18 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
18 qyrkúıek, BEISENBІ Chılı Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1810). Chılı - Ońtústik Amerıkanyń ońtústik-batysynda ornalasqan memleket. Soltústigi Perýmen, shyǵysy Bolıvııa, Argentınamen, ońtústigi men batysy Tynyq muhıtymen shektesedi. Memleket quramyna Otty jer aralynyń batys bóligi jáne Pasha, Hýan-Fernandes, Vellıngton, t.b. araldar kiredi. Astanasy - Santıago qalasy. Memlekettik tili - ıspan tili. Aqsha birligi - peso. Qazaqstan Respýblıkasy men Chılı Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1993 jylǵy tamyzdyń 19-ynda ornatyldy. Ázerbaıjanda ulttyq mýzyka kúni. Ázerbaıjandaǵy ulttyq mýzyka kúni jyl saıyn 18 qyrkúıekte, Ázirbaıjannyń kásibı mýzyka óneriniń negizin qalaýshy Ýzeır Abdýl Gýseın oǵly Gadjıbekovtiń týǵan kúninde atap ótiledi. Armenııada astronomdar kúni. Armenııanyń Halyq batyry, armıan ǵalymy, astrofızıka salasynyń negizin salýshy Vıktor Ambartsýmıannyń týǵan kúninde jyl saıyn atalyp ótiledi. ESTE QALAR OQIǴALAR 39 jyl buryn (1975) Qapshaǵaı farfor zaýyty iske qosyldy. 22 jyl buryn (1992) «Qazaqstan» memlekettik teleradıo habarlaryn taratý kompanııasy quryldy. 14 jyl buryn (2000) «Qazaqstan Petroleým» qaýymdastyǵy Munaı jáne gaz geologııasy týraly aǵylshyn, qazaq, orys tilderindegi termınologııalyq sózdigin shyǵardy. Sózdikti qurastyrýǵa respýblıkaǵa belgili, munaı jáne gaz óndirý salasyna qatysty sarapshylar qatysqan. 3 myń danada shyqqan termınologııalyq sózdik barlyq munaı kompanııasynyń qyzmetkerlerine tegin taratylyp berilgen. 9 jyl buryn (2005) Astanada AQSh-tyń halyqaralyq damý agenttiginiń (ıÝSAID), «EksonMobıl» kompanııasynyń jáne Qazaqstandyq nesıelendirý ortalyǵynyń qoldaýymen Kásipkerlikti damytý ortalyǵy ashyldy. ıÝSAID-tyń kásipkerlikti damytý jobasynyń sheńberinde Ortalyq strategııalyq konsaltıng boıynsha qyzmet kórsetedi, Astana qalasynyń kásipkerleri arasynda naryq zańdaryna negizdelgen qaǵıdalardy jaqsartýǵa baǵyttalǵan qarjy menedjmenti, marketıng jáne kadrlardy basqarý boıynsha trenıngter ótkiziledi. 8 jyl buryn (2006) Almatyda 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan «Táýelsizdik tańy» eskertkishiniń saltanatty ashylý rásimi ótti. Oǵan Memleket basshysy, sondaı-aq belgili qoǵam qaıratkerleri, 1986 jylǵy Jeltoqsan oqıǵasyna qatysýshylar, «Jeltoqsan» qozǵalysynyń músheleri, saıası partııalardyń, qoǵamdyq uıymdar men ulttyq-mádenı ortalyqtardyń ókilderi qatysty. 7 jyl buryn (2007) Aqmola oblysy Bulandy aýdanynyń ákimshilik ortalyǵy Makınsk qalasynda respýblıkamyzda tuńǵysh ret mıneraldy maqta jylytqyshy bar qabyrǵa materıaldaryn shyǵaratyn ortalyq iske qosyldy. Atalmysh materıaldar úlken suranysqa ıe, olar ásirese iri qurylys nyshandaryna qajet materıaldardy «NOVA KSi» JShS óndiredi. Shıkizat Temirtaý qalasyndaǵy «Mıttal Stıl» korporatsııasynan ákelinedi. 5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Halyqtyń densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Kodeksine qol qoıdy. Zań densaýlyq saqtaý salasyndaǵy zańnamany júıelendirýge, ony halyqaralyq norma men standarttarǵa úılestirýge, ulttyq medıtsınanyń mártebesin, azamattarǵa sapaly medıtsınalyq kómek jáne medıtsınalyq qyzmet kórsetý deńgeıin arttyrýǵa, sapaly dárigerlik quraldarmen, medıtsınalyq buıymdarmen jáne medıtsınalyq tehnıkamen qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. 5 jyl buryn (2009) Almatyda «Órkenıettiń bolashaǵy jáne órkenıettik seriktestiktiń strategııasy» atty ІІІ Órkenıet forýmynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Strategııa radıkalnogo obnovlenııa globalnogo soobşestva ı partnerstvo tsıvılızatsıı» atty kitabynyń tanystyrylymy ótti. ESІMDER 88 jyl buryn (1926-1999) jazýshy ÁBІLQASYMULY Seıtqan dúnıege keldi. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Altaı aımaǵy, Jemeneı aýdanynda týǵan. 1944-1945 jyldary Shyǵys Túrkistandaǵy ult-azattyq kóteriliske qatysqan. 1947 jyly - Shyǵys Túrkistan Jemeneı aýdandyq jastar uıymynyń hatshysy. 1948-1954 jyldary - Shyńjań halyq demokratııalyq odaǵy Qaba aýdandyq atqarý komıtetiniń bastyǵy, Altaı atqarý komıteti bastyǵynyń orynbasary. 1954-1957 jyldary - Qytaı Kommýnıstik partııasynyń Altaı aımaqtyq komıteti úgit-nasıhat bóliminiń meńgerýshisi. 1958-1964 jyldary - «Altaı» gazetiniń bas redaktory. Jazýshy mádenı tóńkeris kezinde qýǵynǵa túsip, abaqtyǵa jabylǵan. 1969 jyly abaqtydan qashyp shyǵyp, Monǵolııaǵa bas saýǵalaıdy. Qalamgerdiń 3 romany, 4 povesti, 2 óleńder jınaǵy mońǵol, qazaq tilderinde kitap bolyp jaryq kórgen. 1993 jyly atamekenine oralǵan jazýshynyń qalamynan «Ospan batyr», «Bir ýys qan» atty shyǵarmalar týǵan. 69 jyl buryn (1945) Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıster odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy Qyzylorda oblystyq uıymynyń tóraǵasy, jazýshy RAHMATÝLLA Jaqsylyq dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Jańaqorǵan aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. 1979 jyldan bastap Qyzylorda oblysynda Jańaqorǵan aýdandyq «Kommýnızm joly», oblystyq «Lenın joly», Syrdarııa aýdandyq «Syrdarııa» gazetterinde jaýapty qyzmetter atqaryp, 1998-2008 jyldary Qyzylorda oblystyq «Syr boıy» gazetiniń bas redaktory qyzmetin atqarǵan. Ádebı dúnıeleri 1984 jyldan bastap respýblıkalyq baspasózderde jarııalanyp keledi. Onyń «Qolshatyr», «Shyraǵyń sónbesin», taǵy basqa kitaptary jaryq kórdi. «Táýelsizdiktiń 10 jyldyǵy» medalimen, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 62 jyl buryn (1952) QR Parlamenti Májilisi tóraǵasynyń orynbasary DЬıAChENKO Sergeı Aleksandrovıch dúnıege keldi. Qazaqstan Respýblıkasy Aqmola oblysynyń Shortandy eldi mekeninde týǵan. Kýıbyshev josparlaý ıstıtýtyn (1973) ekonomıst mamandyǵy boıynsha; Almaty Joǵarǵy partııa mektebin (1987) bitirdi. Saıası ǵylymdar doktory. Qazaqstan Respýblıkasy Saıası ǵylym Akademııasynyń korrespondent-múshesi. Eńbek jolyn 1973 jyly Penza oblysy Kýznetsk qalasyndaǵy aspaptyq jabdyqtaý jáne kondensatorlar zaýytynda ınjener-ekonomıst bolyp bastady. 1973 jyly KSRO Qarýly Kúshteri qataryna áskerı qyzmetke shaqyryldy. Áskerı qyzmetten soń týǵan eli Qazaqstanǵa qaıta oralady. On jyl kóleminde Shortandy aýdandyq komıtetiniń nusqaýshysy qyzmetinen Qazaqstan komsomoly Ortalyq Komıtetiniń ekinshi hatshysyna deıingi eńbek jolynan ótti. 1985-1991 jyldary aralyǵynda - Qazaqstan Kompartııasy Kókshetaý qalalyq komıtetiniń birinshi hatshysy jáne sonymen qatar (1990 jyldan bastap) halyq depýtattary Kókshetaý qalalyq keńesiniń tóraǵasy boldy. 1991-1993 jyldary Qazaq KSR Jastar isi, dene tárbıesi jáne sport jónindegi memlekettik komıteti tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy týrızm, dene tárbıesi jáne sport mınıstriniń orynbasary boldy. 1993 -1999 jyldar aralyǵynda qoǵamdyq uıymdarda jumys istedi. 1999 jáne 2005 jyldarda ótken Memleket basshysyn saılaý naýqandarynda Almaty qalasy boıynsha N.Á.Nazarbaevtyń senimdi ókili boldy. 1999-2004 jyldar aralyǵynda - ekinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2004-2007 jyldar aralyǵynda - úshinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2004 jyldyń qarasha aıynan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Tóraǵasynyń orynbasary. 2006 jyldan 2009 jylǵa deıin Qazaqstan halyqtary Assambleıasy tóraǵasynyń orynbasary bolyp saılandy. 2007-2009 jyldar aralyǵynda - tórtinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2007 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Tóraǵasynyń orynbasary. 2012 jyldyń qańtar aıynan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Tóraǵasynyń orynbasary. «Qurmet belgisi», «Parasat», I dárejeli «Dostyq» ordenderimen, TMD-nyń «Dostastyq» ordenimen, segiz medalmen, Qazaq KSR Joǵary Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 59 jyl buryn (1955) ǵalym, ónertanýshy, etnograf, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim berý isiniń úzdigi QOŃYRATBAI Tynysbek Áýelbekuly dúnıege keldi. Qyzylorda qalasynda týǵan. Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtyn (Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıteti), Almaty memlekettik konservatorııasyn bitirgen. Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, «Óner» baspasynyń redaktory, «Kitap jarshysy» gazetiniń redaktory, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýty qazaq mýzykasy kafedrasynyń meńgerýshisi, «Mýzyka áleminde», «Qazaq jáne álem ádebıeti» jýrnaldarynyń bas redaktory, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń ǵylymı qyzmetkeri qyzmetterin atqarǵan. Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń, Qyzdar memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń professory. Qazaq mýzykasynyń ejelgi dáýirin tuńǵysh zertteýshilerdiń biri. Eńbekterinde qazaq eposy men etnografııalyq tarıhyn ushtastyra qarastyrady. «Qorqyt ata» atty sımfonııalyq poema, «Dala sýretteri», t.b. sonata, mýzykalyq pesa, ánder jazǵan. Qazaq aýyz ádebıeti, ádebıet tarıhynyń máseleleri men kúıshilik, ánshilik dástúrge arnalǵan birneshe ǵylymı-zertteý eńbekterdiń, kóptegen ǵylymı maqalalardyń avtory. 43 jyl buryn (1971) saıasattaný ǵylymdarynyń kandıdaty ÁBDІǴALIEV Berik Baqytuly dúnıege keldi. Qaraǵandy oblysy Ulytaý aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynda ǵylymı qyzmetker, Іki saıasat bóliminiń meńgerýshisi, dırektordyń orynbasary bolyp qyzmet atqarǵan. 1997 jyly - Qazaqstan Respýblıkasy Baspa isi jáne buqaralyq aqparat quraldary Ulttyq agenttigi basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 1997-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrligi Іshki saıasat depatramenti dırektorynyń orynbasary, Saraptaý jáne josparlaý basqarmasy bastyǵy. 1999-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik keńesi Saraptama ortalyǵy meńgerýshisiniń orynbasary. 2000-2001 jyldary - Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýty dırektorynyń birinshi orynbasary. 2001-2002 jyldary - Temirtaý qalasy ákiminiń orynbasary. 2002-2003 jyldary - Ulttyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory. 2003-2004 jyldary - «Aq jol» Qazaqstan Demokratııalyq partııasy ortalyq apparaty basshysynyń birinshi orynbasary, 2004-2007 jyldary - «Saıası bilim qory» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti. 2005-2006 jyldary - «Atameken» Kásipkerler odaǵy atqarýshy dırektorynyń keńesshisi. 2006 jyly - Kıev oblysy Vyshgorod qalasy meriniń keńesshisi. 2006-2007 jyldary - «Atameken» Ulttyq damytý ortalyǵynyń dırektory. 2007 jyly - Altynbek Sársenbaev qorynyń basshysy. 2007-2008 jyldary - Qazaqstan halqy Assambleıasy hatshylyǵynyń bas ınspektory. 2008 jyly - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti ákimshiligi Іshki saıasat bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 2008-2010 jyldary - Memlekettik tildi damytý Prezıdenttik qorynyń dırektory. 2010 jyly - Ulytaý aýdanynyń ákimi. 2010 jylǵy tamyzdan Jezqazǵan qalasynyń ákimi. 2012 jyldyń aqpanynan QR birinshi vıtse-premeriniń keńesshisi. 2013 jyly Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary bolǵan. 195 jyl buryn (1819-1868) frantsýz fızıgi jáne astronom, optıka, mehanıka, elektr magnıti salasynda jumys jasaǵan ǵalym FÝKO Jan Bernar Leon dúnıege keldi. 106 jyl buryn (1908-1996) keńestik astrofızık, akademık, KSRO-da teorııalyq astrofızıkanyń negizin salýshy AMBARTsÝMıAN Vıktor Amazaspovıch dúnıege keldi. 75 jyl buryn (1939) portýǵal saıası qaıratkeri, 1996-2006 jyldardaǵy Portýgalııa Respýblıkasynyń prezıdenti Jorje Fernandý Branký de SAMPAIıÝ dúnıege keldi.