18 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
18 maýsym, S ÁR SENBІ
Ázirbaıjanda adam quqyǵy kúni. Ázirbaıjan Prezıdenti Ilham Álıevtiń 2007 jylǵy maýsymnyń 18-degi Qaýlysyna sáıkes jyl saıyn atap ótedi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 2 jyl buryn (1992) KSRO Túrkistan áskerı okrýgi taratyldy.
8 jyl buryn (2006) Egemendi elimizdiń baılanys jáne habar taratýǵa arnalǵan «QAZSAT» dep atalatyn tuńǵysh geostatsıonarlyq jer serigi josparlanǵan tańǵy saǵat 4 saǵat 44 mınýtta Baıqońyr aılaǵynan ǵaryshqa ushyryldy. Táýelsiz Qazaqstannyń ǵaryshtyq derjavalar qataryna qaraı aıaq basqan alǵashqy qadamynyń habarshysyndaı bolǵan osy jer seriginiń ushyrylý sátin Qazaqstan men Reseı Prezıdentteri Nursultan Nazarbaev pen Vladımır Pýtın arnaıy kelip baqylady. «QAZSAT» jer seriginiń tehnıkalyq resýrsy 12 jyl. Bul elimizdiń eń shalǵaı aýdandary men aýyldaryn telekommýnıkatsııalyq qyzmetpen qamtamasyz etýge arnalǵan.
7 jyl buryn (2007) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Ákimshilik rásimderdi jetildirý máseleleri boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý týraly» sapaly memlekettik qyzmet usynýdy qamtamasyz etýge baǵyttalǵan Zańǵa qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Memlekettik josparlaý júıesi týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Oralda b.e.d. VІ-ІІ ǵasyrlardaǵy arheologııalyq qazbalar tabyldy. Tabylǵan turmys tirshilik zattary jáne áshekeı buıymdardy baǵalaý úshin Reseıdiń jáne Germanııanyń ǵalymdary shaqyrtylǵan. Ǵalymdar bul qazbalardyń tarıhı mańyzdylyǵy zor ekenin baǵalap, olardy halyqaralyq tizimge enetinin habarlady.
ESІMDER
114 jyl buryn (1900-1984) sýretshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ANTOŞENKO-OLENEV Valentın Iosıfovıch dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Poltava oblysynda týǵan. Máskeýdegi joǵarǵy tehnıkalyq kórkemsýret sheberhanasynda oqyǵan.
«Sovetskaıa step», «Eńbekshi qazaq», «Jarshy», «Áıel teńdigi» gazet-jýrnaldar redaktsııalarynda jumys istegen.
Tarıhı taqyrypqa jazylǵan «Ákelerimizdiń jastyq shaǵy», «Qamyǵý», «Bostandyq jáne ólim» grafıkalary, «І.Jansúgirov», «P.Pıkasso», «O.Renýar», «Y.Jaqaev», «A-H.ıArmuhamedov», taǵy basqa psıhologııalyq portretteri jáne zamandastar ómirinen alynǵan romantıkalyq sıpattaǵy «Jarqyraıdy jańa qurylys ottary», «Mazar», «Qonaqqa barý» lınogravıýralyq shyǵarmalary bar. Shyǵys taqyrybyna arnalǵan «Hıýa», «Aqyndar» toptamalary bar.
10 6 jyl buryn (1908-2002) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty DOBROTIN Nıkolaı Alekseevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Penza qalasynda týǵan. Dondaǵy Rostov qalasyndaǵy Soltústik Kavkaz memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1931-1976 jyldary - KSRO Ǵylym akademııasy Fızıka ınstıtýtynyń aspıranty, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, dırektordyń orynbasary. 1950-1955 jyldary - KSRO Ǵylym akademııasy Tóralqasynyń ǵylymı hatshysy. 1968-1976 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Joǵary energııa fızıkasy ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1976-1987 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tóralqasynyń múshesi, Joǵary energııa fızıkasy ınstıtýty dırektorynyń orynbasary, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń fızıka-matematıka bólimshesi akademık-hatshysynyń orynbasary bolǵan. 1987 jyldan zeınet demalysyna shyqqan. Negizgi ǵylymı eńbekteri atom ıadrosy men ǵaryshtyq sáýleler fızıkasyna arnalǵan. «ıAdrolyq fızıkanyń eksperımenttik ádisteri», «Kosmos sáýleleri» atty eńbekterdiń avtory.
3 márte «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
10 3 jyl buryn (1911-1943) Keńes Odaǵynyń Batyry LITVINOV Petr Dmıtrıevıch dúnıege keldi.
Kókshetaý oblysy (qazirgi Aqmola oblysy) Volodar aýdanynda týǵan. Dnepr ózeni jaǵalaýynda bolǵan urystarda asqan erlik kórsetip, jaý shabýylyna birneshe márte toıtarys bergen. 1943 jyly qazannyń 18-i kúngi soǵys barysynda qaza tapqan. Dnepropetrovsk oblysynyń Verhnedneprovsk aýdany Pravoberejnoe aýylynda Batyrǵa eskertkish ornatylsa, Volodar aýdanyndaǵy bir mektep Petr Lıtvınov esimimen atalady.
Lenın, Qyzyl Juldyz ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
9 9 jyl buryn (1915-2007) jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty SERGEEV Aleksandr Nıkolaevıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Reseıdiń Týla qalasynda týǵan. Almaty joǵary partııa mektebin, Máskeý joǵary partııa mektebin bitirgen.
Qaraǵandy oblystyq radıokomıtetiniń bas redaktory, «Sotsıalıstıcheskaıa Karaganda» oblystyq gazeti bas redaktorynyń orynbasary, «Kazahstanskaıa pravda» respýblıkalyq gazeti redaktorynyń birinshi orynbasary, «Sovetskıı patrıot» gazetiniń Qazaqstan men Qyrǵyzstan boıynsha menshikti tilshisi, «Ara» - «Shmel» jýrnaly redaktorynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan.
«Pastyr ponevole», «Opasnoe zadanıe», «Synovıa vozvraşaıýtsıa», «Zvezdnoe nebo Talgata» áńgimeler, povesteriniń, «Peterbýrgskıı posol», «Iskýplenıe» romandarynyń avtory.
Kóptegen shyǵarmalary qazaq tiline aýdarylǵan. Orys tiline qazaq jáne uıǵyr jazýshylarynyń shyǵarmalaryn tárjimálaǵan.
Otan soǵysy ordenimen, medaldarmen, Qazaqstan Joǵarǵy Keńesiniń gramotasymen marapattalǵan.
9 3 jyl buryn (1921-2001) fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri AIDAROV Ǵubaıdolla dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Qazirgi Mańǵystaý oblysy, Mańǵystaý aýdany Telman aýylynda dúnıege kelgen. Shymkent oqytýshylar ınstıtýtyn, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1944-1959 jyldary - muǵalim, orta mektep dırektorynyń orynbasary, dırektory. 1959 jyldan Qazaqstan Ǵylym Akademııasy Til bilimi ınstıtýtynda kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri.
250-den astam ǵylymı-zertteý eńbek, onyń ishinde 10 monografııa men joǵary oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyq jazǵan.
Ǵubaıdolla Aıdarov ǵylymı eńbekterinde kóne túrki eskertkishteriniń mátinderin qazirgi grafıka boıynsha transkrıptsııalap, olardyń tilin lıngvıstıkalyq turǵydan jan-jaqty taldaǵan, eskertkishter tiliniń qazirgi qazaq tiline jaqyndyǵyn zerttep, dáleldegen.
7 5 jyl buryn (1939) veterınarııa ǵylymynyń doktory, professor BIıAShEV Qadyr dúnıege keldi.
Q.Bııashev ınfektsııaly aýrýdyń aldyn alý úshin paıdalanylatyn bıologııalyq dári-dármektiń 23 túrin oılap taýyp, óndiriske engizdi. Ol oılap tapqan dári-dármektiń 10-nan astam túri San-Dıego (AQSh) qalasynda ótken «Qazaqstan-95» konferentsııa-kórmesine qoıylyp, maqtaý qaǵazdaryna ıe boldy. Ǵalym iri qara men qustardyń ishek aýrýlarynyń aldyn alý jóninde 170-ten asa ǵylymı-ádistemelik eńbek jazdy. Ǵylymı eńbekteri Túrkııa, Germanııa, Reseı, Belarýs baspasózderinde jarııalandy. 2 avtorlyq kýáligi, 21 patenti bar.
«Parasat» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 3 jyl buryn (1941-1999) Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Ósimdikti qorǵaý komıtetin uıymdastyrýshy ári tuńǵysh tóraǵasy, «Ósimdikti qorǵaý» jýrnalynyń negizin qalaýshy ári alǵashqy bas redaktory QASYMHANOV Rahymbek Qasymhanuly dúnıege keldi.
Pavlodar oblysynda týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. 1965-1970 jyldary - Qazaq KSR-i Astyq ónimderi mınıstrliginiń jetekshi, bas mamany. 1970-1977 jyldary - Qazaq KSR-i Daıyndaý mınıstrligi Respýblıkalyq astyq ónimderin qorǵaý jónindegi basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy. 1977-1979 jyldary - Qazaq KSR-i Mınıstrler Keńesi tóraǵasynyń birinshi orynbasarynyń kómekshisi. 1979-1994 jyldary - «Qazaýylsharýashylyqhımııa» RǴÓB tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1994-1996 jyldary - «Qunarlylyq» Memlekettik aktsıonerlik kompanııasyniń birinshi vıtse-prezıdenti. 1996-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Memlekettik hımııa komıssııasynyń, Ósimdikti qorǵaý komıtetiniń tóraǵasy bolǵan.
6 5 jyl buryn (1949) tehnıka ǵylymynyń doktory, professor ShYNYBAEV Maqsat Danııaruly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtyn bitirgen. 1971 jyldan qazirgi Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń kishi ǵylymı qyzmetkeri, oqytýshysy, aǵa oqytýshysy, dotsenti, qoldanbaly mehanıka kafedrasynyń professory qyzmetterin atqarǵan.
Ǵalymnyń 80-nen astam ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 3 monografııasy, 2 oqýlyǵy jaryq kórgen.
5 8 jyl buryn (1956-2006) zańger, zań ǵylymynyń kandıdaty, polıtsııa general-maıory ESІMOV Serik Aıashuly dúnıege keldi.
Aqtóbe qalasynda týǵan. KSRO Іshki ister mınıstrligi Qaraǵandy joǵary mektebin bitirgen. 1979-1986 jyldary - Batys Qazaqstan Kóliktegi ishki ister basqarmasynyń ınspektory, aǵa ınspektory, aǵa jedel ýákili, tergeýshisi. 1986-1994 jyldary - Aqtóbe stansasyndaǵy Jelilik ishki ister bólimi Sotsıalıstik múlikti talan-tarajǵa salýmen kúres bóliminiń bastyǵy, Qandyaǵash stansasyndaǵy Jelilik ishki ister bóliminiń bastyǵy, Batys Qazaqstan Kóliktegi ishki ister basqarmasynyń bólim bastyǵy, Aqtóbe stansasyndaǵy Jelilik ishki ister bóliminiń bastyǵy, Batys Qazaqstan Kóliktegi ishki ister basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 1994-1995 jyldary - Reseı Federatsııasy Іshki ister mınıstrligi Akademııasynyń tyńdaýshysy. 1995-1997 jyldary - Batys Qazaqstan Kóliktegi ishki ister basqarmasy bastyǵynyń birinshi orynbasary, bastyǵy. 1997-2002 jyldary - Aqtóbe oblystyq Іshki ister basqarmasynyń bastyǵy. 2002-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrligi Memlekettik kúzet qyzmeti departamenti bastyǵynyń birinshi orynbasary. 2003-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrligi asa aýyr qylmystarmen kúresti úılestirý ortalyǵynyń Batys aımaqtyq uıymdasqan qylmyspen kúres basqarmasynyń bastyǵy.
«Krımınologıcheskaıa harakterıstıka kraj grýzov na na jelezodorojnom transporte» atty kitaby jaryq kórgen.
5 7 jyl buryn (1957) QR BǴM Ǵylym komıteti Informatıka jáne basqarý problemalary ınstıtýtynyń dırektory QALIMOLDAEV Maqsat Nurádiluly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Raıymbek aýdanynyń Tekes aýylynda týǵan. S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń mehanıka jáne qoldanbaly matematıka fakýltetin bitirgen (1980), mamandyǵy - «Qoldanbaly matematıka». Fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty (1990), doktory (2000). Doktorlyq dıssertatsııasynyń taqyryby: «Jelilik emes kópshamaly fazalyq júıelerdiń turaqtylyǵy jáne matematıkalyq úlgilenýi». Professor (2003 jyldan). QR IA korrespondent-múshesi (2003). 4 jarııalanǵan monografııanyń, 5 kómekshi oqý quralynyń; 80-nen astam ǵylymı maqalanyń avtory. Avtorlyq kýálik ıegeri (2010). Onyń jetekshiligimen fızıka-matematıka, tehnıka jáne pedagogıka ǵylymdarynyń ǵylymı dárejelerin izdenýshi 1 doktorlyq jáne 7 kandıdattyq dıssertatsııa qorǵalǵan.
Qazaq, orys jáne aǵylshyn (aýyzeki) tilderin biledi. 1975 jyldan - S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń stýdenti. 1980 jyldan - QazKSR ǴA Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynyń ekonomıkalyq-matematıkalyq ádister zerthanasynyń ınjeneri. 1982-jyldan - S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (ál-Farabı atyndaǵy QazMÝ) basqarý teorııasy kafedrasynda aǵa zerthanashy, aspırant, assıstent, aǵa oqytýshy, dotsent. 2001 jyldan - QR BǴM Ǵylym departamentinde basqarma bastyǵy, departament dırektorynyń orynbasary. 2003 jyldan - QR BǴM Joǵary attestatsııalyq komıteti teraǵasynyń birinshi orynbasary. 2005 jyldan - ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń aqparattyq júıeler kafedrasynyń professory.
2008 jyldyń mamyr aıynan beri - QR BǴM Ǵylym komıteti Informatıka jáne basqarý problemalary ınstıtýtynyń dırektory.
50 jyl buryn (1964) «Qazaqstan ınjınırıng» aktsıonerlik qoǵamy basqarmasynyń tóraǵasy SMAǴULOV Bolat Sovetuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. Qaraǵandy kooperatıvtik ınstıtýtyn, «Turan» ýnıversıtetin bitirgen. 1992-1998 jyldary jeke kásipkerlikpen aınalysqan. 1998-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Kásiporyndardy qaıta qurý jáne taratý agenttigi Astana qalasy boıynsha fılıalynyń dırektory. 2001-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń komıtet tóraǵasynyń orynbasary. 2003-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda mınıstrligi Saýda komıtetiniń tóraǵasy, Indýstrııa jáne saýda vıtse-mınıstri. 2006-2008 jyldary - Astana qalasy ákiminiń orynbasary. Keıingi jyldary «Qazaqstandyq memlekettik-jeke áriptestik ortalyǵy» aktsıonerlik qoǵamy basqarasynyń tóraǵasy boldy.
10 9 jyl buryn (1905-1989) keńes shyǵystanýshysy, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Tájik KSR Ǵylym Akademııasynyń korrespondent múshesi, Tájik KSR-iniń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri BRAGINSKII Iosıf Samýılovıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Kıev qalasynda týǵan. Máskeý Shyǵystaný ınstıtýtyn bitirgen.
KSRO Ǵylym Akademııasynyń Shyǵystaný ınstıtýtynda, Dúnıejúzilik ádebıet ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, «Azııa jáne Afrıka halyqtary» jýrnalynyń bas redaktory bolǵan.
Negizgi eńbekteri Orta Azııa halyqtary ádebıetiniń tarıhı jáne teorııalyq máselelerin, Shyǵys pen Batys ádebıetiniń ózara baılanysyn, parsy-tájik ádebıetiniń klassıkteri Rýdakı, Fırdoýsı, Hafız, Jámı eńbekterin, tájik keńes ádebıetin zertteýge arnalǵan.
«Sadrıddın Aını», «12 mınıatıýr», «Issledovanııa po tadjıkskoı kýltýre», «Iranskoe lıteratýrnoe nasledıe» atty kitaptardyń avtory.
7 9 jyl buryn (1935) keńestik jáne reseılik teatr jáne kıno akteri, pedagog, qoǵam qaıratkeri SOLOMIN ıÝrıı Mefodevıch dúnıege keldi.
7 8 jyl buryn (1936) Sýrınam saıasatkeri, Sýrınam prezıdenti (1991-1996, 2000-2005, 2005-2010) Ronald Rýnaldo VENETIAN dúnıege keldi.
7 2 jyl buryn (1942) Ońtústik Arfınka Respýblıkasynyń 1999-2008 jyldardaǵy prezıdenti Tabo MBEKI dúnıege keldi.
6 5 jyl buryn (1949-2010) Polsha prezıdenti (2005-2010), «Quqyq jáne ádilettilik» partııasy kóshbasshylarynyń biri Leh Aleksandr KAChINЬSKII dúnıege keldi.
72 jyl buryn (1942) brıtandyq mýzykant, «The Beatles» tobynyń negizin qalaýshylardyń biri Djeıms Pol MAKKARTNI dúnıege keldi.