18 mamyr. QazAqparat kúntizbesi: Atýaly kúnder, oqıǵalar, esimder
ATAÝLY KÚNDER
«Túrki jazýy» kúni
2014 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń sheshimimen 18 mamyr «Túrki jazýy kúni» dep jarııalanyp, Úkimet sheshimimen bekitildi. Bul datanyń tańdalý sebebi, dál osy kúni ejelgi túrki sózderi jazylǵan Kúlteginniń kók tasynyń kóshirmesi Mońǵolııa dalasynan Astanaǵa ákelingen bolatyn.
2014 jyly «Túrki jazýy kúnin» atap ótý maqsatynda Astanada alǵash ret halyqaralyq forým ótti. Ony halyqarylyq Túrki akademııasy uıymdastyrdy. Ekikúndik sharaǵa Túrkııa, Ázerbaıjan, Qyrǵyzstan, Reseı jáne ózge de túrkitildes elderden kórnekti ǵalymdar men qoǵam qaıratkerleri, depýtattar men dıplomattar qatysty. Olar túrki jazýynyń ótkeni men bolashaǵyn, ortaq tarıhtyń mán-mańyzy men zerttelý máselelerin talqylady.
Kóne túrik jazýy - rýna nemese syna jazýy dep atalady. Kóne túrik jazýynyń eskertkishteri Ortalyq Azııa aýmaǵynda kóp tabylǵan. Olardyń ishindegi eń belgilisi Soltústik Mońǵolııa jerindegi Orhon, Selenga, Toly ózenderiniń boıynan tabylǵan tastaǵy jazýlar. Rýna jazýlary túrikterdiń ataqty bıleýshileri Bilge qaǵan, Kúltegin, Tonykóktiń qurmetine arnalǵan.
Ertedegi túrik jazýyn tuńǵysh ret HVІІІ ǵasyrdyń 20-jyldarynda І Petrge qyzmet etken nemis ǵalymy D.Messershmıdt pen oǵan erip júrgen shvedtiń tutqyn ofıtseri I.Stralenberg Enıseı ańǵarynda ashty. Olar Skandınvııanyń rýnalyq jazýymen uqsastyǵyna qarap, ony «rýnalyq» jazý dep atady. Ataý onsha dál bolmaǵanymen, qolaıly bolyp shyqty jáne ǵylymda osy ataý ornyǵyp qaldy. 1889 jyly N.M.ıAdrıntsev Soltústik Mońǵolııada, Orhon ózeniniń ańǵarynan rýna jazýlary bar orasan zor qulyptastardy tapty.
Tabylǵan teksti oqýdyń kiltin alǵash tapqan dat ǵalymy V.Tomsen, al jazbalardy alǵash ret oqyǵan orys túrkology V.Radlov boldy.
Halyqaralyq murajaılar kúni
1977 jyldan bastap jyl saıyn álemniń 150-den astam elinde atalyp ótedi. Osy kúni barlyq murajaılarda ashyq esik kúni ótedi. Qazaqstanda 224 murajaı bar.
Dúnıejúzilik JITS-ke qarsy vaktsınalaý kúni
1997 jyly 18 mamyrda AQSh prezıdenti Bıll Klınton Baltımordaǵy Morgan memlekettik ýnıversıtetiniń túlekteri aldynda sóz sóıledi. Ol óz sózinde ǵylym men tehnologııa dáýirinde jańa maqsattar qoıýǵa shaqyrdy. Osy maqsattardyń ishinde ol JITS-ke qarsy ekpe jasaýdy atap, AITV-ǵa qarsy tıimdi ekpeniń JITS-ti joıa alatynyn málim etti. Alǵash ret Dúnıejúzilik JITS-ke qarsy ekpe kúni bir jyldan keıin, 1998 jyly atalyp ótildi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1945 jyly Qostanaı oblysynda topografııalyq-geodezııalyq qyzmet uıymdastyryldy.
1973 jyly Aqtóbe qalalyq Oqýshylar saraıy ashyldy.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Amerıka Qurama Shtattaryna alǵashqy resmı saparymen bardy. Sapar barysynda Elbasy AQSh Prezıdenti Djordj Býshpen, Memleket hatshysy Dj.Beıkermen, qorǵanys mınıstri R.Cheınımen, qarjy mınıstri N.Breıdımen, aýyl sharýashylyǵy mınıstri E.Mendıganmen, ortalyq barlaý basqarmasynyń dırektory R.Geıtspen, senatorlar Dj.Mıtchelmen, R.Doýlmen, K.Pellmen, S.Nannmen, A.Krenstonmen, R.Lýgarmen, Dj.Baıdenmen, K.Levınmen, «Shevron» korporatsııasynyń tóraǵasy K.Derrmen kezdesýler ótkizdi.
1996 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaev aqyn Oljas Omaruly Súleımenovke «Qazaqstannyń Halyq jazýshysy» kýáligin jáne tósbelgisin tabys etti.
1999 jyly Kentaý qalasynda kompozıtor Seıdolla Báıterekov atyndaǵy Halyqaralyq «Álııa» án festıvali ótti.
2001 jyly Astana qalasyndaǵy L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde Kúltegin eskertkishiniń ǵylymı kóshirmesi ornatylyp, Qazaqstan Respýblıkasy Táýelsizdiginiń 10 jyldyǵyna arnalǵan «Baıyrǵy túrki mádenıeti: jazba eskertkishter» taqyryby boıynsha halyqaralyq ǵylymı-teorııalyq konferentsııa óz jumysyn bastady.
2006 jyly Keńes Odaǵynyń Batyry Álııa Moldaǵulovaǵa týraly «Álııa ǵumyr: erlik pen ónege» atty jańa kitap jaryq kórdi.
2010 jyly QR Prezıdenttik mádenıet ortalyǵynda belgili qazaqstandyq sýretshi Erbolat Tólepbaıdyń kórmesi ashyldy. Sýretshi ekspozıtsııaǵa jeke kollektsııasyndaǵy, sońǵy bes jylda qylqalamynan týǵan týyndylaryn qoıdy.
Erbolat Tólepbaı - Tretıakov galereıasynda jeke kórmesin ótkizgen jalǵyz qazaq sýretshisi. Qazir onyń týyndylary Frantsııa, Italııa, Germanııa, Úndistan, Qytaı, Egıpet, Reseı elderiniń aldyńǵy qatarly mýzeıleriniń kórkine aınalǵan.
2010 jyly «M.A.R.I.D.I.» kompanııasynyń mamandary qazaq tilin úırenýge arnalǵan taptyrmas baǵdarlamany jasap shyqty.
Baǵdarlamanyń leksıkalyq qory 13 700 sóz jáne 8 000 frazadan quralǵan. Onyń aýyzeki sóıleýdi úırenýge arnalǵan bólimi, bıznes termınderiniń keńeıtilgen sózdigi, býhgalterııa jáne is júrgizýge mamandandyrylǵan bólimi bar.
Eýropanyń «M.A.R.I.D.I.» kompanııasy - shet tilderdi jyldam úıretýge arnalǵan kásibı ІT-sheshimder jasaý boıynsha aldyńǵy qatarly kompanııalardyń biri.
2011 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet mınıstrliginiń Din isteri komıteti Qazaqstan Respýblıkasynyń Din isteri jónindegi agenttigine aınaldyrylyp, oǵan konfessııaaralyq kelisim, azamattardyń nanym erkindigin qamtamasyz etý, dinı birlestiktermen ózara yqpaldastyq salasyndaǵy quzyretter berildi.
2011 jyly Ábý-Dabı qalasynda BAÁ negizin qalaýshy, BAÁ prezıdenti sheıh Zaıd ben Sultan Ál-Nahaıan atyndaǵy Memlekettik ýnıversıtette Dj. Aıtkenniń «Nursultan Nazarbaev jáne Qazaqstannyń qurylýy» atty kitabynyń arab tilindegi nusqasy tanystyryldy.
Avtor osy basylymǵa arab jurtshylyǵynyń erekshe qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵanyn tilge tıek etip, bul N. Nazarbaev basqaryp otyrǵan Qazaqstan álemniń kóptegen halyqtary úshin beıbitshiliktiń, gúldenýdiń, turaqty órkendeýdiń sımvolyna aınalǵanyn kórsetetinin aıtty.
2011 jyly Bolgarııanyń ekonomıkalyq, mádenı, týrıstik ortalyqtarynyń biri Plovdıv qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti konsýldyǵy saltanatty túrde ashyldy. Ol qazirgi Qazaqstanǵa qyzyǵatyn bolgarııalyqtar úshin aqparattyq ortalyqqa aınalyp, eki el arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń damyp kele jatqanyna aıǵaq boldy.
2011 jyly Pavlodar oblysynda Slavıan jazýy men mádenıetin aptalyǵy ashyldy. Alǵashqy kúni ótken rarıtet kitaptardyń kórmesine tuńǵysh baspager Ivan Fedorovtyń «Azbýkasy», knıaz Svıatoslav kitaptarynyń faksımılııasy, HІH ǵasyr jáne HH ǵasyrdyń bas kezindegi basylymdar qoıyldy.
2011 jyly Shymkentte saltanatty túrde Memlekettik rámizder alańy ashyldy. Onda granıtten jasalǵan QR Eltańbasy, Táýelsizdik týraly deklaratsııa jáne el kartasy ornatylǵan.
2012 jyly QR Ulttyq banki quny 2012 jylǵy dızaıny ózgertilgen 10 000 teńgelik banknotanyń aınalymǵa shyǵarylǵanyn habarlady.
2012 jyly Qazaqstanda TMD elderiniń alǵashqy «Sımýrg-Etno-Fest» Halyqaralyq etnografııalyq fılmder festıvali ótti. Oǵan Ortalyq Azııa jáne túrki álemi elderiniń kınematograftary jumyldyryldy.
2013 jyly Zamanaýı óner mýzeıinde «NEFORMAT» atty erekshe kórme ashyldy. Kórmeni ashýdaǵy maqsat úlken ólshemdegi kartınalardy ǵana emes, sonymen qatar tarıhı tulǵalar - Isataı men Mahambettiń, Almatynyń 20-jyldardaǵy kelbeti órnektelgen sýretterdi, t.b. keń jurtshylyqqa kórsetý boldy. Kórmege 1950-1977 jyldary Qazaqstan, Reseı, Ýkraına sýretshileriniń qylqalamynan týǵan kórkemdik ári tarıhı máni zor 17 týyndy qoıyldy.
2013 jyly Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń ǵımaratynda pedagog ǵalym Qabdyl-Ýaqap Qapenovke eskertkish taqta ornatyldy. Q. Qapenov elimizdiń pedagogıkasyna 45 jylyn arnady. Jıyrmadan astam ǵylymı eńbek pen qazaq mektebinde orys tilin oqytý ádistemesine arnalǵan úsh monografııa berdi. Halyqqa bilim berý isin damytýǵa qosqan súbeli úlesi úshin oǵan «Qazaq KSR aǵartý isiniń úzdigi» ataǵy berildi.
2014 jyly Qaraǵandy oblysynyń Kókpekti aýylynda beıbitshilik pen qaıyrymdylyq alleıasy ashyldy. Alleıaǵa 50 aǵash otyrǵyzyldy.
2015 jyly M.H. Dýlatı atyndaǵy Taraz memlekettik ýnıversıteti TMD-nyń 130 ýnıversıtetiniń basyn qosqan Eýrazııa qaýymdastyǵyna kirdi. Ony qabyldaý týraly sheshim Sankt-Peterbýrgte Ázerbaıjan, Armenııa, Belarýs, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Moldova, Reseı, Tájikstan, Ózbekstan jáne Ýkraına ýnıversıtetteriniń rektorlary men ókilderiniń qatysýymen ótken Eýrazııa qaýymdastyǵynyń HІІІ sezinde qabyldandy.
2015 jyly Sevastopolde HІ Halyqaralyq «Birge jeńdik» festıvali ótti. Oǵan álemniń túrli elderinen 100-den astam kınematografıst, rejısser, prodıýser qatysty.
«Habar» agenttiginiń jýrnalısi Salaýat Temirbolatulynyń «Joǵalǵan qazaq dıvızııasy jaıly» reportajy «Reportaj» atalymynda bas júldeni jeńip aldy. Ol 1942 jyly Aqmolada qurylǵan 106-shy Qazaq kavalerııa dıvızııasynyń tarıhyn zertteýge arnaldy.
2015 jyly Italııanyń Týrın qalasynda Qazaqstan alǵash ret «Salone Internazionale del Libro» halyqaralyq kitap kórmesine qatysty.
«Almaty kitap baspasynyń» stendinde qazaqstandyq jazýshylardń jańa týyndylary, balalar ádebıetine arnalǵan shyǵarmalar, «Meniń Qazaqstanym» serııasymen úsh tilde (qazaq, orys, aǵylshyn) jaryq kórgen kitaptar men albomdar usynyldy.
2016 jyly Memleket basshysy N. Nazarbaev qazaq ádebıetine qosqan súbeli úlesi jáne beıbitshilik pen azamattyq kelisimdi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan belsendi qoǵamdyq qyzmeti úshin aqyn, jazýshy, qoǵam qaıratkeri Súleımenov Oljas Omarulyna «Qazaqstannyń Eńbek eri» altyn juldyzyn tabys etti.
2017 jyly Memleket basshysy N. Nazarbaev akter, rejısser Asanáli Áshimovke «Qazaqstannyń Eńbek eri» ataǵyn tabys etti. Nursultan Nazarbaev óz atynan jáne memleket atynan A. Áshimovti quttyqtap, onyń teatr men kınodaǵy tabysty eńbegin atap kórsetti.
ESІMDER
133 jyl buryn (1885-1955) aqyn AINABEKOV Qaıyp dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. 1921 jyly Orynborda ótken Keńesterdiń Búkilqazaqstandyq 2-sezine delegat boldy. 1923 jyly Máskeýde ótken Búkilodaqtyq etnografııalyq kórmege qatysyp, óner kórsetti. Alǵashqy óleńder jınaǵy «Qyrdyń qyzyl gúlderi» 1928 jyly jaryq kórdi. Aqyn shyǵarmalary el ómirindegi eleýli tarıhı oqıǵalardy jyrlaýǵa, adaldyq pen tárbıe máselelerin ýaǵyzdaýǵa qurylǵan. Aqynnyń qazaq aýylynyń sol kezeńdegi jaǵdaıyn baıandaıtyn «Qolań» jáne kómirli Qaraǵandy kenshileriniń ómirin sýretteıtin «Alyp týraly ańyz» dastandary bar. Óleńderi, dastandary men aıtystary halyq aqyndarynyń ujymdyq jınaqtarynda, Máskeýde orys tilinde jaryq kórgen «Qazaq poezııasynyń antologııasynda» jarııalanǵan. Ol birneshe án shyǵaryp, halyq ánderin el aýyzynan jınaý, jazdyrý isimen de aınalysty. Belgili mýzyka jınaýshy A.V.Zataevıch Aınabekovten «Sulýshash», «Qos kóterme», «Áýpildek», «Nazqońyr», «Jeńeshe» sııaqty halyq ánderin jazyp alǵan.
90 jyl buryn (1928-2010) jazýshy, aqyn ÁBÝTÁLIEV Nábıden dúnıege keldi.
Atyraý oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen soń, uzaq jyldar boıy «Sotsıalıstik Qazaqstan» gazetinde, «Parasat» jýrnalynda, Qazaq KSR Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıtetinde, «Jazýshy» baspasynyń kórkem aýdarma redaktsııasynda qyzmet istedi. Jazýshynyń «Qaıran Naryn», «Óttiń, dúnıe» atty eki povesi, «Narkesken» atty romany, «Tolqy, dala» óleńderi, «Jańarǵan aýyl», «Boran Nysanbaev» ocherkteri t.b. kitaptary jaryq kórgen. Ol E.Hemengýeıdiń «Klımandjaro - qarly taý», «Mereke qyzyq mol jyldar» atty shyǵarmalaryn, mońǵol jazýshysy B.Chotsndonnyń «Uly Gobıde» atty povesin, V.Pıkýldiń, Á.Bıkchentaevtyń áńgimelerin, S.Sartakovtyń «Taý samaly» degen atpen birneshe povesterin qazaq tiline aýdarǵan. Kóptegen medaldarmen, «Baspasóz úzdigi» belgisimen marapattalǵan.
82 jyl buryn (1936) Qazaqstannyń ıÝNESKO janyndaǵy Turaqty ókili, aqyn, qoǵam qaıratkeri, Qazaqstannyń Halyq jazýshysy, ıadrorlyq synaqqa qarsy «Semeı-Nevada» qozǵalysynyń, Halyq kongresi partııasynyń kóshbasshysy, Qazaq KSR-iniń Abaı atyndaǵy Memlekettik syılyǵynyń, Qazaqstan komsomoly, BLKJO syılyǵynyń laýreaty, Tatarstan Respýblıkasynyń Sh.Marjanı atyndaǵy Tarıh ınstıtýtynyń qurmetti doktory SÚLEIMENOV Oljas dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń geografııa fakýltetin bitirip, M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtynda oqyǵan. «Kazahstanskaıa pravda» gazeti redaktsııasynyń bólim meńgerýshisi, «Qazaqfılm» kınostýdııasy stsenarıı-redaktsııalyq alqasynyń bas redaktory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń hatshysy, Qazaq KSR Kınematografııa jónindegi memlekettik komıtetiniń tóraǵasy, QR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, Qazaqstannyń Italııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetterin atqarǵan. Ol óz týyndylaryn orys tilinde jazady. Óleńderi men poemalarynyń alǵashqy jınaǵy 1961 jyly «Arǵymaqtar» degen atpen jaryq kórgen. Onyń stsenarııi boıynsha «Atameken», «Kógildir marshrýt», «Qys - qolaısyz maýsym», t.b. fılmder túsirilgen. «Az ı ıA», «Jazý tili» atty til bilimine qatysty zertteýleri, «Nurly túnder», «Meshin jyly», «Kóńil kókjıegi», «Ár kún - araıly tań», «Aq darııa aspany», «Jumyr juldyz», «Shapaǵatty shaq», «Atameken», t.b. jınaqtary shyqqan. І dárejeli «Barys», Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi», Qazan revolıýtsııasy ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
79 jyl buryn (1939) jazýshy, aýdarmashy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi QUDABAEVA Kámıla dúnıege keldi.
Taldyqorǵan qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. Qaraǵandy, Jezqazǵan oblystyq gazetterinde, radıo jáne teledıdar redaktsııalarynda, respýblıkalyq «Jalyn» baspasynda, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Soty «Týra bı» jýrnalynda jaýapty qyzmetter atqardy. Qalamgerdiń «Qyzyl kóılekti qyz», «Raýshan gúlder», «Uıqysyz túder», «Eń sulý qyz», «Jalǵyz hat» atty prozalyq kitaptary jaryq kórgen. Kórkem aýdarma salasynda qaraqalpaq jazýshysy T.Qaıypbergenovtiń jasóspirimderge arnalǵan povesterin, orys jazýshysy G.Nemchenkonyń balalarǵa arnalǵan povesteri men áńgimelerin qazaq tiline tárjimalaǵan. «Baspasóz úzdigi» belgisimen marapattalǵan.
78 jyl buryn (1940) «Generaldar keńesi» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy QAIDAROV Rústem Esimhanuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1985-1990 jyldary - Keńes Odaǵynyń ІІM Qazaqstan men Qyrǵyzstandaǵy Uıymdasqan qylmyspen jáne sybaılas jemqorlyqpen kúres jónindegi aımaqaralyq basqarma bastyǵy. 1996-1999 jyldary Qazaq memlekettik zań ýnıversıteti qylmystyq jáne sottyq saraptaý kafedrasynyń meńgerýshisi. «Qazaq KSR Qylmystyq ister júrgizý Kodeksi túsiniktemesiniń» ázirlenýine jáne basylýyna qatysty. 1995-1996 jyldary - TMD Parlamentaralyq Assambleıasynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń Kodekster modeli úlgilerin óńdeý jónindegi jumys tobynyń múshesi. 1996 jyldan - BUU Komıssııasynyń 39-sessııasynda esirtkimen kúres máselesi boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti delegatsııasynyń basshysy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy birikken aqparattyq keńistik qurý týraly» Jarlyǵy avtorlarynyń biri. Quqyq tártibi men zańnamalyq qamtamasyz etý máseleleri jónindegi halyqaralyq jáne úkimettik komıssııa jumystarynyń belsendi múshesi. 20-dan astam ǵylymı maqalalardyń avtory. 1999 jyldan «Qorǵaý» zeınetaqy jınaqtaý qory» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti, «Generaldar keńesi» qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy, Reseı Jaratylystaný ǵylymı akademııasynyń korrespondent múshesi, BUU Halyqaralyq aqparattaný akademııasynyń jáne Dúnıejúzilik aqparattyq parlamenttiń akademıgi, Keńes Odaǵynyń ІІM eńbek sińirgen qyzmetkeri.
71 jyl buryn (1947) jazýshy, ádebıet synshysy SARBALAEV Baqyt Tursynuly dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy Jańaqorǵan aýdanyna qarasty «Qyzyl juldyz» keńsharynyń «Jaıylma» aýylynda dúnıege kelgen. 1969 jyly Qyzylordadaǵy N.V.Gogol atyndaǵy pedagogıka ınstıtýtyn tamamdady. Týǵan aýylyndaǵy mektepte bir jyl sabaq beredi. 1970 jyly Almaty oblysyndaǵy Іle aýdandyq «Ilıch joly» gazetine jumysqa ornalasady. Budan keıin respýblıkalyq «Qazaqstan muǵalimi» gazetinde tórt jyl qyzmet atqarady. 1974-1978 jj. «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas Alash») gazetiniń ádebıet pen óner, 1978-1982 jj. «Jalyn» almanahynyń syn men óner bóliminde jumys isteıdi. 1982-1986 jj. Qazaq KSR Mádenıet mınıstrliginiń repertýarlyq-redaktsııalyq alqasynda aǵa redaktor, 1986-1990 jj. «Qazaq ádebıeti» gazeti redaktsııasynyń syn bóliminde ádebı qyzmetker boldy. 1990 jyldan ult gazeti «Ana tili» gazeti aptalyǵy bas redaktorynyń orynbasary, 1995 jyldan halyqaralyq «Qazaq eli» gazetiniń bas redaktory mindetin atqardy. 2007 jyldan «Syn» jýrnalynyń bas redaktory.Alǵashqy «Óleń salmaǵy júrekpen ólshenedi» atty syn maqalasy 1966 jyly «Lenınshil jas» gazetinde jaryq kórdi. 1981 jyly «Qyzyl alma» ádebı-syn maqalalarynyń jınaǵy jaryq kórdi. «Aqıqat aldynda», «Ótkirdiń júzi», «El men Elbasy» atty kitaptary shyqty. Jekelegen shyǵarmalary orys, ózbek, qyrǵyz, mońgol tilderine aýdarylǵan.
1979 jyly Máskeýde ótken jas jazýshylardyń búkilodaqtyq VІІ keńesine qatysty. Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń (1992) jáne Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń (1994) laýreaty. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń Tóralqa múshesi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń hatshysy.
69 jyl buryn (1949) respýblıkalyq «Prezıdent jáne Halyq» gazetiniń bas redaktory TOQAShBAEV Marat dúnıege keldi.
Talǵar qalasynda týǵan. 1969 jyldan Almaty oblystyq «Jetisý» gazetinde, 1982 jyldan respýblıkalyq «Bilim jáne eńbek» jýrnalynda bólim meńgerýshisi, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń organy - «Halyq Keńesi» gazetinde jaýapty hatshy, Bas redaktordyń orynbasary qyzmetterin atqardy. 1994 jyly «Zań gazetiniń» alǵashqy bas redaktory boldy. 1997 jyly Qazaq teledıdarynyń jańadan qurylǵan «Aqsham» aqparat baǵdarlamasyn basqardy. «Qazaqstan-1» telearnasy aqparat baǵdarlamasynyń Aqmoladan tikeleı efırge shyǵýyn qamtamasyz etti. Qazaqstan Prezıdentiniń Túrkııaǵa, Ulybrıtanııaǵa, AQSh-qa saparlary týraly reportajdar júrgizdi. 1999 jyly Mekkeden álemdik translıatsııa boıynsha qazaq tilinde alǵashqylardyń biri bolyp tikeleı efırden reportaj berdi. 1999 jyldan Qazaq teledıdarynyń Bas dırektory boldy. 2002 jyly halyqaralyq «Qazaqstan-Zaman» gazetin basqardy. Balalarǵa arnalǵan respýblıkalyq «Móldir bulaq» jýrnalynyń Bas redaktory. Qazir «Prezıdent jáne halyq» gazetiniń bas redaktory. 1975 jyly Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, 1990 jyly Máskeýdegi baspasóz qyzmetkerleriniń bilimin jetildirý ınstıtýtyn bitirgen. Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń laýreaty. Pýblıtsıstıkalyq maqalalardyń, «Qazaqstan-1» telearnasyndaǵy «Jumadaǵy júzdesý», «Atameken», «Túrki álemi», «Istokı», «Sálem, HHІ ǵasyr!», «Qadyr túni» sııaqty jurtqa tanymal jobalardyń avtory. Elbasynyń eki ret alǵys hatyn alǵan. «Astana» medaliniń ıegeri.
61 jyl buryn (1957) QR Іshki ister mınıstri QASYMOV Qalmuhanbet Nurmuhanbetuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Іle aýdanynyń Dmıtrıevka aýlynda dúnıege kelgen. Bilimi joǵary, 1979 jyly S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń zań fakýltetin bitirgen, mamandyǵy - zańger. Mılıtsııa general-leıtenanty, 1979 jyldan bastap - tergeýshi, aǵa tergeýshi, tergeý bóliminiń bastyǵy, Almaty oblysy ІІB Іle aýdandynyń ishki ister bólimi bastyǵynyń orynbasary. 1988 jyldan bastap - Almaty oblysy ІІB-niń qoǵamdyq qaýipsizdik bólimi bastyǵynyń orynbasary. 1989 jyldan bastap - Almaty oblysy ІІB Qapshaǵaı ІІB-niń bastyǵy. 1992 jyldan bastap - Almaty oblysy ІІB Krımınaldyq mılıtsııa basqarmasynyń bastyǵy, Almaty oblysy ІІB bastyǵynyń birinshi orynbasary. 1997 jyldan bastap - Almaty qalasynyń ishki ister bas basqarmasynyń bastyǵy. 2003 jyldan bastap - Almaty oblysy ishki ister bas basqarmasynyń, Іshki ister departamentiniń bastyǵy. 2005 jyldan bastap - Qazaqstan Respýblıkasynyń Іshki ister mınıstriniń birinshi vıtse-mınıstri, vıtse-mınıstri.2009 jyldan bastap - Shyǵys Qazaqstan oblysy Іshki ister departamentiniń bastyǵy. 2011 jyldyń sáýir aıynan bastap qazirgi ýaqytqa deıin - Qazaqstan Respýblıkasynyń Іshki ister mınıstri. ІІ dárejeli «Danq» ordenimen, «Astana», «Ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi úlesi úshin», «Quqyqtyq tártipti qamtamasyz etýde úzdik shyqqany úshin», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna - 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasy ishki ister organdarynyń ardageri», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» mereıtoılyq medaldarimen marapattalǵan. ІІM-niń eńbek sińirgen qyzmetkeri.
56 jyl buryn (1962-2015) qazaqstandyq jáne reseılik estrada ánshisi, kompozıtor ShÚKENOV Batyrhan Qamaluly dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynda týǵan. Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1982 jyldan Roza Rymbaevany súıemeldeıtin «Araı» tobyna kirdi. 1987 jyly «Almaty» tobyn qurady. Keıinnen ol «Almaty-Stýdıo» toby bolyp qaıta quryldy. 1989 jyly óziniń ataqty «Djýlııa» dep atalatyn hıtyn jazdy. Osy jyly «A Stýdıo» Alla Pýgachevanyń «Rojdestvolyq keshter» ásh keshine qatysqannan keıin ansambl ataǵy burynǵy Keńse odaǵy aýmaǵynda tanymal boldy. Ánshi 2002 jyly Qazaqstanǵa oralyp, óziniń alǵashqy «Otan ana» atty jeke albomyn shyǵardy. 2007 jyly QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń mádenıet jónindegi keńesshisi boldy. 2009 jyly ıÝNISEF erikti elshisi, 2010 jyldan bastap Almatydaǵy Qaıyrymdylyq baly komıtetiniń qurmetti múshesi boldy.
Batyrhan Shúkenov 53 jasqa qaraǵan jasynda Máskeý qalasynda júrek talmasynan qaıtys boldy. Marqum Almatyda jerlendi.
56 let nazad (1962) rodılsıa HÝRShÝDıAN Edýard Shagenovıch - prezıdent obşestva «Armenııa - Kazahstan».
Rodılsıa v g.Erevan (Armenııa). Erevanskıı gosýdarstvennyı ýnıversıtet, vostochnye ıazykı ı lıteratýra; Obşevoıskovýıý voennýıý akademııý Aljıra (g.Shershel).
Trýdovoı staj: prepodavatel armıanskogo, persıdskogo ı srednepersıdskogo ıazykov v Instıtýte vostokovedenııa (Sankt-Peterbýrg, RF) (1985-1990); naýchnyı sotrýdnık Lenıngradskogo otdelenııa ınstıtýta vostokovedenııa AN SSSR, otdel Drevnego Vostoka (1988-1990); naýchnyı sotrýdnık Instıtýta vostokovedenııa NAN RA, otdel Blıjnego ı Srednego Vostoka (1990-1992); starshıı naýchnyı sotrýdnık Instıtýta vostokovedenııa NAN RA, otdel Blıjnego ı Srednego Vostoka (1992-1993); prepodavatel vostochno-armıanskogo ıazyka v Instıtýte sravnıtelnogo ındoevropeıskogo ıazykoznanııa ı Indo-ıranıstıkı (Germanııa) (1993-1994); starshıı naýchnyı sotrýdnık ınstıtýta vostokovedenııa NAN RA, otdel Blıjnego ı Srednego Vostoka (1994-1997); zavedýıýşıı otdelom Irana MID Armenıı (ýpravlenıe Blıjnego ı Srednego Vostoka) (1997-1999); Chrezvychaınyı ı Polnomochnyı Posol Armenıı v Kazahstane ı v Kyrgyzstane po sovmestıtelstvý (1999-2004); dırektor po razvıtııý bıznesa Alcatel Central Asia (Kazahstan, Kyrgyzstan, Ýzbekıstan, Tadjıkıstan, Týrkmenıstan, Mongolııa) (2004-2006); dırektor po razvıtııý bıznesa Alcatel-Lucent Central Asia (2006-2007); generalnyı dırektor kompanıı Hi-Telco Kazakhstan (s 2007 goda).
Nagrajden medalıý «10 let nezavısımostı Kazahstana» (2001), serebrıanoı medalıý «ıAna Masarıka» (Chehııa) (2001); Pochetnoı gramotoı Respýblıkı Kazahstan za znachıtelnyı vklad v ýkreplenıe ı razvıtıe dvýstoronnıh otnoshenıı mejdý Kazahstanom ı Armenıeı (2004).
44 jyl buryn (1974) Qostanaı oblysynyń Jitiqara aýdanynyń ákimi YBYRAEV Abaı Sársembaıuly dúnıege kelgen.
Ol Chelıabi oblysynyń Plast qalasynda dúnıege kelgen. 1995 jyly Qostanaı aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn ekonomıka jáne agroónerkásip kesheni salalaryn basqarý mamandyǵy boıynsha bitirdi.
Eńbek joly: Jitiqara aýdany boıynsha salyq komıtetinde salyq ınspektory, esep bóliminiń bastyǵy, aqparattyq qamtamasyz etý jáne esep bóliminiń bastyǵy, salyq komıteti tóraǵasynyń orynbasary, uıymdastyrý-quqyq bóliminiń bastyǵy, aýdıt bóliminiń bastyǵy (1995-2003); «Járdem» aýyldyq kredıttik seriktestigi JShS tóraǵasy (2003-2006); «Kazkommertsbank» AQ Jitiqara bólimshesiniń bastyǵy (2006-2010); «Qostanaı oblysy ákimdiginiń densaýlyq saqtaý basqarmasy» MM ekonomıka jáne qarjy bóliminiń bastyǵy (2010-2011); Jitiqara aýdany ákiminiń ekonomıka máseleleri jónindegi orynbasary (2011-2014); Qostanaı oblysy Lısakovsk qalasynyń «Lısakovskgorkommýnenergo» PHO MKM bas dırektory (2014); Uzynkól aýdanynyń ákimi (2014).
Qazirgi laýazymyn 2015 jylǵy qyrkúıekten beri atqaryp keledi.
37 jyl buryn (1981) «Astana» Halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń basqarýshy dırektory SAıASAT Nurbek dúnıege keldi.
Semeı qalasynda týǵan. L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń zań fakýltetin bitirgen. Sıngapýrda memlekettik qyzmet kolledjinde, AQSh-tyń Indıana shtatynda Notr Deım ýnıversıtetinde oqydy, Rımde La Sapienza ýnıversıtetinde halyqaralyq qaýipsizdik jáne geosaıasat magıstri dárejesin aldy, Rımdegi ICU ınstıtýtynda 2 jyldyq taǵylymdamadan ótti. 2000-2002 jyldary kongresmen Mark Smıttiń saılaýaldy naýqanynda jeke kómekshisi, Aıova shtaty úkimetiniń aqparattyq tehnologııalar departamentinde ınnovatsııalyq tehnologııalar qyzmetkeri boldy. 2002-2006 jyldary L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde «Memleket pen quqyq teorııasy jáne tarıhy» kafedrasynda oqytýshy, Qazaqstan jastar kongresiniń atqarýshy dırektory jáne Astanadaǵy «Art-Motion» JShS-da promoýshn jáne dızaın agenttiginiń dırektory. 2006-2008 jyldary - Týrındegi qysqy Olımpıadalyq oıyndarda TOROS-ta uıymdastyrý komıtetiniń aýdarmashysy, «Qazyna» Ornyqty damý qory» AQ ınvestıtsııalyq jobalar departamentiniń menedjeri, basqarma tóraǵasnyń keńesshisi, QR Prezıdenti Ákimshiliginiń kadr jumystary jáne memlekettik baqylaý bóliminiń kadr saıasaty sektorynyń meńgerýshisi. 2008-2009 jyldary - QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń memlekettik jáne jergilikti basqarý ınstıtýtynyń menedjment kafedrasynyń dotsenti, ǵylym jáne halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi vıtse-rektory. «Samuryq-Qazyna» UÁQ» AQ kadr saıasaty jáne personaldy basqarý departamentiniń atqarýshy dırektory. 2010-2013 Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ prezıdenti boldy.
970 jyl buryn (1048-1123) parsy-tájik poezııasynyń klassıgi, ǵalym, matematık, astronom, aqyn jáne fılosof Omar HAIıAM (Gııas ad-Dın Abý-l-Fath Omar ıbn Ibrahım al-Haııam Nıshapýrı) dúnıege keldi.
Jas kezinde jaqsy otbasynyń tárbıesinde bolǵan, ári óleńge qumartyp ósken, onyń keıbir óleńderi osy kúnge deıin jetken. Nıshapýrda jumys atqarǵan kezinde, sol kezdegi oqymystylarmen birlesip sol zamandaǵy kúntizbege ózgerister engizgen. Onyń eń negizgi eńbegi «Algebra máseleleriniń dáleli» atty kitap. Bul kitaptyń arabsha qoljazbasy men latynsha aýdarma nusqasy saqtalǵan, ári qazir kóptegen shet tilderine aýdarylyp basyldy. Evklıdtiń kitabyn aýdaryp jáne oǵan túinikteme bergen. Omar Haııam rýbaılarynyń І.Shańǵytbaev aýdarǵan nusqasy (325 rýbaı) 1965 jyly jeke kitap bolyp shyqty. Ó.Kúmisbaev «Iranbaqtyń bulbuldary» atty jınaǵynda birneshe shyǵys aqyndarymen qatar Omar Haııam óleńderin aýdardy (2004). Omar Haııamnyń kesenesi Nıshapýr qalasynda ornalasqan.
174 jyl buryn (1844-1875) shved saıahatshysy, Parıj Geografııalyq qoǵamynyń múshesi MOZER Genrı dúnıege keldi.
Reseıdiń Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. Jenevada oqyp, bakalavr dárejesinde bilim alǵan. 1867-1883 jyldary Sibirge, úsh ret Orta Azııaǵa saıahat jasaǵan. 1885-1888 jyldary Parıjde frantsýz tilinde «Orta Azııaǵa (Qazaq dalasyna, Túrkistanǵa, Buharaǵa, Hıýaǵa, túrkimenderge jáne Persııaǵa) saıahat», orys tilinde «Orta Azııa elderinde» degen atpen kitaptary shyqty. Mozerdiń bul eńbekterinde HІH ǵasyrdyń sońǵy shıregindegi qazaq-orys qatynastary, Yrǵyz, Qazaly, Perovsk (Qyzylorda), Túrkistan, Shymkent, Vernyı (Almaty), taǵy basqa ákimshilik saýda ortalyqtary, olardaǵy halyqtyń etnografııalyq quramy, qazaqtardyń kásibi, Syrdarııa ózeni boıynda eginshiliktiń damýy jóninde derekter keltirilgen. Qazaqtardyń ádet-ǵurpy, kıim-keshegi, sporttyq oıyndary jóninde qundy málimetter jınaqtalǵan. Mozer qazaqtardyń turmys-saltymen jaqyn tanysyp, qazaq tilin úırengen. 1887 jyly shildede Lıýtsernde (Shveıtsarııa) ótken Orta Azııa elderi halyqtary óneriniń kórmesine 170 sýretpen bezendirilgen Mozerdiń kitaby qoıyldy. Ondaǵy qazaqtardyń turmysyn, sport oıyndaryn (kókpar, taǵy basqa) beıneleıtin gravıýralar jurtshylyq nazaryn erekshe aýdardy.