17 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
17 shilde, BEI SENBІ
Fınlıandııada Demokratııa kúni.
Ońtústik Koreıada Konstıtýtsııa kúni. Jyl saıyn 17 shilde kúni atap ótiledi. Bul kúni 1948 jyly eldiń Konstıtýtsııasy jarııa etildi. Ońtústik Koreıa alǵashqy Respýblıkasynyń negizi formaldy túrde 1948 jyldyń 18 tamyzynda qalandy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1 6 jyl buryn (1998) Qazaqstan men Qyrǵyzstan Respýblıkalary arasyndaǵy memlekettik shekarany mejeleý týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
1 5 jyl buryn (1999) «Qazaqstan Respýblıkasy Azamattyq kodeksin (Negizgi bólim) qoldanysqa engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańy buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalandy.
1 1 jyl buryn (2003 shildeniń 17-si - tamyzdyń 7-si) ekinshi «Han-Táńiri-2003» festıvaliniń sheńberinde Han-Táńiri shyńynyń baýraıynda qutqarýshylardyń birinshi halyqaralyq sleti ótti.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstanda alǵash ret zeınetkerlerge nesıe berý jónindegi joba iske qosyldy.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstannyń Ulttyq banki «Qazaqstan petroglıfteri» serııasy boıynsha «Kúıme» degen ataýmen kollektsııalyq kúmis shaqany satylymǵa shyǵardy. Shaqanyń dızaınynda bizdiń dáýirimizge deıingi ІІ myńjyldyqtyń ekinshi jartysynan bizge jetken «Kúıme» petroglıfiniń detali qoldanylǵan. Nomınaly 500 teńgelik shaqa 3 myń danamen shyǵarylǵan, olardyń árqaısysynyń baǵasy - 3 myń teńge. Bul moneta - «Qazaqstan petroglıfteri» serııasy boıynsha shyǵarylyp otyrǵan 7-shi shaqa. Onyń salmaǵy - 24 gramm, dıametri - 37 mm. Shaqa sapa sertıfıkatyna ıe.
7 jyl buryn (2007) Almatyda «Alpysbaı Qazyǵulov. Keskindeme» albomynyń tanystyrylymy ótti. A.Qazyǵulov - qazaqstannyń tanymal sýretshisi, ol abstraktsıonızm jáne sıýrrealızm janrynda jumys isteıdi, Almatyda turady jáne qyzmet ataqarady.
Sýretshi Qyzylorda oblysynyń Aralynda 1958 jyly dúnıege kelgen. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń sýret-grafıka fakýltetin bitirgen. Qazaqstan Respýblıkasynyń Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Belgııa, Nıderlandy, Japonııa, Reseı sáýlet óneriniń kásipker sheberleriniń kórmesine qatysýshy. 2003 jyly álem ónerine qosqan úlesi úshin Eýropalyq óner ýntsııasynyń Masarık atyndaǵy qurmetti syılyǵynyń ıegeri.
5 jyl buryn (2009) Pavlodar oblysynyń Maı aýdanynda turǵyzylǵan asfalt-beton zaýyty iske qosyldy.
Saǵatyna 100 tonnadaı jol tósemin óndiretin jańa zaýytty «Dorremstroı PV» JShS salyp otyr. Kásiporyn Qazaqstannyń ıadrolyq ortalyǵyn damytý úshin mańyzy zor Aqsý-Kýrchatov respýblıkalyq trassasynda kúrdeli jóndeý jumystaryn júrgizip jatqan jolshylardy zamanaýı materıalmen tolyq qamtamasyz ete alady.
5 jyl buryn (2009) Almatyda Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń basshylyǵymen qol jetkizgen jetistikterine arnalǵan «Qazaqstan: Ǵasyrlar asýynda» ǵylymı-pýblıtsıstıkalyq monografııasy jaryq kórdi.
Kitap avtory - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń professory Saǵyndyq Satybaldın. Jumys úsh taraýdan turady. «Qazaqstan keshe» dep atalatyn birinshi taraýda 1965-2006 jyldar aralyǵy qamtylsa, «Qazaqstan búgin» taraýynda - 2007-2008 jyldar, al «Qazaqstan erteń» dep atalatyn taraýynda 2009 jyldan bastap aldaǵy jyldar qamtylady.
Kitapta KSRO-nyń ydyraý sebepteri, óz odaǵyn qurý týraly úsh slavıan memleketiniń (Reseı, Belarýs, Ýkraına) sheshimderine qatysty oqıǵalar baıandalady.
Kitaptyń bastapqy tırajy - 1000 dana. Fotosýrettermen bezendirilgen 477 bettik basylym.
23 9 jyl buryn (1775) AQSh-ta dúnıejúzindegi alǵashqy áskerı gospıtal ashyldy.
1 60 jyl buryn (1854) Eýropada taý qyrattary arqyly tartylǵan tuńǵysh temir jol ashyldy. Vena men Italııany jalǵap jatqan jolǵa teńiz deńgeıinen 897 metr bıiktikte uzyndyǵy 1430 metrlik tonnel qazyldy. Jalpy jol boıynda barlyǵy 15 tonnel bolǵan. Qazir olardyń sany 38-ge jetip otyr.
146 jyl buryn (1868) japon astanasy Kıotodan Tokıoǵa aýystyryldy.
96 jyl buryn (1918) Ekaterınborda reseılik sońǵy ımperator ІІ Nıkolaı men onyń otbasy músheleri atyldy.
60 jyl buryn (1954) Vetnam Soltústik jáne Ońtústik bolyp ekige bólindi. Shekara 17-shi endik boıynsha belgilendi. Frantsııanyń otary bolǵan Úndiqytaıdyń ornynda Soltústik jáne Ońtústik Vetnam, Laos, Kambodja memleketteri quryldy.
59 jyl buryn( 1955) Los-Andjelesten (AQSh; Kalıfornııa shtaty) ońtústikke qaraı - Anahaımda, amerıkalyq belgili mýltıplıkator Ýolt Dısneı balalar men olardyń ata-analaryna arnalǵan alyp oıyn-saýyq saıabaǵy «Dısneılendtiń» ashylýyn úlken saltanatpen atap ótti.
4 1 jyl buryn (1973) Aýǵanstanda monarhııa qulatylyp, el respýblıka retinde jarııa etildi.
3 8 jyl buryn (1976) Monrealda HHІ Olımpıada oıyndary bastaldy.
20 jyl buryn (1994) Brazılııa quramasy Italııany penaltı serııasynda jeńip, fýtboldan tórtinshi ret álem chempıony boldy.
ESІMDER
10 8 jyl buryn (1906-1983) kompozıtor, pedagog, Qazaq KSR-iniń halyq ártisi, KSRO Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi, Qazaq KSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, qazaq halyq mýzykasyn jınaýshy HAMIDI Latıf Abdýlhaıuly dúnıege keldi.
Tashkent halyq aǵartý ınstıtýtyn, Máskeýdiń birinshi mýzykalyq tehnıkýmyn, Máskeý konservatorııasy janyndaǵy tatar opera stýdııasyn bitirgen. Qazaqtyń halyq aspaptar orkestriniń dırıjeri bolyp, Qazaqtyń Petr Chaıkovskıı atyndaǵy mýzykalyq ýchılışesinde, Qazaq konservatorııasynda ustazdyq etken. Kompozıtordyń Uly Otan soǵysy jyldary jazǵan «Attanyńdar maıdanǵa», «8-gvardııa dıvızııasynyń áni», «Batyr qyz», «Núrken» ánderi tyńdarmanyn qaharmandyq sezimge bóledi. Ol qazaq mýzykasyna tuńǵysh vals janryn engizip, «Qazaq valsi», «Bulbul» ánderin shyǵarǵan. Sondaı-aq onyń ásem áýenimen erekshelenetin valsteri, horlary, sımfonııalyq orkestr, halyq aspaptar orkestri úshin kameralyq-aspaptyq shyǵarmalary, qoıylymdar men kınofılmderge arnalǵan mýzykalary bar.
Kompozıtor qazaqtyń opera ónerin órkendetýge de úlken úles qosyp, «Abaı», «Tólegen Toqtarov», «Jambyl» operalaryn, «Jambyl men Aıkúmis» mýzykalyq pesasyn, «Balbulaq» operettasyn jazdy. Sonymen qatar «Dombyra úırený mektebi» (B.Ǵızatovpen birge), «Dırıjerlik etýdiń negizderi» (H.Tastanovpen birge), t.b. zertteý eńbekteri bar.
3 márte Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 4 jyl buryn (1940-2005) geolog-ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi, Halyqaralyq tehnologııalyq jáne ınjınırıng ǵylym akademııasynyń akademıgi, Ýkraınanyń tehnologııalyq kıbernetıka ǵylym akademııasynyń akademıgi, Reseıdiń Jaratylystaný akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy Mıneraldyq resýrstar akademııasynyń akademıgi, Halyqaralyq Aqparattaný akademııasynyń akademıgi VESELOV Vasılıı Vasıleevıch dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Harkov qalasynda týǵan. Tambov joǵarǵy áskerı-avıatsıalyq ýchılışesin, T.Shevchenko atyndaǵy Kıev memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
Qazaq KSR Ǵylym akademııasy Gıdrogeologııa jáne geofızıka ınstıtýtynyń ınjeneri, aǵa ınjeneri, kishi ǵylymı qyzmetkeri, Qazaq KSR geologııa mınıstrliginiń tájirıbelik-ádistemelik ekspedıtsııasynyń bas geology, bas gıdrogeology,geologııalyq partııanyń bastyǵy, Qazaqstannyń Ý.Ahmedsafın atyndaǵy Ǵylym akademııasy Gıdrogeologııa jáne geofızıka ınstıtýtynyń dırektorynyń orynbasary, dırektory qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri gıdrogeologııalyq obektiler men protsesterdiń matematıkalyq jáne aqparattyq modelin jasaý máselelerine arnalǵan.
«Geoınformatıka, sıstemno-ınformatsıonnyı podhod k zadacham modelırovanııa gıdrogeologıcheskıh obektov», «Gıdrogeologııa ı ohrana okrýjaıýşeı sredy gornorýdnyh raıonov Severnogo Kazahstana», «Proektırovanıesıstem», «Osnovy strýktýrnogo modelırovanııa gıdrosıstem», «Ekologo-melıoratıvnye problemy ıspolzovanııa vodnyh resýrsov basseına ozera Balhash», «Vodnye resýrsy Ilı-Balhashskogo basseına», «Gıdrogeologıcheskoe raıonırovanıe ı regıonalnaıa otsenka resýrsov podzemnyh vod Kazahstana» atty ǵylymı eńbekterdiń avtory.
«Qurmet belgisi» ordenimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan.
6 7 jyl buryn (1947) QR Sýretshiler odaǵynyń múshesi ÁBІShEV Baqytjan Álimbaıuly dúnıege keldi. 1947 j.
Aqtóbe qalasynda týǵan. Almaty orta mektebiniń 10 jyldyq synybyn jáne Almaty Gogol atyndaǵy sýret ýchılışesin 1969 jyly aıaqtaǵannan soń, Sýrıkov atyndaǵy Máskeý memlekettik kórkemsýret ınstıtýtyna oqýǵa tústi. 1971 j. Máskeý qalasynda jas sýretshilerdiń «Shetel ádebıetiniń kitaphanasy» kórmesinen bastady. Sodan beri respýblıkalyq, búkilodaqtyq kórmelerdiń turaqty qatysýshysy. 1 975 j. bastap, respýblıkanyń qaıratkerleri: Jasybaı , M. Áýezov , Ál-Farabı , Bersıev jáne t.b beıneleri somdaldy. Sonymen qatar respýblıkadaǵy monýmentaldy jumystardyń avtory: Toqash Bokın eskertkishi ( Almaty qalasy), Uly Otan soǵystarynyń qurbandaryna qoıylǵan, « Álııa , Mánshúk» , «Qanysh Sátpaev», « Aýǵan soǵysynyń qurbandaryna» qoıylǵan eskertkishterdiń jobasyna qatysýshy jáne t.b. Almaty qalasyndaǵy qoǵam qaıratkerleriniń alleıasyndaǵy Ál-Farabı , Mahambet , K. Baıseıitova , Almaty qalasyndaǵy Jambyl eskertkishi, Buqar jyraý eskertkishi, Máshhúr-Júsip Kópeev eskertkishi, Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýylyndaǵy S. Toraıǵyrov eskertkishi, Aqtóbe oblysyndaǵy Álııa Moldaǵulova eskertkishi. Respýblıkanyń qalalaryndaǵy murajaılarynda sondaı-aq shet elde stanoktik sıpattaǵy jumystar ornalasqan. «Olımpııadashyl» atty eńbegi Shveıtsarııadaǵy Lozannada olımpıada komıtetiniń shtab páter murajaıynda, «Kúıshi» Almanııadaǵy jeke jıyntyǵynda, «Tomırıs» Máskeýde ornalasqan. Onyń jumystarynyń jekelegen danalary QR Prezıdentiniń rezıdentsııasynda qoıylǵan. Sondaı-aq, QR memlekettik syılyǵy jáne QR Prezıdentiniń álemdik rýhanı kelisim syılyǵy belgileriniń avtory.
Qazaqstan Respýblıkasy Lenın Komsomoly syılyǵynyń laýreaty. Jambyl atyndaǵy halyqaralyq syılyqtyń ıegeri.
5 7 jyl buryn (1957) Qazaqstan Respýblıkasynyń Iordan Hashımıttik Koroldigindegi Tótenshe jáne ókiletti elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Lıvan Respýblıkasyndaǵy, Palestına Memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshy Bolat Serǵazyuly SÁRSENBAEV dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty shet tilderi pedagogıkalyq ınstıtýtyn (1978), Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetin (1990) bitirgen. Aǵylshyn tiliniń ustazy, zańger, 1-inshi sanattaǵy keńesshi.
2012 jyldyń 10 sáýirinde Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Iordan Hashımıttik Koroldigindegi Tótenshe jáne ókiletti elshisi Bolat Serǵazyuly Sársenbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Lıvan Respýblıkasyndaǵy, Palestına Memleketindegi Tótenshe jáne ókiletti elshisi qyzmetin qosa atqarýshy bolyp taǵaıyndaldy.
«Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008) medaldarymen marapattalǵan.
4 5 jyl buryn (1969) Qazaqstan baspasóz klýbynyń prezıdenti, IPRA (Halyqaralyq jurtshylyqpen baılanys qaýymdastyǵy) múshesi, PR-shy klýbyn uıymdastyrýshylardyń biri, Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıstıka akademııasynyń akademıgi QARAÝYLOVA Ásel Ádilqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýtyn, AQSh-tyń Mıssýrı-Kolambııa ýnıversıtetin bitirgen. «Lenınskaıa smena» gazetiniń shtattan tys tilshisi bolǵan. 1994-1995 jyldary - USAID menedjeri. Qazirgi qyzmetinde 1995 jyldan bastap isteıdi. Sonymen qatar Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Shet el ınvestorlary keńesi syrtqy ımıdj boıynsha tobynyń múshesi, PR naryǵy problemalary boıynsha maqalalardyń turaqty avtory, jetekshi bıznes mektepterdiń oqytýshysy bolyp tabylady.
Ol otandyq PR naryǵyn damytýshylardyń kóshbasynda boldy, PR jáne kommýnıkatsııa salasynda 15 jyldyq jumys tájirıbesi bar. Á.Qaraýylova 15 jyl ishinde 320 PR jobany, Qazaqstan, Orta Azııa, TMD, Eýropa men Ońtústik-Shyǵys Azııa aımaǵynda 2700-den astam medıa is-sharany, halyqaralyq áriptestermen birge jalpyulttyq sıpattaǵy 10 iri jobany júzege asyrdy.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaevtyń, AQSh senatory bolǵan Hılları Klıntonnyń alǵys hatymen marapattalǵan.
16 8 jyl buryn (1846-1888) orys geografy, antropolog, bıolog jáne saıahatshy MIKLÝHO-MAKLAI Nıkolaı Nıkolaevıch dúnıege keldi.
9 4 jyl buryn (1920-2010) kórnekti ıspan saıasatkeri jáne kásipker, Halyqaralyq Olımpıada komıtetiniń 1980-2001 jyldardaǵy prezıdenti, HH ǵasyrdaǵy olımpıadalyq qozǵalystyń kórnekti qaıratkerleriniń biri, HOK-tiń ómir boıy qurmetti prezıdenti Don Hýan Antonıo SAMARANCh-I-TORELЬO dúnıege keldi.
60 jyl buryn (1954) nemis saıasatkeri, Germanııanyń federaldyq kantsleri MERKELЬ Angela Doroteıa dúnıege keldi.