16 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
16 mamyr, JUMA Armenııanyń Áýe qorǵanysynyń kúni. 1992 jylǵy mamyrda Armenııa Respýblıkasynyń Qarýly Kúshteriniń áýe qorǵanys bólimsheleriniń qurylýy aıaqtaldy. Osy ýaqyttan bastap mamyrdyń úshinshi jeksenbisi Armenııanyń qarýly kúshterinde Áýe qorǵanysy kúni bolyp atap ótiledi. ESTE QALAR OQIǴALAR 14 jyl buryn (2000) akademık Ó.Joldasbekov (1931-1999) turǵan Astana qalasyndaǵy Abaı kóshesi 1/1 úıge eskertkish taqta ornatyldy. Ó.Joldasbekov - kórnekti memleket qaıratkeri, Qazaqstan Respýblıkasynyń jáne halyqaralyq syılyqtardyń laýreaty, áldeneshe ret Parlament depýtaty bolyp saılanǵan. Qazaqstan joǵary tehnıkalyq oqý oryndarynyń baǵdarlamasy men oqytý júıesin jasaýshylardyń biri. 8 jyl buryn (2006) Almatydaǵy Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetinde álemge tanylǵan qazaq aqyny Oljas Súleımenovtyń mereıtoıyna oraı, aqyn atyndaǵy áleýmettik-gýmanıtarlyq bilim men tárbıe berý ortalyǵy ashyldy. 8 jyl buryn (2006) Astanada QR Indýstrııa jáne saýda mınıstri Vladımır Shkolnıktiń qatysýymen lokomotıvter qurastyrý zaýytynyń irgetasyn qalaý saltanaty rásimi boldy. Zaýytty salýǵa QR Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrligi, «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanııasy» AQ-y jáne amerıkandyq «General Electric» kompanııasy bastamashy boldy. Zaýyt 2-shi jylý-elektr ortalyǵy men «Qyrqynshy» stansasy aralyǵynda 90 gektar aýmaqta boı kóteretin bolady. Budan keıin AQSh-taǵy «General Electric» bas zaýytynda oqýdan ótken qazaqstandyq mamandardyń kúshimen jańa magıstraldyq jáne manevrlik teplovozdar shyǵarylmaq. Lokomotıvterdiń negizgi bólshekterin jasaýǵa otandyq óndirýshiler tartylatyn bolady. Zaýyttyń jobalyq qýaty ? jylyna 150-deı lokomotıv shyǵarýǵa eseptelgen. General Electric óz tarıhynda alǵash ret TMD aýmaǵynda evolution serııaly lokomotıvter shyǵara bastaıdy. Sonymen qatar jańa zaýytta shyǵarylatyn lokomotıvter búginde TMD aýmaǵynda paıdalanylyp júrgen teplovozdarǵa qaraǵanda ekologııalyq jaǵynan neǵurlym taza bolmaq. «Lokomotıv» AQ-y qazaqstandyq kompanııasynyń prezıdenti Baqyt Dádenov zaýyttyń 2008 jyly paıdalanýǵa berilýi josparlanyp otyrǵanyn aıtty. 7 jyl buryn (2007) Shymkenttegi balalar men jasóspirimder ortalyǵynda Halyqtar dostyǵy murajaıy ashyldy. 7 jyl buryn (2007) Almatydaǵy Kóktóbede ataqty brıtandyq «Bıtlz» tobyna eskertkish ornatyldy. 7 jyl buryn (2007) Almatyda «Esimizde sol soǵys» Estelik kitaby Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq memlekettik murajaıyna salanatty túrde tabys etildi. 460 betten turatyn bul jalǵyz dana kitapqa 1941-1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysyna qatysyp, aman qalǵan ardagerler men tylda qyzmet etken 200-den astam adamnyń qoltańbasy qaldyrylǵan. Bul kitapqa kelesi jyly bolatyn Jeńis kúnine deıin soǵystyń dámin tatyp, kózkórgen adamdar óz qoltańbalaryn qaldyra alady. 6 jyl buryn (2008) Shymkentte «Astana Motors» Qazaqstan motor kompanııasynyń Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy iri avtomobıl kesheniniń ashylý saltanaty boldy. Jalpy alańy 6 700 sharshy metrdi quraıtyn Qazaqstan motor kompanııasy salǵan mýltıbrendti keshen jabyq úlgidegi eki avtoortalyqty quraıdy. «Alǵash ret biz Qazaqstanda bir shatyrdyń astyna álemge belgili bes avtomobıl brendin biriktirdik. Olar Toyota, Subaru, Hyundai, BMV, Nissan bolyp tabylady. Bulardyń bári de Qazaqstan naryǵyna resmı túrde «Astana Motors» Qazaqstan motor kompanııasy arqyly shyǵady», - dedi «Astana Grýpp» prezıdenti Nurlan Smaǵulov. Avtomobılderdiń barlyq bes markasy úshin qyzmetterdiń tolyq kesheni usynylǵan. «Munda avtomashınany, qosalqy bólshekterdi satyp alýǵa, qyzmet kórsetýge, avtomobıldi nesıege jáne lızıngke resimdeýge, saqtandyrýǵa bolady. Keıinnen dámhana, demalys aımaǵy jáne balalardyń oıyn alańy da bolady», - dedi Nurlan Smaǵulov. 90 jyl buryn (1924) balalarǵa arnalǵan «Mýrzılka» ádebı kórkemsýretti jýrnalynyń alǵashqy sany jaryq kórdi. 85 jyl buryn (1929) AQSh-ta Amerıkandyq kınoóneri akademııasynyń «Oskar» syılyǵy tabys etildi. Alǵashqy syılyq tabys etý rásiminen bastap radıodan tikeleı habar taratsa, al 1953 jyldan teledıdardan tikeleı efırden kórsete bastady. Qazirgi tańda atalǵan syılyqty tabys etý rásimi álemniń 10-daǵan elinde tikeleı efırden kóretiledi. 7 jyl buryn (2007) Nıý-Iorktegi BUU-nyń shtab-páterinde Turaqty damý komıssııasynyń 15-shi sessııasy sheńberinde 2007-2024 jyldardaǵy Qazaqstannyń turaqty damý tujyrymdamasynyń tanystyrylymy ótti. Tanystyrylymdy BUU-daǵy Qazaqstannyń turaqty ókiliniń qatysýymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi uıymdastyrdy. Tujyrymdama eldiń 2030 jylǵa deıingi uzaq merzimdi damý baǵdarlamasyn jáne básekege qabiletti elý el qataryna kirý maqsatyn iske asyrýdyń eń mańyzdy quraly bolyp tabylady. ESІMDER 88 jyl buryn (1926-1979) músinshi MOLDANIıAZOV Esen dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Aqmola oblysynda týǵan. Tashkent kórkemsýret ýchılışesin bitirgennen keıin Almaty qalasynda turyp, jumys istegen. «Kúres», «Qorǵanys» atty jumystardyń, Keńes Odaǵynyń Batyrlary N.Ábdirov pen Chıstıakov eskertkishteriniń avtory. Sondaı-aq kompozıtor Muqan Tólebaevtyń, saıası qaıratker S.Kırovtyń, aqyn Taıyr Jarokovtyń, sýretshi Ábilhan Qasteevtiń bıýstin jasaǵan. 88 jyl buryn (1926-2004) sýretker jáne grafıkshi KVAChKO Ivan Egorovıch dúnıege keldi. Aqmola oblysy Ereımentaý aýdanynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Onyń «Іle ózenimen», «Aral teńizi», «Indýstarldy Qazaqstan», «Shekarashylar», «Almatınka ózeni», «Sharyn shatqaldary», «Ystyqkóldegi qys», taǵy basqa týyndylary bar. Otan soǵysy ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 79 jyl buryn (1935) aqyn ASQAR Orazaqyn Asqaruly dúnıege keldi. Batys Túrkistan ólkesine qarasty Іle aımaǵynda týǵan. Úrimji qalasyndaǵy Ulttar ınstıtýtyn, S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1955 jyly atamekeni Qazaqstanǵa túbegeıli qonys aýdardy. Shekaradan óleń toly qoljazba dápterlerin ala kelgen Orazaqyn birden Almatydaǵy Jazýshylar odaǵyna kelip, aqyndar Hamıt Erǵalıev, Ǵafý Qaıyrbekov, Jappar Ómirbekovterge jolyǵady. Olar jas aqynnyń óleńderin unatyp, sol kezde baspaǵa daıyndalyp jatqan jas aqyndardyń «Qos júrek» atty jınaǵyna bir top óleńderin dereý engizedi. 1961 jyly arab árpin bilýine baılanysty arnaıy suranyspen Qazaq KSR Ǵylym Akademııasynyń Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtyna kishi ǵylymı qyzmetker bolyp ornalasady. 1964-1970 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Ádebıetti nasıhattaý bıýrosynda nusqaýshy, Poezııa sektsııasynda orynbasar bolyp qyzmet atqarady. 1970-1984 jyldary Kitap palatasynda bólim meńgerýshi, odan 1995 jylǵa deıin «Jalyn» baspasynda poezııa bóliminiń aǵa redaktory boldy. «Qoryqtar álemine saıahat» dep atalatyn toptama óleńderi 1983 jyly Qazaqstan tabıǵat qorǵaý qoǵamynyń báıgesine ıe boldy. «Týǵan jerdiń kartasy» degen dastany 1974 jyly balalar men jastarǵa arnalǵan «Jalyn» baspasynyń jabyq konkýrsynda júldege ıe boldy. «Tuńǵysh», «Meıirim», «Beljaılaý», «Balqaraǵaı», «Órkesh», «Orbulaq», «Kúngeı», «Táýelsizdik tartýlary» atty jınaqtary jaryq kórdi. Ol qazaqtyń qara óleń túrlerin uzaq jyldar boıy el ishinen jınap, jıyrma myń joldyq eki kitabyn jarııalady. Bul eńbegi 1994 jyly Mádenıet mınıstrligi men Ǵylym akademııasy, Ádebıet ınstıtýty birigip jarııalaǵan aýyz ádebıetin jınaýshylarǵa arnalǵan báıgede birinshi oryndy jeńip aldy. 74 jyl buryn (1940-2011) aqyn, aýdarmashy, Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri, Jambyl Jabaev atyndaǵy Halyqaralyq syılyqtyń, Іlııas Jansúgirov atyndaǵy Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy syılyǵynyń ıegeri DÚISENBAIULY Esenbaı dúnıege keldi. Aqtóbe oblysy Baıǵanın aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen. Alǵashqy eńbek jolyn Jarqamys orta mektebinde muǵalimdikten bastaǵan. Keıinnen Temir jáne Baıǵanın aýdandyq jáne Aqtóbe oblystyq gazetteriniń ádebı qyzmetkeri, aǵa tilshisi, bólim meńgerýshisi, redaktordyń orynbasary boldy. 1978-2007 jyldary respýblıkalyq «Jalyn», «Ana tili», «Rarıtet», «Jazýshy» baspalarynyń aǵa redaktory, jetekshi redaktory, aýdarmashy-redaktory, redaktory qyzmetterin atqarǵan. «Bozala tań men boztorǵaı», «Aqpeıil», «Ulanǵaıyr», «Ashyq aspan», «Aq jelkendi aǵystar», «Bizdiń tolqyn», «Ashyq hat», «Tań torǵaıy», «Úsh-bulaq», «Sanamaq», «Álippe - tilashar», «Meniń jańa astanam», «Jańbyr áni» atty jyr jınaqtarynyń avtory. M.Gorkııdiń «Ádebıet týraly», G.Lomıdzeniń «Uly dostyq ulaǵaty» kitaptaryn, Ál-Hamısı lırıkasyn, B.Abakırovanyń jyrlaryn qazaq tiline tárjimalaǵan. 65 jyl buryn (1949) Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jaǵdaılar mınıstri, zań ǵylymynyń kandıdaty BOJKO Vladımır Karpovıch dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, Mınsk qalasyndaǵy KSRO Memlkettik qaýipsizdik komıteti Joǵary kýrsyn bitirgen. 1976-1989 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik qaýipsizdik komıtetiniń jedel ýákili, aǵa jedel ýákili, 2-shi basqarma bólimshesiniń bastyǵy, 3-shi basqarma bastyǵy. 1989-1991 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik qaýipsizdik komıtetiniń Tselınograd oblysy boıynsha basqarma bastyǵynyń orynbasary. 1991-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Kókshetaý, Shyǵys Qazaqstan oblystary boıynsha basqarmasynyń bastyǵy. 1994-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik kometeti Bas ekonomıkalyq qaýipsizdik basqarmasynyń bastyǵy. 1999-2001 jyldary - «Jetson Trading LTD» fırmasynyń vıtse-prezıdenti jáne Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy ókildiginiń dırektory. 2001-2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizidik komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary, orynbasary. Qazirgi qyzmetinde 2007 jyldan bastap isteıdi. 2-shi dárejeli «Aıbyn» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. 58 jyl buryn (1956) polıtsııa polkovnıgi, zań ǵylymdarynyń kandıdaty, Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrliginiń eńbek sińirgen qyzmetkeri DÚISEBAEV Nurjan Táttibaıuly dúnıege keldi. Shymkent qalasynda týǵan. KSRO Іshki ister mınıstrligi Qaraǵandy joǵary mektebin, KSRO ІІM Akademııasyn, Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn Jambyl qalalyq Ortalyq ishki ister basqarmasynda ınspektor bolyp bastap, Jambyl oblystyq atqarý komıtetinde, Jambyl oblystyq ishki ister basqarmasynyń Aqparat ortalyǵynda, Jambyl qalalyq ishki ister basqarmasynda túrli laýazymdy qyzmetterdi atqardy. 1995-2009 jyldary - Jambyl oblystyq ishki ister basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 2009-2010 jyldary - Kóliktegi Batys Іshki ister departamentiniń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. 2010 jyldyń qazan aıynan Kóliktegi Іshki ister departamentiniń quzyrynda. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Astanaǵa 10 jyl», «70 let - Voorýjennyh Sıl SSSR», «Іshki ister organdarynyń ardageri», «Erekshe qyzmeti úshin», 3 jáne 2 dárejeli «Za bezýprechnýıý slýjbý» medaldarymen, «Qazaqstan polıtsııasyna 15 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrliginiń eńbek sińirgen qyzmetkeri» tós belgilerimen marapattalǵan. 55 jyl buryn (1959) QR-dyń Kanadadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi JIGALOV Konstantın Vasılevıch dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1991-1993 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi. 1993-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezdenti Ákimshiliginiń bólim meńgerýshisi. 1996-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulybrıtanııa Birikken Koroldigindegi jáne Soltústik Irlandııadaǵy Elshiliginiń keńesshi-elshisi. 2000-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Polsha Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2003-2009 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Belgııa Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Lıýksembýrg Uly Gertsogtigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi mindetin, Eýropa Odaǵynyń janyndaǵy jáne Soltústik Atlant Sharty uıymyndaǵy (NATO) Qazaqstan Respýblıkasy Ókildiginiń Basshysy mindetin qosa atqarýshy. Qazirgi qyzmetinde 2009-2012 jyldarda . Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary - Eýroodaqpen ózara is-qımyl máseleleri boıynsha QR ulttyq úılestirýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jyldyń qańtar aıynan. 2-shi dárejeli «Dostyq» ordenimen jáne shetel ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. Sińirgen eńbegi úshin QR Prezıdentiniń Alǵysymen, «QR densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi» tós belgisimen, QR Prezıdenti Іs basqarmasynyńQurmet gramotasymen, «Astananyń 10 jyldyǵy», «NurOtan» HDP-nyń 10 jyldyǵy medaldarymen marapattalǵan. 51 jyl buryn (1963) Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrligi Qarjylyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy BEISEMBAEV Muqtar Tanatuly dúnıege keldi. Shymkent oblysy Jetisaı aýdanynda týǵan. Eńbek qyzmetin 1985 jyly ishki ister organdarynda tergeýshi, tergeý qyzmetiniń basshysy, sodan keıin Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Salyq polıtsııasy bastyǵynyń orynbasary bolyp jumys isteýden bastaǵan. 1998 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas prokýratýrasyna aýystyryldy, onda ol 2002 jylǵa deıin jumys istedi. 2002 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Kólik jáne kommýnıkatsııa tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy. Úılengen, tórt balasy mınıstrligi Kóliktik baqylaý komıtetiniń tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy. 2003 jylǵy tamyzdan bastap 2004 jylǵy jeltoqsanǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik satyp alý jónindegi agenttikte Agenttiktiń Basqarma bastyǵy men Tóraǵanyń orynbasary bolyp jumys istedi. 2004 jylǵy jeltoqsannan bastap 2006 jylǵy aqpanǵa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrligi Qarjylyq baqylaý komıtetiniń Astana qalasy boıynsha qarjylyq baqylaý basqarmasynyń bastyǵy bolyp jumys istedi. 2008 jylǵy 27 aqpanynan Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrligi Qarjylyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy. 44 jyl buryn (1970) «Nur Otan» partııasynyń Hatshysy SATYBALDYULY Qaırat dúnıege keldi. 1990-1992 - KSRO ÁQ ofıtser laýazymdarynda qyzmet etti; 1992-1998 - Qazaqstan Respýblıkasy UQK organdarynda ofıtser laýazymdarynda qyzmet etti; 1998-2000 - Astana qalasynyń ákiminiń orynbasary; 2000-2003 - «Kazakh Oil» Ulttyq kompanııasynyń vıtse-prezıdenti; 2003-2005 jj. - Qazaqstan Respýblıkasy UQK kadrlar qyzmetiniń bastyǵy; 2005-2006 jj. - «Qazaqstan temir joly» UK» AQ birinshi vıtse-prezıdenti; 2006-2010 - «Dúnıe» korporatsııasy» AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy; 2010 jyldan beri qazirgi qyzmetinde. Marapattary: 1999 «Astana» medali; 2011 «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» medali; 2011 «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 20 jyl» mereıtoı medali; 2011 «Qurmet» ordeni 183 jyl buryn (1831-1900) aǵylshyn jáne amerıkan ónertapqyshy Devıd Edvard HЬıÝZ dúnıege keldi.