19 maýsym. Tulǵalar týǵan kún

ASTANA. QazAqparat – Búgin, 19 maýsymda tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

139 jyl buryn (1884-1976) qazaqtyń áıgili halyq aqyny, ánshi, kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri Kenen ÁZІRBAEV dúnıege kelgen.

Jambyl oblysynyń Qordaı aýdanynda týǵan. Kenen – qazaq ónerindegi sal-serilik jáne aıtyskerlik dástúrlerdi úzbeı, HH ǵasyrdyń 70-jyldaryna deıin jetkizgen ónerpaz.

Ákesi Ázirbaı, sheshesi Uldar da ánshi, dombyrashy edi. Ár jyrdy áýeli ata anasynan úırengen Kenen 11 jasynan dombyraǵa qosylyp, óz janynan óleń, án shyǵara bastady. «Boztorǵaı», «Kóksholaq», «Bulbul», «On altynshy jyl», «Qaıran elim», «Attan» ánderin shyǵaryp, «Álı batyr», «Qyrǵyzbaı» dastandaryn jyrlady. Qazaq, qyrǵyz arasyndaǵy belgili jıyndarǵa qatysyp, aıtysqa tústi, án saıysyna aralasty. Memleket qaıratkerleri O. Jandosov, J. Báribaev, T. Bokın, taǵy basqalarmen tanys-bilis boldy.

Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldarynda mádenı-úgit brıgadasyn quryp, el aralap, halqymyzdan shyqqan batyr ul-qyzdarymyzdyń erligin, jeńisin jyrlady. «Biz jeńemiz», «Súıgenim-aı, kúıgenim-aı», «Tórt batyr» sııaqty kóptegen óleń, jyrlar shyǵardy. 50-70 jyldary beıbit ómirdi, respýblıka tabystaryn, zamandastaryn beıneleıtin óleń, terme, tolǵaý dastandary týdy. 150-deı án tolǵap, onyń óleńin jazdy.

Onyń ánshi, kompozıtor bolýyna ánshi-jyrshylardyń, dombyrashy-kúıshilerdiń áseri zor boldy. Ásirese, Jambyl, Sarybas, Balýan Sholaq, Shashýbaı syndy belgili ánshi-aqyn, kompozıtorlardan úlgi-ónege aldy. Aqyn-kompozıtordyń «Boztorǵaı», «Kóksholaq», «Bazar-Nazar», taǵy basqa ánderi halyq súıip aıtatyn máńgilik rýhanı qazynaǵa aınaldy.

Ol – jyr alyby Jambylmen jarty ǵasyrdaı birge júrip, jańa dáýirdi asqaqtata jyrlaǵan zamana jyraýy. Buǵan eki júzden astam óleń, arnaý, tolǵaýlary aıǵaq. Bul týyndylary áldeneshe ret jınaq bolyp jarııalandy.

1984 jyly aqynnyń 100 jyldyq merekesi ótkizildi. Tańdamaly shyǵarmalarynyń 2 tomdyǵy jáne «Shyrqa, daýysym», orys tilinde «Pesnı gor ı stepeı» kitaptary jaryq kórdi. Derekti kıno-telefılmder túsirildi. «Eńbek Qyzyl Tý», 2 márte «Lenın», «Qurmet belgisi» ordenderimen marapattalǵan.

73 jyl buryn (1950) Qazaqstan Respýblıkasynyń qoǵam jáne memleket qaıratkeri Serik Ábikenuly ÚMBETOV dúnıege keldi.

Almaty oblysy Jambyl aýdany Prýdkı keńsharynda týǵan. Almaty zootehnıkalyq-maldárigerlik ınstıtýtyn «zooınjener» mamandyǵy boıynsha bitirgen.

Eńbek jolyn 1968 jyly Almaty oblysy Jambyl aýdany «Amangeldi» keńsharynyń jumysshysy bolyp bastady. 1974-1985 jyldary – Almaty oblysy Kúrti aýdany T. Bokın atyndaǵy keńshardyń brıgadıri, bólimshe meńgerýshisi, bas zootehnıgi, partııa komıtetiniń hatshysy. 1985-1992 jyldary – Almaty oblysy Kúrti aýdany «Jeltorańǵy» keńsharynyń dırektory, Kegen aýdany agroónerkásiptik kesheni birlestiginiń tóraǵasy, Kúrti aýdany T. Bokın atyndaǵy keńshardyń dırektory. 1992-2004 jyldary – Almaty oblysy Kúrti aýdany ákimshiliginiń basshysy, Almaty oblysy ákiminiń orynbasary, oblys ákimi. Jambyl oblysynyń ákimi (1999 jylǵy aqpanynan bastap). 2004-2005 jyldary – Aýyl sharýashylyǵy mınıstri. 2005-2011 jyldary – Almaty oblysynyń ákimi. 2011-2012 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Іs basqarýshysy. 2012 jylǵy qyrkúıek aıynan bastap besinshi shaqyrylǵan Parlament Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» Halyqtyq Demokratııalyq partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan. 2016 jyldan altynshy shaqyrylǵan Parlament Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan.

«Parasat», ІІІ dárejeli «Barys» ordenderimen jáne Ulttyq olımpıada komıtetiniń altyn ordenimen marapattalǵan.

57 jyl buryn (1966) «Qazaq gazetteri» JShS bas dırektory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, memlekettik «Daryn» jastar syılyǵynyń ıegeri Dıhan QAMZABEKULY dúnıege keldi.

Ońtústik Qazaqstan oblysy Túlkibas aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıka ınstıtýtyn (Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıka ýnıversıteti) bitirgen.

1990-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym akademııasy Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1996-2000 jyldary – Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıteti Qazaq ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi. 2000-2001 jyldary – Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetiniń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 2001-2004 jyldary - Qazaq ulttyq Mýzyka akademııasy Til jáne ádebıet kafedrasynyń meńgerýshisi. 2004-2005 jyldary – Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti Gýmanıtarlyq ınstıtýtynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan.

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenttigine úmitkerlerdiń memlekettik tildi bilý deńgeıin anyqtaý jónindegi Lıngvıstıkalyq komıssııanyń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri janyndaǵy Memlekettik til saıasatyn odan ári jetildirý jónindegi komıssııanyń múshesi, Ádebıet jáne óner salasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik syılyǵyn berý jónindegi komıssııanyń múshesi, Respýblıkalyq Onomastıka komıssııasynyń múshesi, Astana qalasy Onomastıka komıssııasynyń múshesi, Qazaqstan halqy Kishi assambleıasynyń múshesi, Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti «Habarshysynyń» (gýmanıtarlyq serııa) jaýapty redaktory, «Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti ǵalymdary» ǵylymı anyqtamalyǵynyń jaýapty redaktory.

«Smaǵul Sádýaqasuly», «Rýhanııat», «Alash jáne ádebıet», «Paıym» atty monografııalardyń, «Aǵartýshylyq jáne ádebıet» oqý quralynyń, Júsipbek Aımaýytovtyń 5 tomdyǵyn, Smaǵul Sádýaqasulynyń 2 tomdyǵyn, Qoshke Kemeńgeruly tańdamaly shyǵarmalarynyń, Qoshke Kemeńgerulynyń 3 tomdyǵynyń avtory. «Qazaqtyń Qoshkesi», «Astana týraly bata», «Kózdiń qarashyǵyndaı» derekti fılmderi stsenarııiniń avtory. 450-ge jýyq jýrnal men gazet maqalalaryn, 150-den astam tele-radıo materıaldar shyǵarǵan.

«Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasyna 10 jyl» mereıtoılyq medalimen, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń alǵys hatymen, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne Ǵylym mınıstrliginiń Ybyraı Altynsarın atyndaǵy tós belgisimen marapattalǵan.

52 jyl buryn (1971) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Keńsesi bastyǵynyń orynbasary Marjan Ábdiıýsýpqyzy ÁKІMJANOVA dúnıege keldi.

Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen (1999).

Eńbek joly: Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym Akademııasynyń mehanıka jáne mashınataný ınstıtýtynyń zerthanashysy, sharýashylyq meńgerýshisi, kadr bóliminiń ınspektory (1991-1993); Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń redaktsııalyq-baspa bóliminiń mamany (1993-1995); Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabıneti Apparatynyń Іshki saıasat bóliminiń mamany (1995); Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti Apparatynyń Aýmaqtyq damý bóliminiń mamany (1995-1997); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz qyzmetiniń aǵa mamany, referenti, aǵa referenti, sarapshysy, aǵa sarapshysy, bas sarapshysy, konsýltanty, sektor meńgerýshisi (1997-2012); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz hatshysynyń orynbasary (2012-2021), Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi (2021-2022); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografııalyq saıasat jónindegi ulttyq komıssııanyń múshesi (2022 jyldan bastap). Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti is basqarýshysynyń orynbasary (2022-2023).

2023 jyldyń maýsym aıynan bastap qazirgi qyzmetinde.

«Qurmet» ordenimen, «Eren eńbegi úshin» medalimen jáne Prezıdent Ákimshiliginiń «Minsiz qyzmeti úshin» tósbelgisimen marapattalǵan.