18 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
18 qazan. JEKSENBІ
Rýhanı kelisim kúni. 1992 jyly qazanda Qazaqstannyń sol kezdegi astanasy Almaty qalasynda Rýhanı kelisimniń 1-inshi álemdik kongresi ótti. Kongreske qatysýshylar qazannyń 18-in rýhanı kelisim kúni - qaqtyǵystar men janjaldarǵa toqtam salý kúni, tatýlyq izdeý kúni, jaqynǵa qaıyrymdylyq jáne kómek kúni dep jarııalaý týraly manıfest qabyldady. 1992 jyldan bastap bul kún Qazaqstanda ataýly kún retinde atap ótiledi.
Ázerbaıjan Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1991). Ázerbaıjan - Azııanyń batysynda Kavkaz aımaǵynda ornalasqan memleket. Soltústiginde Reseımen, soltústik-batysynda Grýzııamen, ońtústiginde Iranmen, batysynda Armenııamen, shyǵysynda Kaspıı teńizimen shektesedi. Astanasy - Baký qalasy. Memlekettik tili - azerbaıjan tili. Aqsha birligi - manat.
Qazaqstan Respýblıkasy men Ázerbaıjan Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy tamyzdyń 27-inde ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
8 9 jyl buryn (1926) Soltústik Qazaqstan oblysynyń memlekettik muraǵaty quryldy.
7 6 jyl buryn (1939) Qaraǵandy oblysynyń Ulytaý aýdany qurylǵan. Aýdan ortalyǵy - Ulytaý selosy. Aýdan jeri Saryarqanyń tóbeli-qyrqaly, alasa taýly (Ulytaý, Kishitaý, Arǵanaty, Jeldiadyr) batys bóligin qamtıdy. Aýdan quramyna 15 aýyldyq okrýg jáne 25 eldi meken kiredi.
6 4 jyl buryn (1951) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen Qazaq KSR halyq sottaryn saılaý týraly ereje bekitildi.
2 3 jyl buryn (1992) Almatyda rýhanı tatýlyq jónindegi birinshi dúnıejúzilik kongres ótti. Oǵan dúnıe júzindegi asa iri dinı aǵymdardyń ókilderi, tanymal rýhanı ilim basshylary, ǵalymdar, jazýshylar, oqý-aǵartý jáne mádenıet qaıratkerleri AQSh, Ulybrıtanııa, Germanııa, Italııa, Avstrııa, Úndistan, TMD elderinen keldi.
2 1 jyl buryn (1994) 18-19 qazan kúnderi Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaev Stambýlda ótken túrkitildes memleketter (Qazaqstan, Ázirbaıjan, Qyrǵyzstan, Túrkmenstan, Ózbekstan, Túrkııa) basshylary joǵary dárejedegi ekinshi basqosýlaryna qatysty. Kezdesý barysy Stambýl deklaratsııasyn qabyldaýmen aıaqtaldy.
1 8 jyl buryn (1997) Almatydaǵy 8 mart kóshesine Qazaqstannyń halyq ártisi Shámshi Qaldaıaqovtyń esimi berildi.
1 1 jyl buryn (2004) Almatyda «Derekti fılmnen kórkem kınoǵa deıin» kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti. Avtory - iskerlik ákimshilik basqarýdyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti syılyǵynyń, «Daryn» jastar syılyǵynyń laýreaty Maqat Sadyq. Kitap tek kásibı kınematografısterge ǵana emes, sonymen qatar qazirgi zamanǵy qazaq mádenıetiniń damýyna qyzyǵýshylyqpen qaraıtyn buqaralyq oqyrmandarǵa arnalǵan.
8 jyl buryn (2007) Taldyqorǵanda velosporttan Qazaqstan Respýblıkasy Olımpıadalyq daıyndyq ortalyǵy (ODO) ashyldy.
Qazaqstanda 3 ODO jumys isteıdi. Olar - bokstan, kúresten jáne aýyr atletıkadan. Taldyqorǵan óziniń trassalarynda qazaqstandyq velosport mektebiniń eń tańdaýly tárbıelenýshilerin qabyldaý qurmetine ıe boldy. Qala álemge daryndy velojúırikter - Bondarenkonyń, Kýharskııdiń, Jarkovtyń, Kıvılevtiń arqasynda tanymal boldy.
Almaty oblysynyń ortalyǵynda velosporttan olımpıada bazasy ornalasýy úshin barlyq jaǵdaı bar. Al oblys basshylyǵy sporttyń bul túrine jan-jaqty qoldaý kórsetip otyr.
5 jyl buryn (2010) QR Ulttyq akademııalyq kitaphanasynda belgili etnograf-ǵalym, QR Memlekettik syılyǵynyń ıegeri, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Aqseleý Slanuly Seıdimbektiń alty tomdyq shyǵarmalar jınaǵanyń tanystyrylymy boldy.
Jınaqtyń birinshi tomynda ǵalymnyń kórkem týyndylary, ocherkteri jáne án-kúıleri berilse, ekinshi tomda - qazaq halqynyń mádenıeti, óneri, folklory men etnografııasyna arnalǵan eńbekteri, úshinshi tomda - «Qazaqtyń kúı óneri» monografııasy, tórtinshi tomda - «Qazaqtyń aýyzsha tarıhy. Shejirelik derekterdi paıymdaý» atty zertteý eńbegi, besinshi tomda - A.Seıdimbektiń ár jyldary jazǵan maqalalary, al altynshy tomda avtordyń aýdarma eńbekteri toptastyrylǵan. Osy jınaqty júıelep, baspaǵa ázirleý jumysyna kezinde Aqseleý Seıdimbekov ózi atsalysqan.
5 jyl buryn (2010) Qutqarýshy kúni qarsańynda Qaraǵandy oblysynyń Tótenshe jaǵdaılar departamentinde jýrnalıster rasynda jarııalanǵan konkýrstyń qorytyndysy shyǵaryldy. Qutqarýshylardyń jumysyn tanystyrǵan elektrondyq aqparattyq agenttikterdiń arasynda «QazAqparat» agenttigi úzdik dep tanyldy. Qazylar alqasy jeńisti «QazAqparat» agenttiginiń Qaraǵandy oblysy boıynsha menshikti tilshisi Valentına Elızarovaǵa berdi.
4 jyl buryn (2011) QR Ulttyq banki «Qazaqstannyń ádet-ǵuryptary, ulttyq oıyndary» monetalar serııasynan 500 jáne 50 teńgelik «Aıtys» eskertkish monetalaryn aınalysqa shyǵara bastaǵanyn habarlady. Bul «Qazaqstannyń ádet-ǵuryptary, ulttyq oıyndary» serııasyn jalǵastyratyn monetalardyń altynshy juby bolyp otyr. «Rroof» sapasymen kúmisten jasalǵan nomınaly 500 teńgelik jáne neızılber qospasynan jasalǵan 50 teńgelik monetalardyń bet jáne syrt jaǵyndaǵy beıneleri birdeı. «Rroof» sapaly kúmis monetadaǵy beıne jaltyratyp salynǵan.
4 jyl buryn (2011) Ankarada «TÚRKІSOI» halyqaralyq uıymy men Etımesýt ákimshiliginiń birigip uıymdastyrýymen Qazaqtyń halyq kompozıtory, belgili kúıshi «Dına Nurpeıisova saıabaǵynyń» ashylý saltanaty boldy.
4 jyl buryn (2011) Sankt-Peterbordaǵy Konstantınovsk saraıynda Qazir TMD Úkimet basshylary keńesiniń keńeıtilgen quramdaǵy otyrysy bastaldy. Qazaqstan delegatsııasyn el Úkimetiniń basshysy Kárim Másimov bastap keldi. 4 jyl buryn (2011) Tashkentte ShYU múshe-memleketteriniń Joǵarǵy sot tóraǵalarynyń ÚІ keńesi óz jumysyn bastady. Atalmysh sharaǵa qatysýǵa qazaqstandyq QR Joǵarǵy sot tóraǵasy Bektas Beknazarov bastap bardy.
2 jyl buryn (2013) Elbasynyń tqraǵalyǵymen ótken «Nur Otan» partııasynyń kezekten tys HV sezinde partııanyń jańa ataýy bekitildi. Sezde «Nur Otan» HDP «Nur Otan» partııasy bolsyn degen usynys bir aýyzdan qabyldandy.
Sondaı-aq sezge partııanyń jańa emblemasyn maquldady. Jańa emblema HV sezdiń logotıpi negizinde ázirlendi.
9 7 jyl buryn (1918) Chehoslovak telegraf agenttigi quryldy. 1992 jylǵy qazanda 21-indegi parlament zańyna sáıkes Cheh telegraf agenttigi (ChTA) bolyp qaıta quryldy.
24 jyl buryn (1991) KSRO Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń sońǵy májilisi ótti.
ESІMDER
9 1 jyl buryn (1924-1979) kórnekti jazýshy jáne aýdarmashy DÚZENOV Muhamedjan dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Jangeldın aýdanynda týǵan.
M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtyn bitirgen. Qazaq radıosynda, Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynyń ádebıet bóliminiń meńgerýshisi, Qostanaı oblystyq gazetiniń menshikti tilshisi, mádenıet bóliminiń meńgerýshisi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń ádebı keńesshi, Qazaq radıosy komıtetiniń bas redaktory, Qazaq KSR Mádenıet mınıstrligi repertýar-redaktsııa alqasynyń bas redaktor qyzmetterin atqarǵan.
Alǵashqy óleńderi men áńgimeleri 1949 jyldan baspa betterinde jaryq kóre bastaǵan. «Aq áje», «Uzaqtyń joly», «Syn Tlektesa» povesteriniń, «Áke bolǵym keledi», «Ant» romandarynyń avtory.
1967 jyly bir aktili pesalar konkýrsynda «Araldyń altyn balyǵy» týyndysy ekinshi báıge aldy. Prozalyq shyǵarmalary birneshe dúrkin búkilodaqtyq «Sovetskıı pısatel» baspasynda da jaryq kórdi. Ol V.Vasılevskaıanyń «Plamıa na bolotah» romanyn, S.Marshaktyń «Ýmnye veşı» pesasyn, L.Kassıldiń «Hod beloı korolevy» týyndysyn qazaqshaǵa aýdarǵan.
80 jyl buryn (1935-2004) mashına jasaý salasyndaǵy ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor ıANTsEN Ivan Andreevıch dúnıege keldi.
Reseıdiń Stavropol ólkesinde týǵan. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1959-1968 jyldary - Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń assıstenti, dotsenti, 1968-1999 jyldary - kafedra meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
72 ónertabystyń jáne 1 patenttiń avtory.
Negizgi ǵylymı eńbekteri men ónertabystary jol qurylysy mashınalaryndaǵy aktıvti gıdroımpýlstik júıelerdiń teorııalyq negizin jasaýǵa arnalǵan. Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń ıegeri.
5 5 jyl buryn (1960) tanymal ártis, ári rejısser JAN-KLOD Van Damm (shyn ata-tegi - Van Varenberg) dúnıege keldi.
Belgııada týǵan. Bala kúninde baletpen shuǵyldansa, odan keıin karatemen jáne kıkboksıngpen aınalysyp, 1980 jyly Eýropa chempıony atanady. Bir jyldan keıin AQSh-qa kelip, 1983 jyldan bastap kıno salasyna bet burdy. 1986 jyly túsirilgen «Berilme de, taısalma!» kınosyndaǵy somdaǵan róli qalyń buqarany dúr silkindirdi. Odan keıin shet el kórermenderine, onyń ishinde, Azııa jurtshylyǵynyń nazaryna arnap, shyǵys jekpe-jek ónerin pash etetin, 1987 jyly túsirilgen «Qandy sport», 1988 jyly «Qara qyran», «Kıborg» jáne 1989 jyly «Kıkbokser» fılmderinde oınady. Sondaı-aq ózi de jekpe-jekke arnalǵan birqatar shyǵarmalar, basqa rejısserlermen birlesip «Eki ese soqqy» fılmin túsirdi. «Ýnıversalnyı soldat» (1992), «Trýdnaıa mıshen» (1993), «Patrýl vremenı» (1994), «Ýlıchnyı boets» (1994), «Vnezapnaıa smert» (1995), «Maksımalnyı rısk» (1996), «Komanda dvoıh» (1997) atty fılmderi ony AQSh-ta jetistikke jetkizdi.
8 9 jyl buryn (1926-1995) synshy, aýdarmashy ROVENSKII Nıkolaı dúnıege keldi.
Reseıdiń Altaı ólkesinde týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. «Prostor» jýrnalynyń bólim meńgerýshisi, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń ádebı keńesshisi bolǵan. Onyń birneshe syn kitaby jaryq kórgen. B.Maılınniń, S.Muqanovtyń, R.Nurǵalıevtiń, Ó.Qanahınniń shyǵarmalaryn orys tiline aýdarǵan.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
27 4 jyl buryn (1741-1803) frantsýz jazýshysy, hat túrinde jazylǵan «Qaýipti baılanys» psıhologııalyq romannyń avtory LAKLO Per (Shoderlo de Laklo) dúnıege keldi.
21 6 jyl buryn (1799-1868) nemis hımıgi Krıstıan Frıdrıh ShENBEIN dúnıege keldi.
16 8 jyl buryn (1847) orys elektrotehnıgi, elektr shamyn jasaýshy LODYGIN Aleksandr Nıkolaevıchdúnıege keldi.
11 4 jyl buryn (1901-1956) keńestik kompozıtor, Pıatnıtskıı atyndaǵy hordyń jetekshisi, KSRO halyq ártisi ZAHAROV Vladımır Grıgorevıch dúnıege keldi.
8 1 jyl buryn (1934-2003) keńestik balalar jazýshysy-fantast Kır BÝLYChEV (shyn aty-jóni - Igor Vsevolodovıch Mojeıko) dúnıege keldi.
5 6 jyl buryn (1959) reseı jýrnalısi, telejúrgizýshi DORENKO Sergeı Leonıdovıch dúnıege keldi.
4 2 jyl buryn (1973) reseı teatry men kınosynyń akteri, Reseı halyq ártisi BEZRÝKOV Sergeı Vıtalevıchdúnıege keldi.