16 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
16 jeltoqsan SEISENBІ
Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni. 23 jyl buryn (1991) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa qol qoıdy. Qazaqstannyń Memlekettik táýelsizdigi jarııalandy.
Bahreın memleketiniń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1971). Bahreın, ıaǵnı eki teńiz koroldigi Katar men Saýd Arabııasy araldarynyń arasyndaǵy Parsy buǵazynyń ońtústik jaǵyn ala ornalasqan, 33 araldan turatyn memleket. Táýelsizdik alǵanǵa deıingi 100 jyldyqta Ulybrıtanııanyń otary boldy. Memleket basshysy - ámir. XVIII ǵasyrdyń sońynan bastap Bahreındi Ál-Halıfa áýleti basqaryp keledi. Negizgi paıda kózi - munaı.
Qazaqstan Respýblıkasy men Bahreın arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy mamyrdyń 28-inde ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 8 jyl buryn (1986) Qazaqstan Kompartııasy OK plenýmy jedel shaqyrylyp, Ortalyq komıtettiń birinshi hatshysy Dinmuhamed Qonaevty qyzmetinen bosatty. Onyń ornyna osyǵan deıin Reseıdegi Ýlıanov oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy bolǵan G.Kolbın qoıyldy. Osylaısha Qazaqstandy basqarý máselesi taǵy da kóne ádis boıynsha syrttan sheshildi.
2 3 jyl buryn (1991) Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesinde saltanatty túrde «Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik táýelsizdigi týraly» Zań qabyldandy.
23 jyl buryn (1991) «QazAqparat» (QazTAG) alǵashqy bolyp álemge Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik táýelsizdigi jarııalanǵanyn habarlady.
18 jyl buryn (1996) Almatydaǵy Respýblıka alańynda Táýelsizdik monýmentiniń ashylý saltanaty boldy.
1 8 jyl buryn (1996) Almatyda besjuldyzdy «Ankara» qonaq úıiniń ashylý saltanaty ótti. Atalmysh sharaǵa Qazaqstan men Túrkııanyń Prezıdentteri qatysty.
20 jyl buryn (1994) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaev óz rezıdentsııasynda EýroOdaq Komıssııasynyń (KES) Qazaqstandaǵy turaqty ókili Robert Kremerdiń senim gramotasyn qabyldady. Elbasy Almatyda EýroOdaq ókildiginiń ashylýy Qazaqstan men Eýropa arasyndaǵy ekonomıkalyq, saıası baılanystardyń damyp, eýropalyq seriktestermen saýda-sattyq, iskerlik qatynastardyń jolǵa qoıylýyna edáýir kómek kórsetedi dep atap ótti.
20 jyl buryn (1994) Aqyn Muhtar Shahanovqa «Qyrǵyz Respýblıkasynyń el aqyny» ataǵy berildi.
1 7 jyl buryn (1997) Qazaqstannyń Ulttyq banki uly jazýshy M.Áýezovtiń 100 jyldyǵyna arnalǵan quny 20 teńgelik metall estelik shaqalaryn aınalymǵa shyǵardy.
10 jyl buryn (2004) Semeıde qazaq halqynyń tanymal uly, týǵan jeriniń táýelsizdigi úshin kúresken Qabanbaı batyrdyń eskertkishi saltanatty túrde ashyldy.
8 jyl buryn (2006) Batys Qazaqstan oblysy Qaztalov aýdany Jalpaqtal aýylynda ótken ǵasyrdyń qyrqynshy jyldary jumys atqarǵan «Qazaq halqyn qutqarý uıymy» («Soıýz spasenııa kazahskogo naroda») atty jastar uıymyn qurýshylardyń aty jazylǵan eskertkish taqta ashyldy. Qozǵalystyń 14 belsendi jastarynyń aty jazylǵan eskertkish taqtanyń ashylý saltanatynda týystary men jaqyndary qatysty. Odaqtyń basqarýshysy Ǵubaıdolla Ánesov 1941 jyly jeltoqsanda tutqyndalyp, atý jazasyna kesilgen, qalǵan qatysýshylary uzaq merzimge túrmege qamaldy. Jalpaqtal kósheleriniń birine Ǵ.Ánesovtyń aty berildi.
1 4 jyl buryn (2000) Almatyda uly memleket qaıratkeri, qolbasshy jáne dıplomat Abylaı hanǵa eskertkish ashyldy. Eskertkish avtory músinshi - Nurlan Dalbaev.
Abylaı han, Ábilmansur (1711-1781) - qazaq hany, uly memleket qaıratkeri, qolbasshy jáne dıplomat. Arǵy tegi Joshy han, bergi babalary Qazaq dalasynyń negizin salǵan Áz-Jánibek, odan soń Eńsegeı boıly Er Esim han, Salqam Jáńgir han. Abylaı - Jáńgir hannyń besinshi urpaǵy.
9 jyl buryn (2005) Beıjińde Qytaı banki men Qazaqstannyń Halyq banki arasyndaǵy bank yntymaqtastyǵy týraly kelisimge qol qoıyldy.
Kelisimge qol qoıýdaǵy maqsat - eki eldiń jetekshi bankteri arasynda ózara tıimdi jáne iskerlik yntymaqtastyqty ári qaraı kúsheıtý bolyp tabylady.
9 jyl buryn (2005) Jambyl oblysy Qarataý qalasynda Ulbıke aqynǵa arnalǵan eskertkish ashyldy.
Jankeldiqyzy Ulbıke (1825-1849) - qazaqtyń áıgili aqyn qyzy, maıtalman aıtysker, jeztańdaı ánshi, dáýlesker dombyrashy. Onyń mol murasynan búgingi urpaqqa jetkeni myń shýmaqtaı óleń. Bul jıyrmaǵa tarta aıtystary men sanaýly ǵana kóńil-kúı tolǵaýlary. Ulbıkeniń asyl murasyn jınaýǵa M.Kópeev, Á.Dıvaev, V.Radlov sııaqty áıgili folklor jınaýshylar aıryqsha yjdahatpen den qoıǵan. Ulbıkeniń shyǵarmalaryn V.V. Radlov Peterbýrg qalasynda bastyryp, keıin orys jáne nemis tilderine aýdaryp jarııalady. Muhtar Áýezov, Sábıt Muqanov, Myrzataı Joldasbekov qatarly bilikti ǵalymdar Ulbıkeniń aqyndyǵyna joǵary baǵa bergen. Beıiti Jambyl oblysyna qarasty Talas ózeniniń boıynda ornalasqan.
7 jyl buryn (2007) Sofııada Oljas Súleımenovtyń tanymal «Az ı ıA» kitabynyń bolgar tilindegi aýdarmasynyń tanystyrylymy saltanatty túrde bolyp ótti.
Bolgar oqyrmany túrki jáne slavıan mádenıetteriniń ózara kirigý fenomenin túsindirip, ejelgi jazba eskertkishteriniń tarıhyna qalam tartqan, lıngvıstıkadaǵy jańa - túrki-slavıstıka baǵytynyń negizin qalaǵan avtormen tanysty.
5 jyl buryn (2009) Erevanda Qazaqstannyń Armenııadaǵy Elshiligi armıan tiline aýdarylǵan Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstandyq jol» kitabynyń resmı tanystyrylymyn ótkizdi.
5 jyl buryn (2009) Pragada kelisimshart-quqyqtyq bazany keńeıtý jáne jekelegen salalardaǵy yntymaqtastyqty tereńdetý jónindegi Qazaqstan men Chehııanyń syrtqy ister mınıstrlikteriniń arasyndaǵy Ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıyldy.
4 jyl buryn (2010) Venada QR-nyń Avstrııadaǵy elshiligi jáne EQYU janyndaǵy bizdiń elimizdiń turaqty ókildigi Qazaqstan táýelsizdigi kúnine jáne Respýblıkanyń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyna tóraǵalyǵy aıaqtalýyna baılanysty saltanatty qabyldaý ótkizdi.
4 jyl buryn (2010) Almatyda BAQ arasyndaǵy «Otandyq óndirýshi» respýblıkalyq konkýrsynyń jeńimpazdaryn marapattaý rásimi ótti. «QazAqparat» ulttyq kompanııasy «Sapa jáne jedeldigi úshin» atalymynda jeńimpaz boldy.
3 jyl buryn (2011) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Astana qalasynda «Máńgilik El» saltanatty arkasynyń ashylý saltanatyna qatysty.
ESІMDER
100 jyl buryn (1914-1986) fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor SAIKIEV Halabı Muhıtuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Batys Qazaqstan oblysy Bórli aýdanynda týǵan. A.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn (M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtet) bitirgen. 1946-1961 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) oqytýshysy, prorektory, fakýltet dekany, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Til jáne ádebıeti ınstıtýtynyń dırektory. 1962-1986 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń orys tili kafedrasynyń meńgerýshisi. Ǵalym orys, qazaq tilderin salystyra, orys tiliniń gramatıkasyn zerttedi. Orta jáne joǵary oqý oryndaryna arnalǵan orys tili oqýlyqtarynyń avtory.
8 5 jyl buryn (1929) ánshi, KSRO jáne Qazaqstan halyq ártisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, KSRO jáne Qazaqstan memlekettik syılyǵynyń ıegeri, Sotsıalıstik Eńbek Eri TÓLEGENOVA Bıbigúl Ahmetqyzy dúnıege keldi.
Semeı qalasynda týǵan. Almaty memlekettik konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. Óner jolyn kórkemónerpazdar úıirmesinen bastaǵan. 1951-1971 jyldary - Qazaq radıosynyń, Qazaq memlekettik fılarmonııasynyń ánshi-solısi. 1971-1979 jyldary - Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń ánshi-solısi. 1979 jyldan - Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy vokal kafedrasynyń professory. Ánshiniń repertýarynda qazaqtyń halyq ánderi, Qazaqstan kompozıtorlarynyń shyǵarmalary bar. Óziniń kontserttik-oryndaýshylyq ónerin sheberliktiń joǵary satysyna kóterip, klassıkalyq dárejege jetkizdi. Qazaq opera ónerine de eleýli úles qosty. Tańdaýly partııalary: Jibek (E.Brýsılovskıı «Qyz Jibek»), Qarlyǵash (A.Jubanov jáne L.Hamıdı «Abaı»), Gúlbarshyn (E.Rahmadıev «Alpamys»), Djılda, Vıoletta (Dj.Verdı «Rıgoletto», «Travıata»). Ol «Dala qyzy», «Bizdiń súıikti dáriger», «Bul Shuǵylada bolǵan edi», «Taqııaly perishte», «Balalyq shaǵymnyń aspany» fılmderinde óz zamandastarynyń tulǵasyn jasady. Gastroldik saparmen Kanadada, Frantsııada, AQSh-ta, Italııada, Shvetsııada, Egıpette, Aljırde, Sırııada, Úndistanda boldy. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi 7-9-shaqyrylymdarynyń depýtaty. Lenın, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. Astana qalasynyń qurmetti azamaty.
8 4 jyl buryn (1930-2004) ǵalym, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri ÁBÝǴALIEV Іztileý dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Jańaqala aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
1953-1975 jyldary - Qazaq eginshilik ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi, dırektorynyń orynbasary, dırektory. 1995 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Akademııalyq agrarlyq zertteý ortalyǵynyń akademık-hatshysy qyzmetterin atqarǵan.
Negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstanda qant qyzylshasynyń tuqymyn ósirýge jáne selektsııasyna, aımaqtyq eginshilik júıesin jasaýǵa arnalǵan. Onyń 250-ge jýyq ǵylymı eńbekteri bar. 10 avtorlyq kýálik pen patenttiń ıegeri.
2 ret Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne birneshe medalmen marapattalǵan.
7 8 jyl buryn (1936-2010) keńestik jáne qazaq teatr jáne kıno akteri, KSRO halyq ártisi ShÁRІPOVA Farıda dúnıege keldi.
Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Sháýeshek qalasynda dúnıege keldi. Qytaı kınostýdııasy túsirgen "Hasen-Jámıla" kórkem fılminde basty róldi oryndap, ónerimen tanylǵan ol 1955 jyly atamekeni Qazaqstanǵa oraldy.
1959 jyly Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasyn bitirip, M. Áýezov atyndaǵy Qazaq akademııalyq drama teatryna qabyldandy. Jarty ǵasyrdan astam ýaqyt boıy osy teatrda úzdiksiz óner kórsetti. Sahnada qazaq jáne álem klassıkteriniń dramalyq týyndylarynda, osy zamanǵy qoıylymdarda basty rólderdi sheberlikpen oryndap, ulttyq teatr óneriniń jańa sapalyq bıikke kóterilýine úlken úles qosty. M.Áýezovtiń " Aıman-Sholpanynda " Sholpan, " Abaıynda " Ajar, " Qara qypshaq Qobylandysynda " Qarlyǵa, "Eńlik-Kebeginde" Eńlik, "Karagózinde" Qaragóz, Ǵ.Músirepovtiń " Qozy Kórpesh-Baıan sulýynda " Baıan, Á.Nurpeıisovtiń "Qan men terinde" Aqbala, T.Ahtanovtyń "Boranynda" Jańyl, Sh.Aıtmatovtyń "Jámılasynda" Jámıla, "Ana - Jer-anasynda" Tolǵanaı, Q.Muhamedjanov pen Sh.Aıtmatovtyń "Kóktóbedegi kezdesýinde" Gúljan men Aısha, Q.Muhamedjanovtyń "Biz perishte emespizinde" Asyl, O.Bókeevtiń "Qulynym menińinde" Anar, D.Isabekovtiń "Ápkesinde" Qamajaı, S.Balǵabaevtyń "Ǵashyqsyz ǵasyrynda" Farıda, Sofokldyń "Edıp patshasynda" Iokasta, Evrıpıdtiń "Medeıasynda" Medeıa, Shekspırdiń "Asaýǵa tusaýynda" Katarına, "Rıchard ІІІ" tragedııasynda Anna ledı, Pýshkınniń "Shaǵyn tragedııalarynda" donna Anna, Chehovtyń "Súıikti meniń aǵataıymynda" Elena Andreevnanyń qaıtalanbas obrazdaryn somdady.
Farıda Sháripova kıno salasynda da jemisti eńbek etti. Ol áıgili rejısserler Sháken Aımanov, Májıt Begalın, Sultan Qojyqov, Ázirbaıjan Mámbetov, Leonıd Agranovıch túsirgen kóptegen tanymal fılmderde oınady. Dýblıaj salasyna da kóp eńbek sińirdi.
Farıda Sháripova ónerli jastardy tárbıeleý isine jete kóńil bóldi. T.Júrgenov atyndaǵy óner akademııasynda kórnekti akter Y.Noǵaıbaev ekeýiniń shyǵarmashylyq sheberhanasynda shyńdalǵan jastar búginde elimizdiń teatrlarynda jemisti eńbek etip júr. Farıda Sháripova mádenıet pen ónerdegi eńbegi úshin Qazaq KSR halyq ártisi, KSRO halyq ártisi qurmetti ataqtaryn, Qaz KSR Memlekettik syılyǵy men KSRO Memlekettik syılyǵyn, "Parasat" ordenin ıelendi.
5 5 jyl buryn (1959) «BTA Bank» AQ basqarma tóraǵasy DAMITOV Qadyrjan Qabdoshuly dúnıege keldi.
Óskemen qalasynda týǵan. Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn jáne Máskeý qarjy ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
1982 jyldan - «Soıýzsıstemprom» ǴZI Qazaq bóliminde ınjener. 1984 jyldan - Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynda aǵa ınjener, taǵylymdamashy-zertteýshi; Máskeý qarjy ınstıtýtynyń taǵlymdamashy-oqytýshysy, aspıranty. 1988 jyldan - Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynda oqytýshy, Qazaqstan ǴA Ekonomıka ınstıtýtynda ǵylyı qyzmetker. 1990 jyldan - «KATON eksport-ımport» fırmasynyń (Germanııa) Qazaqstan boıynsha ókiletti ókili. 1991 jyldan «Alem Bank Kazakhstan» jetekshi ekonomısi, bas ekonomısi, sektor meńgerýshisi, basqarma bastyǵynyń orynbasary, basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1994 jyldan - QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary. 1997 jyldan - QR ekonomıka jáne saýda vıtse-mınıstri. 1997 jylǵy qazannan - QR Premer-Mınıstriniń keńesshisi. 1998 jyldan - QR Ulttyq bankiniń tóraǵasy. 1999 jyldan - QR Prezıdentiniń keńesshisi. 2000 jyldan - «ABN AMRO Bank Qazaqstan» AAQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary. 2004 jyldan - «Óskemen tıtan-magnıı kombınaty» AQ prezıdentiniń keńesshisi - dırektorlar keńesiniń múshesi. 2007 jyldan - «Ertis Áleýmettik-kásipkerlik korporatsııasy» UK» AQ basqarma tóraǵasy. 2009 jylǵy aqpannan - «Alıans bank» AQ basqarma tóraǵasynyń keńesshisi. 2009 jyldyń mamyrynan - 2013 jyldyń maýsymyna deıin «Qazaqstan qor bırjasy» AQ prezıdenti. 2010 jylǵy mamyrdan 2013 jylǵy shildege deıin - «Qazaqstan halyq banki» AQ dırektorlar keńesiniń múshesi (táýelsiz dırektory). 2013 jylǵy 30 shildede «BTA Bank» AQ Dırektorlar keńesiniń sheshimimen «BTA Bıýank» AQ basqarma tóraǵasy qyzmetine taǵaıyndaldy. qazirgi qyzmetinde.
«Eren eńbegi úshin» medalimen marapattalǵan.
70 jyl buryn (1944) «Qazaqfılm» (qazirgi - Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ) kınostýdııasynyń rejısseri jáne qoıýshfy-sýretshisi QY STAÝOV Ǵ anı Ahmetbek uly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty teatr-kórkemsýret ýchılışesin bitirgen, Lenıngrad memlekettik teatr, mýzyka jáne kıno ınstıtýtynyń kórkemsýret fakýltetinde oqydy.
«Alpamys bartyr», «Bulbul», «Ańshylyq», «Aıdahar araly», «Dúnıe kezek», «Aqsaq qulan», «Qasqyrdyń qalyńdyǵy» anımatsııalyq fılmderiniń teń avtory. «Qazyna», «Qadyrdyń baqyty», «Sońǵy buǵy», «Jekpe-jek» jáne basqa da anımatsııalyq fılmderdiń avtory. «Ortalyq Azııanyń úzdik fılmderi» baǵdarlamasyna qatysty (Tokıo, Kıoto). «Ankara» halyqaralyq kınofestıvalynda, «Pýsan-2000»-de fılmderi arnaıy kórsetildi.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» medalimen marapattalǵan. Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri.
22 4 jyl buryn (1790-1865) belgııalyqtardyń tuńǵysh koroli LEOPOLЬD I dúnıege keldi.
12 6 jyl buryn (1888-1934) serbter, horvattar jáne slovender koroly Aleksandr I KARAGEORGIEVICh dúnıege keldi.
8 2 jyl buryn (1932) orys keńes kompozıtory ŞEDRIN Rodıon Konstantınovıch dúnıege keldi.
6 6 jyl buryn (1948) keńestik jáne reseılik telejúrgizýshi, akter, Reseı halyq ártisi NIKOLAEV ıÝrıı Aleksandrovıch dúnıege keldi.