16 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
16 tamyz, SÁRSENBІ
Qazaqstanda sport kúni
Tamyzdyń úshinshi jeksenbisinde atap ótiledi. Bul eldegi sporttyń damýy men sporttyq jetistikterine arnalǵan mereke.
Belarýs Respýblıkasy Áskerı-áýe kúshteriniń kúni
Jyl saıyn tamyzdyń úshinshi jeksenbisinde merekelenedi. Áskerı-áýe kúshteri kúnin tek ÁÁK qyzmetkerleri ǵana emes, Respýblıkanyń áýe qorǵanysynyń jasaqtary da atap ótedi.
AQSh-ǵy áýe-desant jasaqtary kúni
Bul mereke AQSh Áeý-desanttyq jasaqtary men 1940 jyldyń 16 tamyzynda parashıýtpen alǵash ret ushqan 48 eriktiniń qurmetine osy kúnge belgilendi.
Gabonnyń táýelsizdik kúni. Gabon Frantsııadan 1960 jyly táýelsizdigin aldy, 1839 jyldan Frantsııanyń kolonııasy boldy. Gabon táýelsizdik alǵannan keıin qurlyqtaǵy ekonomıkalyq jáne saıası turaqty memleketterdiń biri boldy, munda jan basyna shaqqandaǵy kiris Afrıkadaǵy eń joǵary kórsetkishke jetti.
Paragvaıdaǵy balalar kúni.
Domınıkan Respýblıkasynda respýblıkany qalpyna keltirý kúni.
Rıga qalasynyń kúni.
Drezden qalasynyń kúni.
AQSh-taǵy Elvıs Preslıdi eske alý kúni. AQSh-tyń Memfıs qalasynda ánshi ári karatıst Elvıs Preslıdi eske alý kúni ótedi. Tamyzdyń 10-ynda myńdaǵan adamdar Tennessı shtatynyń Memfıs qalasyna jınalady. Baǵdarlama boıynsha kóptegen sharalar ótkiziledi. Sonymen qatar úsh kúndik karate saıysy bolyp, Elvıs qaıtys bolǵan kúni, ıaǵnı tamyzdyń 16-ynda onyń aty-jóni jazylǵan syılyqtar jeńimpazdarǵa tabys etiledi. Qaıtys bolǵanǵa deıin onyń 500 mıllıonǵa jýyq úntaspasy satylyp, jeti jyldan keıin bul san eki esege ósken. 33 fılmge túsip, árqaısysynan mıllıon dollar kóleminde eńbekaqy alǵan. 1973 jyly ol qatysqan telebaǵdarlama kórermenderi 1 mıllıard adamǵa jetken.
ESTE QALAR OQIǴALAR
7 7 jyl buryn (1938) «Sot qurylysy týraly» Zań qabyldandy.
26 jyl buryn (1989) Shyǵys Qazaqstan oblysynyń (burynǵy Semeı oblysy) Qaraýyl aýylynda «Nevada-Semeı» ıadroǵa qarsy qozǵalystyń belsendileri uıymdastyrǵan narazylyq sharasy ótti. Onda Qazaq KSR Joǵary Keńesi men AQSh Kongresine ıadrolyq synaqtarǵa tyıym salý týraly úndeý mátini oqyldy.
16 jyl buryn (1999) «Qazposhta» aktsıonerlik qoǵamy Búkilálemdik poshta odaǵynyń EMS kooperatıvine qabyldandy.
11 jyl buryn (2004) Almatyda Serik Ájiǵalıevtiń «Arhıtektýra kochevnıkov - fenomen ıstorıı ı kýltýry Evrazıı» atty kitaby jaryq kórdi, óziniń tarıhı-mádenı maǵynasy bar Aral-Kaspıı memorıaldy keshenine arnalǵan. Zertteý kezinde tıpologııa jaǵynan, tarıhı-etnografııalyq maǵynasy bar b.e.d. ІІ myń jeke turǵan eskertkishter jáne 400-ge tarta keshender qarastyrylǵan. Kitapta zerttelgen keshenderge jan-jaqty sıpattama berilgen. Kitapta taǵy da avtordyń jańa zertteýleri jáne 400-ge tarta ıllıýstratsııalary, karta-shemalary, sýretteri, tıpologııalyq jáne qurama tablıtsalary kirgen.
10 jyl buryn (2005) Batys Qazaqstan oblysy Bórli aýdanynyń Oblavka aýyly mańyndaǵy qorǵandardan bizdiń dáýirimizge deıingi 3-4 ǵasyrǵa jatatyn arheologııalyq oljalar tabyldy. Qysh qumyralar, áıeldiń áshekeı buıymdary, monshaq, altyn júzik, qola aınalar sııaqty keramıkalyq buıymdar tabyldy. Zertteý barysynda anyqtalǵan basty erekshelik - katakombalyq (qabirdi úńgip qazý arqyly birneshe múrdeni satylap qoıý) úlgidegi jerleý úrdisi paıdalanylǵan. Buıymdar zerttelgennen keıin oblystyq ólketaný murajaıyna tabys etildi.
9 jyl buryn (2006) Qazaqstan, Reseı jáne Belarýs elderiniń basshylary Kedendik odaqty qurý kelisimine qol qoıdy. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Keden odaǵynyń aıasynda jalpy alǵanda 92 qujatqa qol qoıý kerek ekenin atap ótti.
8 jyl buryn (2007) Almatyda Dostyq úıinde jáne A.S Pýshkın eskertkishiniń janynda Pýshkın jáne Snegın oqýlary ótti. Uıymdastyrýshylary - qalalyq tilderdi damytý basqarmasy jáne «Qazaqstan orys mádenıet ortalyǵy» qoǵamdyq birlestigi. Aktsııanyń negizgi maqsaty - slavıan halyqtarynyń mádenıettik, ádebıettik jáne aqyndyq shyǵarmashylyǵymen tanysý. Atalmysh sharaǵa Qazaqstannyń belgili ǵylymy men mádenıet qaıratkerleri, ár túrli ǵylymı-óndiristik birlestiktiń jáne Almatynyń ulttyq-mádenıet ortalyqtarynyń ókilderi qatysty. Qurmetti qonaqtardyń arasynda - Almatydaǵy Reseıdiń bas konsýldyǵynyń qyzmetkerleri jáne jazýshy Dmıtrıı Snegınniń uly, medıtsına ǵylymdarynyń doktory Dmıtrıı Potselýev. Dmıtrıı Fedorovıch Snegın (1912-2001) «Prostor» jýnalynyń bas redaktory, satıralyq «Ara» jýrnaly redaktorynyń orynbasary, Jazýshylar odaǵynyń hatshysy, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty qyzmetterin atqarǵan. Sábıt Muqanov, Muhtar Áýezov syndy jazýshylarmen jáne óziniń maıdandaǵy jora-joldastary Ábdijámil Nurpeıisov, Ázilhan Nurshaıyqovtarmen jaqyn dos bolǵan.
8 jyl buryn (2007) Almatyda narkologııalyq-saýyqtyrý ǵımaraty ashyldy. Emdeý mekemesi dárigerlik-sanıtarlyq korrektsııa ortalyǵynyń janynan qosymsha qurylys retinde salynyp otyr. Atalmysh sharaǵa Almaty qalasy ákiminiń orynbasary Serik Seıdýmanov qatysty. Ortalyqtyń jalpy aýdany 6421 sharshy metrdi quraıdy.
5 jyl buryn (2010) Shámshi Qaldaıaqovtyń mereıtoıy qarsańynda Ońtústik qazaqstan oblystyq murajaıynda uly kompozıtordyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan ekspozıtsııa ashyldy.
4 jyl buryn (2011) QR Táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyn atap ótý aıasynda Almatyda «Qalamger-Azamat» atty IV respýblıkalyq jas tilshiler forýmy ótti. Oǵan 18-29 jas aralyǵyndaǵy tilshiler qatysty.
3 jyl buryn (2012) Bishkek qalasyndaǵy «Manas» kınoteatrynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Qyrǵyz Respýblıkasyndaǵy Mádenıet kúnderiniń aıasynda qazaq kınosynyń aptalyǵy ashyldy.
Sharalar dıplomatııalyq qatynastardyń ornatylýynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan.
2 jyl buryn (2013) Serik Sápıev Qazaqstannyń «Deneshynyqtyrý jáne sporttyń damýyna qosqan úlesi úshin» memlekettik nagradasyn ıelendi.
2 jyl buryn (2013) Aqtóbede uly qazaq kompozıtory Shámshi Qaldaıaqovtyń týǵan kúnine oraı onyń atymen atalǵan kóshede ornatylǵan memorıaldyq taqtanyń saltanatty ashylý rásimi ótti.
39 jyl buryn (1976) Eldar Rıazanovtyń «Ironııa sýdby, ılı S legkım parom!» kınokomedııasy úlken ekranǵa shyqty.
ESІMDER
76 jyl buryn (1939) Qazaqstan Respýblıkasy dıplomatııalyq qyzmetiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri ISAǴALIEV Qaırat dúnıege keldi. Atyraý oblysynda týǵan. Almaty shet tilderi pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Mektep-ınternatta frantsýz tiliniń oqytýshysy, Embi aýdandyq komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1969-1971 jyldary - Aljırdegi keńestik mamandar tobynyń aýdarmashysy. 1971-1976 jyldary - Qazaq sheteldik memlekettermen dostyq jáne mádenı baılanys qoǵamynyń bólim meńgerýshisi. 1976-1979 jyldary - Qazaq KSR Syrtqy ister mınıstrliginiń bólim meńgerýshisi. 1979-1981 jjyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń nusqaýshysy. 1981-1985 jjyldary - «Intýrıst» syrtqy ekonomıkalyq aktsıonerlik qoǵamynyń bólimshe bastyǵy. 1985-1988 jyldary - Almaty oblystyq kásipodaq keńesiniń nusqaýshysy. 1990-1992 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Avtomobıl joldary mınıstrliginiń bas mamany. 1992-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrliginiń bólim meńgerýshisi, basqarma bastyǵy, mınıstrliktiń keńesshisi. 1997-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrikmenstandaǵy Elshiliginiń keńesshisi. 1999-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Mońǵolııadaǵy isteriniń ýaqytsha senimdi ókili. 2002-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtyq ister mınıstriniń keńesshisi. 2004 jyldan bastap ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy bolyp isteıdi. 2 medalmen marapattalǵan.
62 jyl buryn (1953-2003) mergen, KSRO-nyń eńbek sińirgen sport sheberi ASANOV Aleksandr Alekseevıch dúnıege keldi. Almaty oblysynyń Talǵar aýdanynda týǵan. Stend atýmen 1969 jyldan aınalysqan. Ol nysana kózdeýden (transheıalyq stend) Álem, Eýropa chempıony, álem chempıonattarynyń tórt dúrkin kúmis, úsh dúrkin qola júldegeri, Álem kýbogynyń, Eýropa kýbogynyń bes dúrkin jáne «Dostyq-84» halyqaralyq oıyndarynyń jeńimpazy atanǵan. «Halyqtar dostyǵy» ordenimen marapattalǵan.
2003 jyly mamyr aıynyń 25-inde aty ańyzǵa aınalǵan sportshy ómirden ozdy. Onyń sońǵy sózi «men esh nárse úshin ókinbeımin» boldy.
5 6 jyl buryn (1959) halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, baıdarka men kanoe esý jarysynan Álem chempıony AKÝNIShNIKOV Aleksandr dúnıege keldi. Oral qalasynda týǵan. 1980 jyly KSRO birinshiliginde qola júldeger atanyp, odaq quramasy komandasyna qabyldanǵan. Birneshe ret KSRO birinshiligi men kýbogynyń, halyqaralyq jarystardyń jeńimpazy, júldegeri bolǵan. 1983-1986 jyldary Anglııada ótken halyqaralyq jarystyń jeńimpazy, KSRO kýbogynyń eki márte ıegeri, KSRO chempıony, Monrealda ótken álem birinshiliginiń chempıony atandy.
52 jyl buryn (1963) "QazTransGaz" AQ-nyń bas dırektory (basqarma tóraǵasy), «QazMunaıGaz» UK AQ basqarma tóraǵasynyń gazdy tasymaldaý jáne marketıng boıynsha orynbasary ShÁRІPBAEV Qaırat Qamataıuly dúnıege kelgen.
Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń Aqterek aýylynda týǵan. Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin ekonomıst-marketolog mamandyǵy boıynsha bitirgen.Saıası ǵylymdarynyń kandıdaty (2002). Kandıdattyq dıssertatsııasynyń taqyryby: «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jergilikti ózin-ózi basqarý: áleýmettik-saıası jáne ekonomıkalyq aspektiler». «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy jergiliqti ózin-ózi basqarý máseleleri men aldaǵy keleshegi» jarııalanymynyń avtory (2001).«Nur Otan» HDP múshesi.
1985 jyldan - «Rassvet» keńsharynyń, Apmaty oblysy Іle aýdanynyń mekemesinde qyzmet atqarǵan. 1987 jyldan - Almaty qalasy jáne Almaty oblysy Jemis-kókónis saýdasy júıesiniń qúrylymdyq bólimshesiniń basshysy. 1991 jyldan - «Shyn-Asyl» AQ prezıdenti. 1993 jyldan - bıznes qurylymdaryndaǵy basshylyq laýazymdarda qyzmet atqarǵan. 1999 jyldan - Taraz qalasy ákiminiń orynbasary. 2000 jyldan - «Kitap» baspa úıi» JShS prezıdenti - «Dáýir» JAQ Dırektorlar keńesinińtóraǵasy. 2001 jyldan - «QazTransGaz» JAQ bas dırektorynyń marketıngjónindegi orynbasary. 2005 jyldan - «Qazaqstan temir joly» UQ» AQ kommertsııa jónindegi basqarýshy dırektory. 2006 jyldan - «Danko» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2009 jyldan beri - «QazTransGaz Aımaq» AQ basqarma tóraǵasy. «Nur Otan» HDP XIII seziniń delegaty. «Nur Otan» HDP saıası keńesiniń múshesi.
«Qurmet» ordenimen (2010), «Qazaqstandyq munaı-gaz jáne energetıkalyq «KazEnergý» kesheni uıymdarynyń qaýymdastyǵy» ZTB (2010) medalimen, QR Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstrliginiń «Amangeldi gaz ken orynyn ıgergeni úshin» qurmet gramotasymen (2003) marapattalǵan.
51 jyl buryn (1964) «Mır» memleketaralyq teleradıo kompanııasynyń Qazaq ulttyq fılıalynyń dırektory ÁLІMJANOV Asqar Ánýarbekuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Jastardyń áleýmettik baǵdarlamalary qorynyń tilshisi, aýdarmashysy, jaýapty hatshysy, «Lenınskaıa smena» gazetiniń tilshisi qyzmetterin atqarǵan. 1991-1992 jyldary - «Azııa-press» aqparat agenttiginiń redaktory, «Tań» telekompanııasy aqparattyq bóliminiń meńgerýshisi. 1992-1996 jyldary - «Akbar» halyqaralyq jýrnalıstıka ortalyǵynyń rektory, vıtse-prezıdenti. 1996-1997 jyldary - «Habar» agenttigi jańalyqtar qyzmetiniń aǵa, bas redaktory. 1997-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz qyzmeti jetekshisiniń orynbasary. 2000-2002 jyldary - Orta Azııalyq júıeli zertteýler qorynyń bólim bastyǵy. 2002-2004 jyldary - «Repýtatsııa» kommýnıkatıvtik tehnologııalar ortalyǵynyń keńesshisi, damý jónindegi dırektory, bas dırektory. 2004-2005 jjyldary - «Perspektıva» saıası konsýltatsııa berý qorynyń bas dırektory. 2005 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi tóraǵasynyń baspasóz hatshysy - hatshylyq meńgerýshisiniń orynbasary, «Qazaqstan» teleradıo korporatsııasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde 2009 jyldan bastap isteıdi.
39 jyl buryn Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq bankiniń halyqaralyq qatynastar jáne jurtshylyqpen baılanys departamentiniń dırektory QAZYBAEV Aıdar Qalymtaıuly dúnıege keldi.
Astana qalasynda dúnıege kelgen.
L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetin jáne onyń aspırantýrasyn, Qazaq gýmanıtarlyq-zań ýnıversıtetin támamdaǵan. Ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty. Eńbek jolyn 1998 jyly QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń Syrtqy ekonomıkalyq strategııa departamentiniń jetekshi mamany bolyp bastady. 2000-2002 jyldary - QR Ekonomıka mınıstrliginiń Syrtqy ekonomıkalyq saıasat departamentiniń ıntegratsııa bóliminiń bastyǵy, basqarma bastyǵynyń orynbasary, Saýda saıasaty jáne halyqaralyq yntymaqtastyq departamentiniń halyqaralyq yntymaqtastyq basqarmasynyń bastyǵy. 2002-2004 jyldary - QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń departament dırektorynyń orynbasary, dırektory, apparat jetekshisi. 2004 jyly QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń Shaǵyn bıznesti qoldaý komıtetiniń tóraǵasy. 2005-2007 jyldary - kommertsııalyq qurylymdarda jumys jasady (Shaǵyn kásipkerlikti damytý qory» AQ kásipkerlikti damytý ortalyǵynyń dırektory, «Qazteńizfloty» AQ basqarýshy dırektory). 2006 jyly - Qazaqstanda Ekologııalyq qordy qurý jónindegi BUU Damý baǵdarlamasynyń jobasyna basshylyq etti. 2007 jylǵy qarashadan bastap QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń, keıinnen QR Ekonomıkalyq damý jáne saýda mınıstrliginiń Saýda komıtetiniń tóraǵasy boldy. 111 jyl buryn (1904-1971) amerıkandyq hımık VENDEL Meredıt Stenlı dúnıege keldi. AQSh-tyń Indıana shtatynyń Rıdjvıll qalasynda týǵan. Orta mektepti bitirgennen keıin Rıchmond qalasyndaǵy Erlem kolledjine tústi. 1932 jyly Nıý-Djersı shtatynyń Prınston qalasyndaǵy Rokfeller medıtsınalyq zertteýler ınstıtýtynyń janýarlar men ósimdikter patologııasy zerthanasyna aýysty. Osy jerde ol ósimdikterdi aýyrýǵa ushyratyn vırýstardy zertteýmen aınalysty. Stenlı alǵash ret temeki mozaıkasy vırýsynyń krıstalyn aldy. Ol vırýs juqtyrǵan 1 tonna temeki japyraǵynan birneshe gramm ıne tárizdes usaq krıstaldardy bóldi. Sonymen qatar vırýs krıstaldarynyń ósimdikte kóbeıý jáne juqtyrý qasıetterin buzbaı-aq eritýge, tazalaýǵa, súzip tazalaýǵa jáne qaıtadan krıstaldaýǵa bolatynyn anyqtady. 1946 jyly «vırýstardyń fermentteri men aǵýyzdaryn taza túrde daıyndaǵany úshin» Nobel syılyǵyna ıe boldy. 1948 jyldan ómiriniń sońyna deıin Berklı qalasyndaǵy Kaıfornııa ýnıversıtetiniń zerthanasyna basshylyq jasap, ǵylymı jumystarmen aınalysty. Stenlı adamdardyń rak aýyrýynyń kóptegen túrin vırýstardan paıda bolady dep sanady. Sonymen qatar ol Jer sharynda eń alǵash vırýstar paıda bolǵan degen kózqarasta boldy. Ol bul oıyn óziniń «Vırýstar», «Vırýstar jáne ómir jaratylysy» atty kitaptarynda jan-jaqty baıandady.
95 jyl buryn (1920-1976) áskerı ushqysh, avıatsııa general-leıtenanty, Keńes Odaǵynyń eki márte batyry, KSRO-nyń eńbek sińirgen áskerı ushqyshy BEDA Leonıd Ignatevıch dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Uzynkól aýdanynda týǵan. Oral muǵalimder ınstıtýtyn, Joǵary ushý-taktıkalyq mektebin, Áskerı áýe kúshteri akademııasyn jáne Bas shtab áskerı akademııasyn bitirgen. 1941 jyly V.Chkalov atyndaǵy 1-inshi áskerı avıatsııa ýchılışesin jyldam ushatyn bombalaýshy ushaq ushqyshy mamandyǵy boıynsha bitirgennen keıin, «Il-2» shabýl ushaǵyna mamandaný úshin ýchılışede qaldyrylady. 1942 jylǵy tamyzdyń 16-ynda Stalıngrad maıdanynyń 226-shabýyldyq avıadıvızııasynyń 505-shabýyldyq avıapolki quramynda soǵysqa aralasady. Osy shaıqas kezindegi erligi úshin Qyzyl Juldyz ordenimen marapattalady. Donbasty, Tavrııany azat etýge, Qyrymdaǵy Sapýn taýy men Hersones múıisindegi urystarǵa qatysady. Soǵystyń sońyna taman Baltyq jaǵalaýy elderin azat etýge, Shyǵys Prýssııa qamaldary men Kenısgberg qalalaryn shabýyldaýǵa qatysady. Ol 214 ret jaýyngerlik tapsyrma alǵan. Onyń 154-inde ushaqtarǵa ózi jetekshilik etken. Soǵystan soń áskerı qyzmetin odan ári jalǵastyryp, Belarýs áskerı okrýginiń avıatsııa qolbasshysy dárejesine deıin kóterildi. Kóptegen orden, medaldarmen marapattalǵan.
57 jyl buryn (1958) amerıkandyq ánshi, ánder avtory, prodıýser, aktrısa, rejısser jáne stsenarıst MADONNA (tolyq aty-jóni - Madonna Lýıza Veronıka Chıkkone) dúnıege keldi.