19 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
19 qyrkúıek, JUMA Sent-Kıts jáne Nevıs Federatsııasynyń Ulttyq meıramy - Ult kúni (1983). Sent-Kıts jáne Nevıs Federatsııasy - Karıb teńiziniń shyǵys bóliginde Sent-Kıts jáne Nevıs araldarynda ornalasqan memleket. Astanasy - Baster qalasy. Memlekettik tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - shyǵys karıb dollary. Memleket konstıtýtsııaly monarhııa, Ulybrıtanııa dostastyǵy quramyna kiredi. Memleket basshysy - Ulybrıtanııa monarhy taǵaıyndaıtyn general-gýbernator. Úkimet basshysy - Premer-Mınıstr. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy bir palataly parlament - Ulttyq jınalys. «Smaılıktiń» týǵan kúni. 1982 jyly 19 qyrkúıekte Karnegı-Mellon ýnıversıtetiniń professory Skott Falman (Scott E. Fahlman) kompıýterde teriletin mátinde «kúlimsirep turǵan bet-álpetti» kórsetý úsh qos núkte, defıs jáne jabylatyn jaqshadan turatyn qatar kelgen úsh sımvoldy paıdalanýdy usyndy. Alǵash ret smaılıkti paıdalanǵan habarlama 2002 jyly plenkada saqtalǵan habarlandyrýlar taqtasynyń muraǵatynan tabyldy. Qazir smaılık elektrondyq qarym-qatynastyń aınymas belgisi bolyp qaldy. Smaılıkter áńgimelesýshini durys túsinýge, onyń kóńil kúıin baıqaýǵa kómektesedi. ESTE QALAR OQIǴALAR 59 jyl buryn (1955) Oralda «Ýralagroremmash» zaýytynyń negizi qalandy. Zaýyt ormandy qorǵaý stansasynyń oryna salyndy. Kásiporyn tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerý kezinde iske qosylyp, aýylsharýashylyq tehnıkasyn jóndeý salasynda mamandandyryldy. Sol jyldary kásiporyn óziniń salasy boıynsha respýblıkamyzdaǵy jáne Odaqtaǵy zaýyttar arasynda aldyńǵy qatarlarǵa shyqty. Kásiporyn Qazaqstandaǵy zaýyttar arasynda birinshi bolyp Lenın jáne Qazan kóterilisi ordenderimen marapattaldy. Qazirgi ýaqytta «Ýralagroremmash» AQ aýyl sharýashylyq jáne órtke qarsy tehnıkalaryn shyǵarady, sonyń ishinde JVP-9 jatok markasy men zııandy jándikterdi joıý jumystaryna arnalǵan búrikkishter bar. Kásipornyń qýattylyǵy jyldan-jylǵa ósip kele jatyr, bizdiń respýblıkamyzda jáne shetelde suranystaǵy jańa ónimderdiń túrleri shyǵarylyp jatyr. Kásiporynda metall jáne temirbeton qurastyrmalaryn tottan qorǵaıtyn ystyq myrysh jelisi iske qosylǵan. Osyndaı óńdeýden ótken metaldar óziniń alǵashqy keıpin jaǵymsyz ekologııalyq ortada 20 jyldan 60 jylǵa deıin saqtaıdy. Aktsıonerlik qoǵamnyń janynan shyǵarylǵan ónimderge qyzmet kórsetý maqsatymen «Kazagroservıs-Ýral» MTS qurylǵan. Sonymen qatar kishigirim transformatorlyq stansalaryn qurastyratyn «Kazelektroşıt» JShS «Ýralagroremmash» AQ quryltaıshysy bolyp tabylady. Osy aktsıonerlik qoǵamnyń jáne reseılik «Rosselmash» AQ-nyń negizinde «Nıva-Effekt» kombaıny markalaryn qurastyratyn birikken kásiporyn qurylǵan jáne sol tehnıkaǵa qyzmet kórsetetin ortalyq jumys isteıdi. 9 jyl buryn (2005) Almatyda jańa aqparattyq-konsýltatsııalyq «Jasyl telefon» qyzmeti jumys isteı bastady. Uıymdastyrýshysy jáne bastaýshysy - EkoForým resýrstyq ortalyǵy. «Jasyl telefon» almatylyqtardy tabıǵatty ár túrli lastanýlarda jáne zııan keltirilgen jaǵdaılarda kómektesedi, ásirese aǵashtardy shabý, kózdelmegen jerdegi qoqystar paıda bolǵan kezde. Almaty qalasynyń árbir turǵynynyń taza qorshaǵan ortada ómir súrý quqyǵy buzylǵan jaǵdaıda ortalyqqa habarlasyp tegin keńes alady. «Jasyl telefon» operatorlaryna túsken qońyraýlardyń negizinde ekologııalyq tártipti qamtamasyz etetin qyzmetterge resmı suranystar jiberiledi jáne habarlasqan azamattarǵa paıda bolǵan jaǵdaıda qandaı shara qoldanylǵany týraly aqparat beriledi. «Jasyl telefon» ortalyǵy Qazaqstannyń bes aımaǵynda jumys istedi, ol aımaqtyń ekologııalyq jaǵdaıyn qadaǵalap júıeli negizde naqty málimet jınaıdy jáne jergilikti basqarýshy organdardyń qorshaǵan ortany qorǵaýǵa qoldanylyp jatqan sharalary týraly azamattarǵa aqparat taratady. 9 jyl buryn (2005) Jambyl oblysy Shý aýdany Jańa jol aýylynda qazaqtyń halyq batyry, dúnıejúzilik soǵystyń dańqty jaýyngeri, qazaqtyń kórnekti jazýshysy Baýyrjan Momyshulyna arnalǵan eskertkish ornatyldy. Baýyrjan Momyshuly (1910-1982) - Keńes odaǵynyń batyry, ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń dańqty jaýyngeri, qazaqtyń kórnekti jazýshysy. Jambyl oblysynyń Jýaly aýdanyndaǵy Kólbastaý mekeninde dúnıege kelgen. «Ofıtserdiń kúndeligi», «Bir túnniń tarıhy», «Bizdiń semıa», «Moskva úshin aıqas» «Jaýyngerdiń tulǵasy», «Maıdan», «Maıdandaǵy kezdesýler», «General Panfılov», «Tólegen Toqtarov», «Kýba áserleri», «El basyna kún týsa», «Ushqan uıa», «Adam qaıraty» povesteri men áńgimeleriniń avtory. Qyzyl Tý, Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar Dostyǵy, І dárejeli Otan soǵysy, 2 ret Qyzyl Juldyz, «Qurmet belgisi» syndy orden-medaldarmen marapattalsa, halqynyń qaharman ulyna Qazaqstan táýelsizdikke qol jetkizgennen keıin «Keńes Odaǵynyń batyry» ataǵy berilgen. 8 jyl buryn (2006) Qazaqstanda tuńǵysh ret jýrnalıstıka entsıklopedııasy shyǵaryldy. Ony shyǵarǵan Qazaqstan jýrnalıstıka akademııasynyń prezıdenti Saǵymbaı Qozybaev. 7 jyl buryn (2007) Almatyda halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń ınternettegi saıtynyń tanystyrylymy boldy. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamy 1989 jyly qurylǵan. Saıtty «Qazaq ınterneti» qoǵamdyq birlestigi jasap shyqqan, onda «Alash murasy», «Sóz tórkini», «Іs qaǵazdary», «Tildik ahýal» men «Sózdikter» dep atalatyn aıdarlar qamtyldy. 7 jyl buryn (2007) Sotsıalıstik Eńbek Eri Qarasaı Sarıevtiń (1907-1982) 100 jyldyǵyna oraı Oraldaǵy turǵan úıine eskertkish taqta ornatyldy. Bókeı Ordasy aýdany Beısen aýylynda dúnıege kelgen Qarasaı Sarıev 1927 jyly Astrahan qalasynda balyq daıyndaý mekemesinde jumys jasady. Sodan keıin elge oralyp, aýyl sharýashylyǵy artelinde, Beısen aýyldyq keńesinde, Alǵa shyq ujymsharynda eńbek etti. Uzaq jyldar boıy sharýashylyq basqarǵan Q.Sarıevke 1948 jyly Sotsıalıstik Eńbek Eri ataǵy berildi. ESІMDER 109 jyl buryn (1905-1983) aqyn TOQMAǴAMBETOV Asqar dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Tereńózek aýdanynda týǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Tashkent polıtehnıkýmyn, Máskeý Baspa ınstıtýtyn bitirgen. «Lenınshil jas», «Sotsıalıstik Qazaqstan», «Qazaq ádebıeti» gazetteri men «Ara» jýrnalynda qyzmet istegen. Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Shymkent, Qyzylorda oblystary boıynsha jaýapty hatshysy bolǵan. 1928 jyldan bastap óleńderi men poemalary, ocherkteri men feletondary jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Otan soǵysy jyldarynda jaýyngerlerdiń maıdandaǵy erlikterin, halyqtar dostyǵy, soǵystan keıingi jyldarda beıbit ómir tynysyn óz shyǵarmalaryna arqaý etti. «Hat», «Baqyt kilti», «Qaskeleń», «Ómirge jol», «Agronom kóktemi», «Batyr Álı», «Aqyn taǵdyry», «Kreml saqshysy», «Ajaldy jeńgen alyptar», «Batyrlar dastany», «Ýborşıtsa», «Berlın kóshesinde», «Ispanııa», «Qarańǵy túnde», «Reın jaǵasynda» poemalarynyń, «Bizdiń Sáýle», «Qosh aman bol», «Bátımanyń haty», «Kút meni», «Súıgen jarǵa» taǵy basqa ánge arnalǵan óleńderiniń, Ybyraı Jaqaev ómirin beıneleıtin «Qyran tuǵyrdan ushady», Qazan tóńkerisiniń qarsańyndaǵy aýyl ómirin sýretteıtin «Aqmonshaq» (O.Bodyqovpen birge), «Qarbalasta» povesteri men romandarynyń, «Jyr kúmbezi» atty tarıhı romannyń avtory. «Eki zań», «Saılaý», «Aldar Kóse», «Bir semıa» atty pesalary bar. S.Aınıdiń «Quldar» romanyn qazaqshaǵa aýdardy. Qazan tóńkerisi, І dárejeli Otan soǵysy, úsh ret Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 98 jyl buryn (1916-1970) aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, professor, Kazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi ELAMANOV Ábdirahım dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynyń Presnov aýdanynda týǵan. Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtyn bitirgen. 1946-1952 jyldary - Sibir mal ósirý ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1952-1955 jáne 1956-1960 jyldary - Qazaq mal ósirý ǵylymı-zertteý ınstıtýty dırektorynyń orynbasary, dırektory. 1955-1956 jyldary - Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń orynbasary. 1957-1961 jyldary - Qazaq Aýyl sharýashylyǵy ǵylym akademııasy mal ósirý bólimshesiniń akademık-hatshysy. 1961-1962 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń bólim meńgerýshisi. 1962-1964 jyldary - Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri. 1964-1965 jyldary - Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń keńesshisi. 1965-1970 jyldary Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń orynbasary bolǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 88 jyl buryn (1926-1987) ınjener-geolog, geologııa-mınerologııa ǵylymdarynyń kandıdaty SÁLІMBAEV Ahmetjan dúnıege keldi. Almaty oblysynyń Eńbekshiqazaq aýdanynda týǵan. Qazaq ken-metallýrgııa ınstıtýtyn bitirgen. 1963-1965 jyldary - Soltústik Qazaqstan geologııalyq basqarmasynyń bas ınjeneri, bastyǵy, Qazaq KSR Memlekettik óndiristik geologııalyq basqarmasynyń tóraǵasy. 1965-1967 jyldary - Qazaq KSR Geologııa mınıstri. 1967-1987 jyldary Qazaq KSR Geologııa mınıstriniń orynbasary, Ońtústik Qazaqstan Geologııalyq basqarmasy Geologııalyq-tematıkalyq ekspedıtsııasy ortalyǵynyń bastyǵy bolǵan. Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. Uly Otan soǵysyna qatysqan. 83 jyl buryn (1931) pedagog, ónertaný ǵylymdarynyń kandıdaty, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri, KSRO baspa isiniń úzdigi SADYQOVA Ýasılıa Kenjeáliqyzy dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Qazaq qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1956-1960 jyldary - Qazaqstan Mádenıet mınıstrliginiń aǵa ınspektory. 1961-1970 jyldary - Qazaqstan kommýnıstik partııasy ortalyq komıteti mádenıet bóliminiń nusqaýshysy. 1971-1977 jyldary - Qazaqstan Mádenıet mınıstriniń orynbasary. 1977-1987 jyldary - Qazaqstan Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 1987-1992 jyldary Qazaqstan Ortalyq murajaıy mýzyka mádenıeti bóliminiń meńgerýshisi bolǵan. 1987 jyldan zeınet demalysyna shyqqan. «Qurmet belgisi» ordenimen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 54 jyl buryn (1960) ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty SÁIDENOV Ánýar Ǵalımollauly dúnıege keldi. Máskeý qalasynda týǵan. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin, aspırantýrasyn jáne London ýnıversıtetin bitirgen. 1994-1996 jyldary - Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankiniń konsýltanty, bankıri. 1996-1998 jyldary - QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary. 1998-1999 jyldary - QR Investıtsııa jónindegi memlekettik komıtetiniń atqarýshy dırektory, QR Investıtsııa jónindegi agenttiginiń tóraǵasy. 1999-2000 jyldary - QR qarjy vıtse-prezıdenti. 2000-2001 jyldary - «Qazaqstan Eksımbanki» JAQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2000-2004 jyldary - «Qazaqstan Halyqtyq jınaqtaý banki» AAQ basqarma tóraǵasynyń mindetin atqarýshy, tóraǵasy. «Qazaqstan Halyqtyq jınaqtaý banki» AAQ Dırektorlar keńesi tóraǵasynyń mindetin atqarýshy, tóraǵasy, 2004-2009 jyldary QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary, tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. 2009 jyldan «BTA Bank» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasynyń keńesshisi, 17 aqpannan «BTA Bank» aktsıonerlik qoǵamynyń dırektorlar keńesiniń sheshimimen basqarma tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵan. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev» ordenimen jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» mereıtoılyq medaldarmen marapattalaǵan. 41 jyl buryn sportshy, velosıped sportynan halyqaralyq dárejedegi sheber, Qazaqstan ulttyq qurama komandasynyń múshesi KIVILEV Andreı Mıhaılovıch (1973-2003) dúnıege keldi. Taldyqorǵan qalasynda týǵan. 1994 jyly Japonııanyń Hırosıma qalasynda ótken Azııa oıyndarynyń chempıony, Anglııada, Avstrııada, Japonııada, Italııada, Ekvadorda, Indonezııada ótken halyqaralyq jarystardyń birneshe dúrkin júldegeri. 103 jyl buryn (1911-1993) aǵyshyn jazýshysy-romanısi, Nobel syılyǵynyń laýreaty Ýılıam GOLDING dúnıege keldi. 100 jyl buryn (1914-1983) Búkilodaqtyq radıo dıktory, KSRO halyq ártisi LEVITAN ıÝrıı Borısovıch dúnıege keldi. 45 jyl buryn (1969) Reseı boksshysy, jasóspirimder álem chempıonattarynyń eki dúrkin jeńimpazy, álem chempıony jáne áýesqoı bokstan eki dúrkin Eýropa chempıony, bokstan KSRO eńbek sińirgen sport sheberi TsZıÝ Konstantın Borısovıch dúnıege keldi.