı quryldy. Sol kezde belsendiler I.Lıpın, D.Shandybın jáne basqalary bizdiń brondy poıyzdy izdep tappaq boldy. Hattar da jazdy, suraýlar da jiberdi, alaıda «Soltústikqazaqstandyq» sol kúıi tabylmady», - deıdi mýzeı qyzmetkeri.
