17 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
17 maýsym, SEI SENBІ
Búkildúnıejúzilik qýańshylyq pen shóleıttenýge qarsy kúres kúni. 1994 jyly Parıjde shóleıttenýge qarsy kúres jónindegi Halyqaralyq konventsııa qabyldanǵan kúnnen bastap atap ótiledi.
Islandııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1944). Soltústik Eýropada Atlant muhıtyndaǵy Island araldarynda ornalasqan memleket. El aýmaǵy ákimshilik jaǵynan 8 aımaqqa, 23 aýdanǵa bólinedi. Astanasy - Reıkıavık qalasy. Resmı tili - ısland tili. Ulttyq aqsha birligi - ısland kronasy. Islandııa parlamenttik respýblıka. 1944 jyly qabyldanǵan Konstıtýtsııasy boıynsha memleket basshysy Prezıdent 4 jylǵa ashyq saılaý arqyly saılanady. Zań shyǵarý bıligin Prezıdent pen bir palataly parlament Altıng júzege asyrady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 2 jyl buryn (1992) «Ana tili» baspasy Ahmet Baıtursynulynyń «Til taǵlymy» atty kitabyn jaryqqa shyǵardy.
2 2 jyl buryn (1992) Qostanaı oblysy Komsomol aýdanynyń ataýy Qarabalyq bolyp ózgertildi.
21 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Áskerı ınstıtýty quryldy.
1 6 jyl buryn (1998) Ońtústik Qazaqstan oblystyq fılarmonııasy úıi aldynda kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, Shymkent, Taraz, Jetisaı qalalarynyń qurmetti azamaty Shámshi Qaldaıaqov eskertkishiniń ashylý saltanaty boldy.
11 jyl buryn (2003) Astanada «Dýman» oıyn-saýyq ortalyǵynyń ashylý saltanaty ótti.
Ortalyq tropıkalyq balyqtary bar muhıtaraldan, 5M-kınoteatrdan, Úlken kúmbezdi keńistikten jáne tamaqtandyrý kásiporyndary men saýda júıelerinen, «Djýnglı» attraktsıonynan turady.
«Dýman» oıyn-saýyq ortalyǵynyń muhıtaraly - TMD-daǵy tuńǵysh dúnıege kelgen birden-bir nysan. Bul álemdegi kók muhıttan 3000 shaqyrymnan astam qashyqtyqta ornalasqan jalǵyz muhıtaral, mundaǵy sý qory 3 mıllıon lıtrdi quraıdy. Ony ázirleýde 120 tonna teńiz tuzy paıdalanylǵan. Munda Jerdiń ár túkpirinen ákelingen 2000-ǵa jýyq teńiz jándikteri tirshilik etýde.
Muhıtaral túbinde jyljymaly jolmen jaraqtalǵan, qalyńdyǵy 7 santımetrlik akrıl shynysynan jasalǵan 70 metrlik dálizi bar jáne ár túrli kólemdegi 11 akvarıýmdy eki úlken kórme aımaǵynan turady. Bir kún ishinde muhıtaraldy shamamen 3000-ǵa jýyq adam tamashalaıdy.
5 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasy Týrızm jáne sport mınıstrliginde koreıalyq halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi «KOICA» agenttigi Qazaqstanda týrıstik klasterdi damytý jobasyn tanystyrdy.
Jobada Qyzylorda oblysy Baıqońyr qalasynda ǵaryshtyq týrızmdi damytý, Qambash kólinde kýrorttyq aımaq salý, Qorqyt Ata memorıaldyq kesheninde etnokýrort salý, sondaı-aq Atyraý oblysynda «Saraıshyq» kerýen saraıy - týrıstik ortalyǵyn qalyptastyrý kózdelgen. Joba 2011-2020 jyldarǵa eseptelgen.
5 jyl buryn (2009) Almatyda Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıteti jáne Bolgarııanyń Plovdıv qalasynyń Agrarlyq ýnıversıteti aralyǵynda stýdent halyqaralyq aıyrbastaý týraly kelisimge qol qoıdy.
ESІMDER
8 5 jyl buryn (1929) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty SÝHODOEVA Galına Savelevna dúnıege keldi.
Qazan memlekettik medıtsına ınstıtýtyn, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Ólkelik potologııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1963 jyldan Qazaqstan Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Ólkelik potologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń, Epıdemıologııa, mıkrobıologııa jáne juqpaly aýrýlar ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri mıkrob áreketinen týǵan allergologııa jáne ımmýnologııa máselelerine arnalǵan. Ol tájirıbe júzinde túrli organızmder týdyratyn allergııa úlgilerin jınap, bakterııa allergenderin jetildirdi. Onyń 2 avtorlyq kýáligi men 9 patenti bar.
6 9 jyl buryn (1945) tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylymdar Akademııasynyń akademıgi MÁDIEV Óskenbaı Qabylbekuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Arys qalasynda týǵan. Jambyl tehnologııalyq jeńil jáne tamaq ónerkásibi ınstıtýtyn bitirgen.
Jambyl tehnologııalyq jeńil jáne tamaq ónerkásibi ınstıtýtynda, Halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıtetinde, Taraz memlekettik ýnıversıtetinde ǵylymı-pedagogıkalyq jáne basshylyq qyzmetter atqarǵan. 2003 jyldan - Almaty ekonomıka jáne statıstıka akademııasynyń Taraz qalasyndaǵy ókildiginiń dırektory.
Mádıev teri óndeý protsesinde qoldanylatyn alıýmınıı, tsırkonıı jáne tıtan qosyndysy negizinde jańa ılegishter sınteziniń teorııalyq negizderin jasaıtyn jańa baǵyt ashty. Bul jumystarynyń nátıjesinde óndirilgen ónimniń túr-túrin kóbeıtý jáne sapasyn arttyrý, teri óńdeý fabrıkalarynda ekologııalyq jaǵynan zııandy hrom qosyndylaryn qoldanýdy azaıtýǵa nemese tolyǵymen aýystyrýǵa múmkindik beretin jańa keshendi mıneraldyq ılegishter shyǵardy. Qorshaǵan ortaǵa zııansyz dıammonıı fosfatpen mal terisin búlinýden saqtaýdyń teorııalyq negizin salyp, praktıkalyq ádisterin engizdi. Mádıevtiń praktıkalyq usynystary men túrli ádistemeleri Qazaqstan men TMD elderindegi teri óńdeý fabrıkalarynda keńinen qoldanys tapty.
Ol 16 avtorlyq kýáliktiń, 4 monografııa, 150-den astam ǵylymı eńbekterdiń avtory.
6 5 jyl buryn (1949) sportshy, jeńil atletıkadan KSRO sport sheberi, 800, 1500, 3000 metrlik qashyqtyqqa júgirýden Qazaqstannyń birneshe dúrkin chempıony, halyqaralyq jarystardyń birneshe dúrkin jeńimpazy KÚREŃKEEV Beken Jeksenbaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Alakól aýdanynda týǵan. Sportshy Jasóspirimder arasyndaǵy KSRO birinshiliginiń kúmis júldegeri, Jastar arasynda KSRO chempıony, «Pravda» gazetiniń júldesi úshin uıymdastyrylǵan halyqaralyq jarystyń jeńimpazy atanyp, «Selskaıa jızn» gazetiniń júldesi úshin uıymdastyrylǵan búkilodaqtyq jarystyń chempıony atandy. Sonymen qatar Ýkraına, Reseı, Aljır, Frantsııa, Germanııa, Ispanııa elderinde ótken halyqaralyq týrnırlerge qatysyp júldeli oryndarǵa ıe boldy.
56 jyl buryn (1958) «QazMunaıGaz» AQ apparat jetekshisi ShOQPYTOV Andar Máýleshuly dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1991-1993 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti jáne Mınıstrler Kabıneti Apparatynyń konsýltanty, sektor meńgerýshisi, bólim meńgerýshisiniń orynbasary. 1993-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi. 1994-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik múlik komıteti tóraǵasynyń orynbasary, birinshi orynbasary. 1997-1998 jyldary - «Kásiporyndardy qaıta qurý jáne joıý agenttigi» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. 1998-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka, ındýstrııa jáne saýda mınıstri, Qarjy mınıstrliginiń Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý departamenti dırektorynyń birinshi orynbasary. 2002-2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ázirbaıjan Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Grýzııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi mindetin qosa atqarýshy. 2007 jyldan «Batys» áleýmettik-kásipkerlik korporatsııasynyń basshysy. 2010 jyldyń-2012j - QR Qarjy mınıstriniń orynbasary.
Medaldarmen marapattalǵan.
8 5 jyl buryn (1929-1984) ataqty armıan shahmatshysy, shahmat jýrnalısi, halyqaralyq grossmeıster, Shahmattan álemniń 9-shy chempıony PETROSıAN Tıgran Vartanovıch dúnıege keldi.