18 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
18 shilde, JUMA
AQSh-ta Ulttyq hot-dog kúni. Bul merekeni 1957 jyly AQSh Saýda palatasy resmı bekitken bolatyn. 1994 jyly ónim sapasy, dámi jáne jarnamasymen aınalysatyn Ulttyq hot-dog jáne sosıska keńesi quryldy. Keńestiń dástúrli músheleri hot-dogpen sosıskany unatatyndarǵa arnalǵan jarys ótkizip turady. Jarystyń 4 negizgi erejesi bar: 18 jasqa tolmaǵandarǵa hot-dogqa ketchýp jaǵýǵa bolmaıdy; hot-dogty tárelkege salmaı tek qana qolmen jeý kerek; qolǵa juqqan dámdeýishti jýýǵa bolmaıdy, saýsaqtaryńdy jalap tazalaýyń qajet; eshqashan da hot-dogty qytaı ydysyna salýǵa bolmaıdy, sebebi «hot-dog - amerıkandyqtardyń ulttyq tamaǵy» degen túsinik bar.
Nelson Mandelanyń halyqaralyq kúni. Ońtústik-Afrıka Respýblıkasynyń burynǵy prezıdentiniń beıbitshilik pen bostandyq isine qosqan úlesin moıyndaý belgisi retinde BUU Bas Assambleıasymen 2009 jyly bekitildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1 9 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev Patenttik-tehnologııalyq aqparat jáne aldyńǵy qatarly tehnologııalyq qozǵalys jolyndaǵy barlyq tosqaýyldardy alyp tastaýǵa múmkindik bergen Eýrazııalyq patenttik konventsııany bekitý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
1 3 jyl buryn (2001) Oral qalasynda Balalar men jasóspirimderdiń velosıped sporty mektebi ashyldy.
9 jyl buryn (2005) Oralda M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń janynan kolledj ashyldy. Matematıka, fızıka, aqparattyq júıe, stanok grafıkasy, sándik-qoldanbaly óner jáne halyq óneri mamandyqtary boıynsha oqytatyn bilim ordasynyń qurylý maqsaty pedagogıka mamandaryna sapaly bilim berý bolyp tabylady. Kolledjdi bitirgen túlekter oqýyn ýnıversıtette jalǵastyra alady.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń Dýbaıdaǵy Bas konsýldyǵy Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qataryna kirý strategııasyn arab tilinde jaryqqa shyǵardy. Bul basylym jetekshi arab elderiniń resmı, ǵylymı jáne isker toptaryn Elbasy Joldaýynyń negizi baǵyttarymen, atap aıtqanda Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń Qazaqstannyń halyqaralyq deńgeıdegi mádenıetaralyq jáne konfessııaaralyq dıalog ortalyqtarynyń biri retinde qyzmet atqarýǵa ázir ekenin qýattaǵan sózimen qeńinen tanystyrýǵa septigin tıgizdi.
5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jeke kásipkerlik máseleleri boıynsha ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» jeke kásipkerlikti damytýǵa járdemdesetin qosymsha sharalar alýǵa, kásipkerliktiń memleketpen jáne qoǵammen ózara is-qımylyn nyǵaıtýǵa, sonyń ishinde memlekettik organdar tarapynan tekserýler júrgizýdi tártipke keltirýge baǵyttalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
24 4 jyl buryn (1770) orys áskeri Large ózeninde túrikterdi jeńdi.
14 2 jyl buryn (1872) Ulybrıtanııada alǵash ret jasyryn daýys berý protsedýrasy ótkizildi.
11 7 jyl buryn (1897) reseılik kásiporyndarda jumys kúni 11,5 saǵatqa deıin qysqartyldy. Jeksenbi demalys kúni bolyp jarııalandy.
11 6 jyl buryn (1898) Per men Marııa Kıýrı Parıj Akademııasyna ýrannan basqa da radıoaktıvti elementterdiń barlyǵy týraly aıtylǵan baıandamany usyndy.
9 8 jyl buryn (1916) aǵylshyn kásipodaqtary soǵys kezinde merekelerden bas tartýǵa kelisim berdi.
9 6 jyl buryn (1918) «Moskovskaıa pravda» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi.
9 3 jyl buryn (1921) Frantsııada dárigerler Alber Kalmet pen Kamıl Geren balaǵa týberkýlezge qarsy alǵashqy ekpeni - BTsJ-ny (Kalmett-Geren Batsıllasy) jasady.
8 9 jyl buryn (1925) AQSh-ta áıelder erlerden kem emes avtomobıl júrgizýshisi bola alatyndyǵy týraly resmı túrde málim etildi.
4 2 jyl buryn (1972) Mysyr prezıdenti Anvar Sadat KSRO-ny ýáde etilgen qarý-jaraqtyń jetkizilimi bolmaı qalǵany úshin, Keńes Odaǵynan elden 20 myń áskerı keńesshini alyp ketýdi talap etti
40 jyl buryn (1974) Polshanyń Kostantınov qalasynda álemdegi eń bıik qurylys - Varshava radıosynyń 646 metrlik machtasy turǵyzylyp bitti. ıAn Polıak konstrýktsııasy boıynsha boı kótergen, salmaǵy 550 tonnalyq bul munara 1991 jyly jóndeý jumysy kezinde qulap túsken.
2 9 jyl buryn (1985) aty kópshilikke asa tanys emes reseılik baǵdarlamashy Alekseı Pajıtnov alǵashqy Tetrısti oılap tapty.
«Tetrısti» oılap tabý ıdeıasy matematık Solomon Golomb shyǵarǵan amerıkandyq bas qatyratyn oıyn «Pentomino Puzzle»-dan shyqqan.
«Tetrıs» paıda bolǵan 20 jyldyń ishinde oıynnyń barlyq túrleri (sonyń ishinde resmı statıstıkany jáne zańsyz satylymdardy qosa alǵanda) álem boıynsha úlken danalarmen tarady. Naqty aıtqanda 250 mln. danamen. Mundaı tanymaldylyqqa elektrondy oıyndardyń birde-biri ıe bolǵan emes.
20 jyl buryn (1994) 63 jastaǵy áıel rekord jasap, dúnıege sábı ákeldi. Onyń bul rekordy 2005 jylǵa deıin saqtalyp keldi.
ESІMDER
90 jyl buryn (1924) jazýshy, Uly Otan soǵysynyń ardageri FILATOV Valentın Mıhaılovıch dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1947-1963 jyldary «Lenınskaıa smena», «Kazahstanskaıa pravda» gazetteriniń ádebı qyzmetkeri bolǵan. 1963 jyldan biryńǵaı shyǵarmashylyq jumyspen aınalysty.
Qalamgerdiń «Na Mıýse» atty alǵashqy povesi 1961 jyly jaryq kórdi. 1970 jyly «Aqpan - qysqa aı» atty povester men áńgimeler jınaǵy jaryqqa shyqty.
7 6 jyl buryn (1938) ǵalym, ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen aýyl sharýashylyq qyzmetkeri BAIBARAQOV Eshimbet dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Kegen aýdanynda (qazirgi Raıymbek aýdany) týǵan. Almaty zootehnıkalyq-maldárigerlik jáne Qazaq aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn bitirgen. 1962-1974 jyldary ákimshilik-sharýashylyq organdarynda jaýapty qyzmetter atqarǵan. 1974-1994 jyldary «Abaı» óndiristik qus sharýashylyǵy birlestiginiń bas dırektory. 1994-1996 jyldary - «Abaı» aımaqtyq aktsıonerlik kompanııasynyń prezıdenti. 1996-1999 jyldary - Qazaq memlekettik basqarý akademııasynyń prorektory, 1999 jyldan bastap T.Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıka ýnıversıtetiniń professory bolyp isteıdi. Baıbaraqovtyń ǵylymı-zertteý jumystary qus sharýashylyǵy tehnologııasyn jetildirýge, ondaǵy ónimniń ózindik qunyn kemitýge, eńbek ónimdiligin jáne shyǵyn qaıtarymdylyǵyn arttyrýǵa negizdelgen. Birneshe kitaptyń 78 ǵylymı eńbektiń jáne 4 monografııanyń avtory. 4 ǵylym kandıdatyn daıarlaǵan.
«Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan.
7 5 jyl buryn (1939) jazýshy, aýdarmashy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi TІLEÝHANOV Tólek dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn mektep muǵalimi bolyp bastaǵan. 1974-1996 jyldary «Jazýshy» baspasynyń aǵa redaktory, bólim meńgerýshisi, «Aıqap» jýrnalynyń bas redaktory qyzmetterin atqarǵan. 1996 jyldan «Juldyz» jýrnalynyń bólim meńgerýshisi bolǵan.
Qalamgerdiń shyǵarmalary 1965 jyldan bastap jaryq kóre bastady. Onyń «Kórshi kelinshek», «Sharapatty jan», «Ózgeniń baqyty úshin», «Ómir arnaýy», «Máýeli báıterek» áńgime-povesteri, «Keleshek kirispesi», «Úsh urpaq muńy» romandary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda A.Marshaldyń, A.Chehovtyń, A.Plavkanyń, H.Názirdiń, A.Belıaevtiń shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalaǵan.
70 jyl buryn (1944) dırıjer, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri SADYQOVA Raısa Qudaıbergenqyzy dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Almaty mýzyka ýchılışesin, Almaty konservatorııasyn, Sankt-Peterbor konservatorııasyn bitirgen. 1964-1975 jyldary - Qazaq ult aspaptar orkestriniń ártisi. 1975 jyldan Qazaq opera jáne balet teatrynyń dırıjeri bolǵan.
5 3 jyl buryn (1961-1999) akter, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty ÁShІMOV Saǵı Asanáliuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty teatr jáne kıno ınstıtýtyn bitirgen. Kınodaǵy eń alǵashqy róli - «Óz dánińdi ósir» fılmindegi Qalam. Keıin «Mazasyz balalardaǵy» Ákim, «Oılanýǵa bir aıdaǵy» Arystan, «Qaraly sulýdaǵy» qyzmetshi, «Aısulý jaıly ańyzdaǵy» Táýekel han, 4 serııaly «Shoqan Ýálıhanov» telefılmindegi Shoqan, qazaqtyń tuńǵysh kópserııaly «Toǵysqan taǵdyrlar» telefılmindegi Temir Sabyrovtyń rólderin somdaǵan.
4 4 jyl buryn (1970) QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń jaýapty hatshysy ǴALYMOVA Álııa Qaıratqyzy dúnıege keldi.
Pavlodar qalasynda týǵan. Qazaq. Ál-farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń tarıh fakýltetin bitirgen (1992), áleýmettik-saıası pánderdiń oqytýshysy. Tarıh ǵylymynyń kandıdaty (2006). Kandıdattyq dıssertatsııasynyń taqyryby: «Soltústik Qazaqstannyń qazirgi aýyldaryndaǵy qazaq otbasylary»(etnosotsıologııalyq zertteý). 1987 jyldan bastap - S.M. Kırov atyndaǵy qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń stýdenti. 1992 jyly - qazaq-german tehnıkalyq bıznes kolledjiniń oqytýshysy (Pavlodar q). 1995 jyldan bastap - oqytýshy, S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy, 2000 jyldan bastap L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń oqytýshysy. 2003 jyldan bastap QR Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat bóliminiń bas sarapshysy. 2004 jylǵy qyrkúıekten bastap QR Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat basqarmasy áleýmettik saıası bóliminiń sektor meńgerýshisi, 2005 jyly - sektor meńgerýshisi, 2006 jyldan bastap QR Prezıdenti Ákimshiligi Saıası áleýmettik bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 2008 jyly - QR Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 2010 jyly - Pavlodar oblysy ákiminiń orynbasary. 2012 jylǵy aqpannan bastap qazirgi ýaqytqa deıin QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń jaýapty hatshysy.
30 jyl buryn (1984) qazaqstandyq tennısshi VOSKOBOEVA Galına Olegovna dúnıege keldi.
Máskeýde týǵan. Máskeýde Reseı Halyqtar dostyǵy ýnıversıtetin aıaqtady. Reseıdiń sport sheberi. Búgingi kúni Qazaqstan atynan jarystarǵa qatysýda.
Jeke syndaǵy WTA reıtıngisindegi eń joǵarǵy oryn - 64 (2009 jyldyń 16 aqpany).
Juptasyp óner kórsetýdi WTA reıtıngisindegi eń joǵarǵy oryn - 31 (2007 jyldyń 29 qańtary).
5 2 jyl buryn (1962) «QazTransGaz» AQ Apparatynyń jetekshisi JAMANBEKOV Almas Melsuly dúnıege keldi Almaty qalasynda týǵan. 1999-2000 jj. - «ATF» Bank» AQ ákimshilik basqarmasynyń bastyǵy. 1998-2000 jj. - «Qazaqstannyń Halyq banki» AAQ-da ákimshilik-sharýashylyq departamentiniń dırektory,Apparat jetekshisi, basqarýshy dırektor. 2000-2001 jj. - «Qaztransoıl» JAQ ákimshilik departamentiniń bastyǵy. 2001-2002 jj. - «Munaı jáne gaz kóligi» JAQ ákimshilik departamentiniń dırektory. 2002-2003 jj. - «Qazaqstan Halyq banki» AAQ Basqarýshy dırektory. 2003 jyly «QazMunaıGaz» saýda úıi» AQ-nyń atqarýshy dırektory. 2003-2006 jj.- QR Prezıdenti Ákimshiliginiń bas sarapshysy.
2006-2007 jj. - «Qazaqtelekom» AQ-nyń vıtse-prezıdenti. 2007-2009 jj.- «Qazaqtelekom» AQ-nyń memlekettik organdarmen jumys jónindegi bas dırektory. 2011-2012 jj. - «QazTrasGaz» AQ bas dırektorynyń orynbasary. 2012 jyldyń maýsymynan «QazTransGaz» AQ Apparatynyń jetekshisi.
6 7 jyl buryn (1947) Almaty qalasy ákimi apparatynyń is basqarýshysy QOSYNOV Tórebek Oljabaıulydúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Qazaqstandyq menedjment, ekonomıka jáne boljamdaý ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn jylý jelisi №17 ýchaskesiniń slesar-santehnıgi bolyp bastady, Qazaq eginshilik ınstıtýtynyń «Qaskeleń» tájirıbe sharýashylyǵynda brıgadırdiń kómekshisi, brıgadır boldy, partııa, sharýashylyq qyzmetinde jaýapty jumystar atqardy. 1991-1992 jyldary - QR Prezıdenti men Mınıstrler Kabıneti Apparatynyń uıymdyq-ınspektorlyq jáne aımaqtyq damý bóliminiń bas ınspektory. 1992-1995 jyly - Almaty oblysy Qaskeleń aýdany ákimshiliginiń ákimi. 1995-1996 jyldary - QR Orman sharýashylyǵy komıteti tóraǵasynyń orynbasary, birinshi orynbasary. 1997 jyly - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń orynbasary - Orman jáne ańshylyq sharýashylyǵy komıtetiniń tóraǵasy. 1997-1998 jyldary - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń orman jáne ańshylyq sharýashylyǵy komıtetiniń tóraǵasy. 1998-1999 jyldary - QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń orman, balyq jáne ańshylyq sharýashylyǵy komıtetiniń tóraǵasy. 2004-2005 jyldary - QR Prezıdenti Іs basqarýshysynyń orynbasary, QR Prezıdentiniń Іs basqarmasynyń «Memlekettik rezıdentsııalar dırektsııasy» RMK dırektory. 2005-2008 jyldary - QR Prezıdenti Kúzet qyzmetiniń shtab bastyǵy. Qazirgi qyzmetinde - 2008 jyldan beri.
«Qurmet belgisi», «Qurmet» ordenderimen, medaldarymen marapattaldy.
9 6 jyl buryn (1918-2013) OAR-dyń 1994-1999 jyldardaǵy prezıdenti, saıası qaıratker, Nobel syılyǵynyń laýreaty Nelson MANDELA dúnıege keldi.
80 jyl buryn (1933) keńestik jáne reseılik aqyn, prozashy, kósemsózshi, kınostsenarıst, kınorejısser Evgenıı EVTÝShENKO dúnıege keldi.