17 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
17 tamyz, DÚI SENBІ
Búgin - Indonezııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdigin jarııalaǵan kún (1945). Indonezııa - Ońtústik-Shyǵys Azııada Malaııa arhıpelagynyń úlken bóligin alyp jatqan memleket. El aýmaǵy 17 508 araldan turady. Halqynyń sany jaǵynan dúnıe júzinde tórtinshi orynda. Ákimshilik jaǵynan 27 provıntsııaǵa bólinedi. Astanasy - Djakarta qalasy. Memlekettik tili - ındonezııa tili, sonymen qatar, 300-ge jýyq til men dıalekt qoldanylady. Aqsha birligi - rýpı. Memleket basshysy - Prezıdent. Ol - Mınıstrler Kabınetin basqarady jáne Qarýly Kúshterdiń bas qolbasshysy. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy - Halyqtyq konsýltatıvtik kongress. Qazaqstan Respýblıkasy men Indonezııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1993 jylǵy maýsymnyń 2-inde ornatyldy. ESTE QALAR OQIǴALAR
81 jyl buryn (1934) Búkilodaqtyq keńes jazýshylarynyń I sezi ótti. Delegattar aldynda sóz sóılegen BKP (b) OK hatshysy A.Jdanov «Keńestik ádebıet - álemdegi eń ıdeıaly, eń ozyq ádebıet» dep atap ótti. 1935 jyldan bastap, osy sezge qatysqan Sáken Seıfýllın, Іlııas Jansúgirov, Isaak Babel, Davıd Bergelson, Nıkolaı Býharın, Artem Veselyı, Lev Vygotskıı, Ivan Kataev, Vladımır Kırshon, Mıhaıl Koltsov, Borıs Kornılov, G.Lelevıch, Karel Radek, Tıtsıan Tabıdze, Fefer, Egıshe Charents, Brýno ıAsenskıı, Paolo ıAshvılı syndy qalamgerler saıası qýǵyn-súrginge ushyrady. 15 jyl buryn (2000) Almatydaǵy Ortalyq kontsert zalyna kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi Shámshi Qaldaıaqovtyń (1930-1992) esimi berildi.
10 jyl buryn (2005) Jambyl oblysynyń Jalpaqtóbe aýylyndaǵy kóshelerdiń birine Shámshi Qaldaıaqovtyń esimi berilgen. Talas ózeniniń jaǵasyndaǵy aýylda, burynǵy ataýy Dýnganovka (munda dúngen dıasporasynyń kóptegen ókilderi ómir súredi), sazger óziniń kóptegen shyǵarmalaryn jazǵan, sonyń ishinde «Dúngen qyzy» óleńi.
9 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda «Dúnıejúzindegi dinder», «Dinı ǵımarattar» atty eki poshta markasy aınalymǵa engizildi. 9 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaev «Almaty qalasynyń mamandandyrylǵan qarjylyq sotyn qurý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
6 jyl buryn (2009) Aqmola oblysyna qarasty Zerendi aýdanyndaǵy Qazaqstan aýyly janyndaǵy «Han súıegi» tóbesinde Ýálı han (1741-1820) kesenesi boı kóterdi.
5 jyl buryn (2010) Astana 2017 jyly EKSPO halyqaralyq kórmesin uıymdastyrýǵa ótinish bildirdi.
2017 jylǵy kórme úshin Qazaqstan «Bolashaq energııasyn damytý. Energetıkanyń jańa túrleri» taqyrybyn tańdady.
4 jyl buryn (2011) TMD Atqarýshy komıteti men EýrAzEQ jáne astanalar men iri qalalar halyqaralyq assambleıasy uıymdastyrǵan baıqaýdyń nátıjesi boıynsha TMD men EýrAzEQ úzdik qalasy bolyp Shymkent tanyldy.
Assambleıaǵa TMD-nyń 9 eliniń 58 qalasy kiredi, onyń ishinde qazaqstandyq eki qala - Astana men Shymkent bar.
Shymkent qala turǵyndaryn aýlalar, kireberister, dálizder men kópqabatty úılerdiń ishki alańqaılaryn abattandyrý, qoqystardy jınaý jáne jylytý maýsymyna daıyndyǵyna tartýdy uıymdastyrýǵa baılanysty osyndaı marapatty aldy.
3 jyl buryn (2012) Astanada Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen XXX jazǵy London Olımpıadasyna qatysqan Qazaqstan ulttyq quramasyna qurmet kórsetýge arnalǵan saltanatty shara ótti.
Londonda qazaqstandyq qurama jalpy 13 medaldi qanjyǵaǵa baılady. Onyń ishinde jeteýi altyn, 1 kúmis jáne 5 qola júlde bar. Resmı emes komandalyq esepte Qazaqstan sportshylary (altyn sany boıynsha) 12-shi orynda tuǵyrlandy.
Qazaqstan qorjynyna altyn nagradalardy veloshabandoz Aleksandr Vınokýrov, aýyr atletshiler Zúlfııa Chınshanlo, Maııa Maneza, Svetlana Podobedova, jeńil atletshi Olga Rypakova, ziltemirshi Ilıa Ilın, boksshy Serik Sápıev saldy.
Al «kúmis» medaldi qurama enshisine bylǵary qolǵap sheberi Ádilbek Nııazymbetov alyp berdi. Elimiz úshin qola nagradalardy grek-rım kúresiniń balýany Danııar Gadjıev, áıelder boksynda Marına Volnova, erkin kúresten Gózel Manıýrova, boksshy Ivan Dychko jáne erkin kúres sheberi Aqjúrek Tańatarov jeńip aldy.
1820 jyly Ýálı han qaıtys bolǵannan keıin jerlengen qabirdiń basyna 1904 jyly Sultanǵazy esimdi nemeresi belgi tas ornatqan. Qulpytas bertinge deıin saqtalǵan. Tek tyń ıgerý jyldary qulpytas ortan belinen qırap, shalǵy shyńdaıtyn tasqa aınalǵan. Aýyl azamattary Ýálı hannyń osy bir tasyn izdep taýyp, qalpyna keltirdi. 157 jyl buryn (1858) alǵashqy ret Eýropa men Amerıka arasynda telegraftyq baılanys ornatylyp, alǵashqy telegraf habarlamasy Atlant muhıty arqyly júrgizilgen kabelimen jiberildi.
ESІMDER
95 jyl buryn (1920-1982) Qazaqstannyń eńbek sińirgen taý-ken qyzmetkeri, Jańatas qalasynyń Qurmetti azamaty ShEIN Anatolıı Ivanovıch dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Chernıgov oblysynda týǵan. Irkýtsk taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Orta Azııa respýblıkalarynyń taý-ken óndiristeriniń ınjeneri qyzmetinde bolǵan. 1957-1963 jyldary - Ońtústik Qazaqstan aýyr ónerkásip basqarmasynyń bastyǵy. 1963-1972 jyldary - «Qarataý» taý-hımııa kombınatynyń dırektory. 1972-1975 jyldary - Búkilodaqtyq «Soıýzfosfor» birlestiginiń bastyǵy. 1975-1982 jyldary «Qarataý» óndiristik birlestiginiń bas dırektory qyzmetterin atqarǵan. Anatolıı Sheınniń esimi KSRO Hımııa ónerkásibi mınıstrliginiń Qurmet kitapshasyna engizilgen. Lenın, eki márte Eńbek Qyzyl Tý, Qazan Revolıýtsııasy ordenderimen, KSRO jáne Chehoslavakııa úkimetteriniń medaldarymen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń gramotasymen marapattalǵan. 91 jyl buryn (1924) fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi SYZDYQ Rabıǵa Sátiǵalıqyzy dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynyń Oıyl aýdanynda týǵan. Aqtóbe muǵalimder ınstıtýtyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1951-1957 jyldary - Qazaq memlekettik kórkem ádebıet baspasynyń aǵa redaktory, redaktsııa meńgerýshisi. 1957-1961 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri. 1961-1981 jyldary Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, til mádenıeti bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1981 jyldan Qazaqstan Ǵylym akademııasy Til jáne ádebıet ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri, mádenıet jáne qazaq tilderi bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqardy.
Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri qazaq tili tarıhy men grammatıkasy, til mádenıeti máselelerine arnalǵan. Qazaq jazba ádebıetiniń negizin salýda Abaı Qunanbaev shyǵarmalarynyń zor mańyz atqarǵanyn dáleldedi. «Qazaq tiliniń túsindirme sózdigi», «Qazaq tiliniń orfografııalyq sózdigi», «Abaı tiliniń sózdigi», taǵy basqa eńbekterdi jazýǵa qatysty. 15-19 ǵasyrlardaǵy qazaq ádebı tiliniń tarıhyn, Q.Jalaıyrdyń «Jamı-at-taýarıh» atty shejiresi tilin, qazaq til mádenıetiniń máselelerin zerttedi. Onyń «Abaı shyǵarmalarynyń tili», «Abaı óleńderiniń sıntaksıstik qurylysy», «Sózder sóıleıdi», «Sóz sazy», «Qazaq tili ádisteriniń negizgi máseleleri», taǵy basqa eńbekteri jaryq kórdi. R.Syzdyqtyń 130-dan astam ǵylymı ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 9 monografııasy, oqýlyǵy, oqý quraly bar. Esimi Qazaqstan Respýblıkasynyń Altyn kitabyna engizilgen. «Parasat», «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. QR Memlekettik syılyǵynyń, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń laýreaty. 75 jyl buryn (1940) músinshi-sýretshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstan jáne KSRO Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń ıegeri PROKOPЬEVA Olga Georgıevna dúnıege keldi.
Novosibir oblysynyń Barabın qalasynda týǵan. Lenıngrad keskindeme, músin jáne sáýlet ınstıtýtyn (Sankt-Peterbordyń keskindeme, músin jáne sáýlet akademııasy) bitirgen. Portret janrynyń sheberi, qondyrmaly músin salasynda jemisti eńbek etken. Ol qazaq zııalylary A.Áshimov, Á.Tarazı, taǵy basqalardyń beıne galereıasyn jasaǵan. Onyń lırıkalyq daryny «Ana qushaǵy», «Qyz Jibek», «Zamandas» týyndylarynda ashyla tústi. Mazmuny baı ulttyq obrazdardy somdaý qabileti monýmenttik músin ónerinde kórinedi. Sonymen qatar, Almaty qalasynda ornatylǵan Álibı Jangeldın eskertkishiniń (T.Dosmaǵanbetovpen birge,), Pavlodar qalasyndaǵy Qanysh Sátbaev eskertkishteriniń (Sanjar men Dáýren Dosmaǵambetovtermen birge) avtory. 5 2 jyl buryn (1963) QR Bas prokýrorynyń orynbasary ASANOV Jaqyp Qajmanuly dúnıege keldi.
Qyzylorda qalasynda týǵan. Kırov atyndaǵy Qazaq Memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty. Ýnıversıtetti bitirgennen keıin Qyzylorda oblystyq advokattar alqasynda taǵylymdamadan ótti. 1985-1986 jyldary Qyzylorda oblysynyń prokýratýra organdarynda kómekshi, oblys prokýrorynyń aǵa kómekshisi jáne oblystyq prokýratýrada bólim bastyǵy qyzmetterin atqardy. 1993-1994 jj. - Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń Jalpy qadaǵalaý basqarmasynyń aǵa prokýrory, Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń Jalpy qadaǵalaý basqarmasynyń Bankter, qarjy-nesıe qatynastary týraly jáne tekserý organdaryndaǵy zańnamanyń saqtalýyn qadaǵalaý bóliminiń bastyǵy. 1994-1996 jj. - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń Zańdylyq, quqyqtyq tártip jáne sot reformasyn qamtamasyz etý bóliminiń konsýltanty, sektor meńgerýshisi. 1996-1997 jj. - Ońtústik Qazaqstan oblysy boıynsha Salyq polıtsııasy basqarmasy bastyǵynyń birinshi orynbasary. 1997-2001 jj. - Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorynyń aǵa kómekshisi - Áleýmettik-ekonomıkalyq saladaǵy zańdylyqty qadaǵalaý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, osy Basqarmanyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń Memlekettik organdar qyzmetindegi zańdylyqty qadaǵalaý departamentiniń bastyǵy. 2001-2002 jj. - Almaty qalasy prokýrorynyń birinshi orynbasary. 2002-2003 jj. - Pavlodar oblysynyń prokýrory. 2003-2005 jj. - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ádilet vıtse-mınıstri. 2005-2007 jj. - «Atameken» Qazaqstan kásipkerleri men jumys berýshileriniń jalpyulttyq odaǵy atqarýshy dırektorynyń orynbasary, «Qazaqstan kommýnaldyq júıeleri» AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2006-2007 jj. - «Ordabasy» korporatsııasy» AQ prezıdenti jáne dırektorlar keńesiniń múshesi. 2007-2011 jj. - «Nur Otan» HDP partııalyq tizimi boıynsha IV saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2012 jylǵy qańtardan bastap - «Nur Otan» HDP partııalyq tizimi boıynsha V saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy qyrkúıekten beri. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan. 4 4 jyl buryn (1971) QR Investıtsııalar jáne damý mınıstri ISEKEShEV Áset Órentaıuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týylǵan. 1994 jyly Ál-Farabı atyndaǵy QazMUÝ-diń zań fakýltetin, 1998 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Joǵary memlekettik basqarý mektebin aıaqtady. 1995-1997 jyldary Medeý aýdany prokýrorynyń taǵylymdamadan ótýshisi, kómekshisi, aǵa kómekshisi; UJMBM tyńdaýshysy (1997-98 jyldary). 1998-1999 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń bas mamany, 1999-2000 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi Ortalyq jáne jergilikti organdardyń normatıvtik quqyqtyq aktilerin tirkeý jáne baqylaý departamentiniń dırektory bolyp jumys istedi. 2000-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi janyndaǵy «Ulttyq zań qyzmeti» JAQ prezıdenti, 2002 jylǵa deıin jeke sektorda jumys istedi. 2002 jylǵy qarasha - 2003 jylǵy maýsym - Qazaqstan Respýblıkasy Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstriniń keńesshisi. 2003 jyldan bastap, Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda vıtse-mınıstri. 2006 jyldan bastap - «Qazyna» Ornyqty damý qory» AQ Basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary. 2007 jyldan 2008 jylǵa deıin - «Credit Swiss (Qazaqstan)» JShS qarjylyq jobalaý marketıngi boıynsha dırektory. 2008 jylǵy naýryz-mamyr - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi. 2009 jylǵy mamyrdan bastap, Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda mınıstri. 2010 jyldyń naýryzynan - QR Premer-Mınıstriniń orynbasary - Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstri. 2012 jyldyń qańtar aıynan bastap, Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstri. 2012 jyldyń qyrkúıeginen 2014 jyldyń 6 tamyzyna deıin QR Premer-Mınıstriniń orynbasary - Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstri. 6 tamyzdan bastap, Qazaqstan Respýblıkasynyń Investıtsııalar jáne damý mınıstri. «Qurmet» ordenimen, «Astanaǵa 10 jyl» medalimen marapattalǵan.
51 jyl buryn (1964) Lıtvadaǵy Qazaqstan Elshiliginiń Keńesshisi MUQANOV Qýanysh Klımuly dúnıege keldi.
Túrikmenııanyń Tashaýz oblysynyń Kalının aýdanda týǵan. «Qazgıprozem» ınstıtýtynyń ınjeneri, Almaty oblystyq jer qatynastary jáne jerge ornalastyrý komıtetiniń jetekshi mamany, Almaty oblystyq ákimshiliginiń ákimi orynbasarynyń kómekshisi, QR-nyń Belgııadaǵy elshiliginiń birinshi hatshysy bolyp jumys jasady. 2001-2002 jyldary - QR AShM uıymdastyrý-quuqyqtyq departamenti dırektorynyń orynbasary. 2007 jylǵy aqpannan osy jyldyń shildesine deıin - QR Jer resýrstaryn basqarý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary. 2002-2003 jyldary Astana qalasy ákiminiń orynbasary. 2003-2004 jyldary QR Prezıdenti Ákimshiligi uıymdastyrý-baqylaý bóliminiń memlekettik ınspektory. 2004-2005 jyldary QR AShM apparat jetekshisi. 2005-2006 jyldary - «Eksporttyq nesıelerdi jáne ınvestıtsııalardy saqtandyrý jónindegi memllekettik saqtandyrý korporatsııasy» AQ-nyń Astana qalasyndaǵy ókildiginiń dırektory. 2006 jyldan QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń saýda qyzmetin retteý komıtetiniń tóraǵasy. 2012 jyldan Mańǵystaý oblysy ákiminiń orynbasary boldy.
104 jyl buryn (1911-1995) keńes shahmatshysy, shahmattan álemniń altynshy chempıony Mıhaıl BOTVINNIK dúnıege keldi.
80 jyl buryn (1935) reseılik rejısser, akter, KSRO halyq ártisi, pedagog prodıýser TABAKOV Oleg dúnıege keldi. 73 jyl buryn (1942-2008) keńestik, Ázerbaıjan men Reseıdiń opera jáne estrada ánshisi, KSRO halyq ártisi MAGOMAEV Mýslım Magometovıch dúnıege keldi.
7 2 jyl buryn (1943) tanymal amerıkandyq akter, rejısser, prodıýser Robert de Nıro dúnıege keldi.