16 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
16 qyrkúıek, SEISENBІ
Ozon qabatyn qorǵaýdyń halyqaralyq kúni. 1987 jyly Ozon qabatyn buzatyn zattar týraly Monreal hattamasyna qol qoıyldy. Sol kúnniń qurmetine BUU Bas Assambleıasynyń sheshimimen 1995 jyldan bastap atap ótiledi.
Meksıka Qurama Shtattarynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1810). Meksıka - Soltústik Amerıkanyń ońtústik-batys bóliginde ornalasqan memleket. Shyǵysynda Karıb teńizimen, batysynda Tynyq muhıtymen shektesip jatyr. Astanasy - Mehıko qalasy.
Qazaqstan Respýblıkasy men Meksıka Qurama Shtattary arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy sáýirdiń 13-inde ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1 4 jyl buryn (2000) Atyraýda Mysyr bıleýshisi bolǵan Beıbarys sultannyń 775 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótti. Konferentsııaǵa arab elderiniń ǵalymdary qatysty. Sonymen qatar qazaq tiline aýdarylǵan «Áz-Zahır Beıbarys ómirbaıany» atty kitaptyń tusaýkeseri bolyp, Atyraý oblystyq qazaq drama teatry jazýshy R.Otarbaevtyń «Beıbarys» atty pesasyn sahnalady.
Shejire boıynsha Beıbarystyń atamekeni - Kaspıı teńiziniń mańy, bir derekterde - Edil-Jaıyq boıy. Kishi júzdegi Baıulynyń Berish rýynan degen málimet bar.
9 jyl buryn (2005) Túrkııanyń Izmır qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti konsýldyǵynyń saltanatty ashylý rásimi ótti.
Saltanatty sharaǵa Izmır provıntsııasynyń gýbernatory Oǵyz Qaǵan Kóksal, osy qaladaǵy qurmetti konsýldyqtardyń basshylary, isker top ókilderi, qazaq dıasporasy men buqaralyq aqparat quraldary ókilderi qatysty.
9 jyl buryn (2005) Almatyda qoǵam qaıratkeri, ekonomıka ǵylymynyń doktory, akademık Erik Asanbaevtyń (1936-2004) turǵan úıiniń qabyrǵasyna eskertkish taqta ornatyldy.
Erik Asanbaev 1936 jyldyń 10 naýryzynda Torǵaı (Qostanaı) oblysynyń Baıǵabyl aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń ekonomıka fakýltetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1958 jyldan bastap Qazaq KSR-niń Qarjy mınıstrliginde ekonomıst, Jobalaý komıtetinde bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Qazaq KSR Mınıstrler keńesiniń múshesi, Qazaqstannyń Germanııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, QR vıtse-prezıdenti bolǵan. Kóptegen ordendermen jáne medaldarmen marapattalǵan.
9 jyl buryn (2005) Almatydaǵy Ortalyq ǵylymı kitaphanada aqyn, jyrshy, aýyz ádebıetiniń úlgilerin jınaýshy Kósembek Baıǵuttyulynyń (1884-1951) «Zaman» atty kitabynyń tanystyrylymy ótti.
Rásim aıasynda avtordyń jeke muraǵat materıaldary qoıylǵan kórme ashyldy. «Úsh qııan» baspasynan jaqynda ǵana aqyn nemeresi Baqyt Hamzaqyzynyń qurastyrýymen shyqqan týyndyǵa K.Baıǵuttyulynyń zaman, ómir aǵysy jaıly jyrlaǵan óleńderi, aıtystary, qoǵamnyń keleńsiz jaqtaryn synap jazǵan mysaldary jáne shyǵystyq úlgide jazylǵan «Bes seri» dastany engen.
Halqymyzdyń aýyz ádebıeti nusqalaryn el aýzynan jınap nasıhattaýda kóp eńbek sińirgen K.Baıǵuttyulynyń shyǵarmalary qazir Ortalyq ǵylymı kitaphana qory men Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń qoljazbalar men tekstologııa bóliminde saqtaýly. «Qazaqtyń qart aqyny Kósembekpin, Sózge baı, tilge júırik, sheshen bekpin» dep jyrlaǵan aqyn HH ǵasyrdaǵy qýǵyn-súrginniń qurbany bolǵan.
9 jyl buryn (2005) Óskemende Qazaqstanda qurastyrylǵan «SKODA» avtokólik markasy satyla bastaldy.
9 jyl buryn (2005) Aqtóbedegi Muǵalimder úıinde Keńes Odaǵynyń Batyry Álııa Moldaǵulovanyń 80 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan eki tomdyq fotoalbomnyń tanystyrylymy boldy.
2 myń danany quraıtyn eki tomdyq basylym 3 tilde (qazaq, orys, aǵylshyn) shyǵarylǵan. Birinshi tomda búgingi kúnge deıin jınaqtalǵan muraǵattan alynǵan, Moldaǵulovanyń týǵan-týystarynyń, maıdandas joldastarynyń sózderinen jınalǵan barlyq materıaldar 304 bettik kitapta kórsetilgen. Ekinshi kitap Batyr qyzǵa arnalǵan óleńder, ánder, dastandar, áńgimelerden turatyn kórkem shyǵarmalardyń jınaǵy bolyp tabylady. Fotoalbomda Álııanyń barlyq sýretteri, týǵan jeri Qobda aýdanynyń jáne jerlengen Pskov oblysynda túsirilgen fotosýretteri jınaqtalǵan.
8 jyl buryn (2006) Almaty oblysy Qarasaı aýdanynda Naýryzbaı batyrǵa eskertkish ashyldy. Eskertkish avtory - Nurlan Dalbaı.
7 jyl buryn (2007) Qazaqstan Venada Atom energetıkasyndaǵy Jahandyq seriktestikke qosyldy.
Onyń barysynda Qazaqstan Qaǵıdalar hattamasyna qol qoıdy jáne osynaý úderiske tolyqqandy múshe atandy.
Jınalǵandardyń aldynda sóılegen MAGATE Bas dırektory Mohammed Ál-Baradeı, atom energetıkasy damýynyń boljanýyna baılanysty osynaý bastamanyń ózektiligin atap ótti.
Bizdiń elimiz Atomdyq energetıka salasyndaǵy Jahandyq seriktestiktiń negizgi qaǵıdalaryn bólisedi jáne óz atomdyq energetıkalyq tehnologııasyn damytýdy sezimtal tehnologııalar ázirlemeý mindettemesin alǵan memleketterge ıadrolyq otynǵa kepildikti jáne ádil qoljetimdilik berý qajettiligin atap kórsetedi. AQSh Prezıdenti Dj.Býsh 2006 jyly usynǵan Atom energetıkasyndaǵy Jahandyq seriktestik bastamasy álemdik energııa tutynymynyń ósýine baılanysty taza, qaýipsiz jáne qoljetimdi ıadrolyq energııanyń keleshektegi artý yqtımaldyǵyna baılanysty halyqaralyq mámilege taldaý jasaýǵa baǵyttalǵan. Búginde Seriktestikke 16 memleket, onyń ishinde atom energetıkasyndaǵy óz jetistikterimen kózge túsken jáne aldyńǵy qatarly tehnologııalarǵa ıe Qytaı, Reseı, AQSh, Frantsııa elderi múshe.
5 jyl buryn (2009) Aqtóbe oblysy men Cheh Respýblıkasynyń saýda-ónerkásiptik palatalarynyń arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisimshartqa qol qoıdy.
Qol qoıylǵan kelisimshartta Cheh Respýblıkasy men Aqtóbe oblysynyń arasyndaǵy syrtqy ekonomıkalyq baılanystardy nyǵaıtý jáne damytý, aqparattyq-konsýltatsııalyq, marketıngilik is-sharalardy damytý, sondaı-aq oqý yntymaqtastyǵy men tájirıbe almasý máseleleri qarastyrylyp otyr.
ESІMDER
26 9 jyl buryn (1745-1813) orystyń dańqty qolbasshysy KÝTÝZOV Mıhaıl Illarıonovıch dúnıege keldi.
15 4 jyl buryn (1859-1916) Qytaı Respýblıkasynyń tuńǵysh prezıdenti ıÝan ShIKAI dúnıege keldi.
6 7 jyl buryn (1947) balet ánshisi, Abaı atyndaǵy memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynyń repetıtory BAISEIІTOVA Raýshan Hatııatqyzy dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Máskeý akademııalyq horeografııa ýchılışesin, Qazaq qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen.
QR halyq ártisi. QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty. «Halyqtar dostyǵy», «Qurmet» ordenderimen marapattalǵan.
6 6 jyl buryn (1948) QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Ekonomıkalyq damý jáne kásipkerlik komıtetiniń tóraǵasy ABAIDІLDIN Talǵatbek Jámshıtuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynan saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty. Aqmola obysynyń Esil qalasynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaqtyń menedjment, ekonomıka jáne boljamdaý ınstıtýtyn bitirgen. Matematık, saıasattanýshy, áleýmettik-saıası pánderdiń oqytýshysy. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi, Qorshaǵan ortany qorǵaý vıtse-mınıstri bolyp qyzmet istegen. «Qazaqstan Respýblıkasy-Eýropalyq Odaq» parlamenttik yntymaqtastyq komıtetiniń múshesi. Qytaı Halyq Respýblıkasy Halyq ókilderiniń Búkilqytaılyq Jınalysymen, Reseı Federatsııasy Federaldyq Jınalysynyń Federatsııa Keńesimen, AQSh Kongresimen yntymaqtastyq tobynyń múshesi. «Qurmet» ordenimen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń gramotasymen jáne bes medalmen marapattalǵan.
6 5 jyl buryn (1949) QR Parlamenti Májilisiniń tóraǵasy JAQYPOV Qabıbolla Qabenuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy, Qaztalov aýdany, Qaztalov aýylynda dúnıege kelgen. Tselınograd ınjenerlik-qurylys ınstıtýtyn (1972) támamdaǵan, ınjener-qurylysshy; Almaty joǵary partııa mektebin (1989) bitirgen, saıasattanýshy; Tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Halyqaralyq Ekologııa akademııasynyń akademıgi. Qazaqstan Injenerlik akademııasynyń korrespondent-múshesi. Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq jaratylys taný ǵylymdary akademııasynyń akademıgi. Qosalqy avtorlyqpen qurylys materıaldary jónindegi úsh kitaby jaryq kórdi. 1972 jyldan bastap №8 «Oralaýylqurylys» tresinde jumys óndirýshisi, bas ınjener, PMK-811-diń bastyǵy qyzmetterin atqardy. 1977-81 jyldary «Oralkolhozqurylys» tresinde bas ınjener bolyp eńbek etti. 1981 jyldan - Qazaq KSR Halyq depýtattary Keńesiniń Oral qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, 1983 jyldan - Oral qalalyq Halyq depýtattary Keńesiniń Ónerkásip aýdandyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1987 jyldan - Qazaqstan Kompartııasy Oral qalalyq Lenın aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1989 jyldan - Qazaq KSR Halyq depýtattary Keńesiniń Oral qalalyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1993 jyldyń qańtarynan bastap 2001 jyldyń qańtaryna deıin (8 jyl boıy) Batys Qazaqstan oblysynyń ákimi qyzmetin atqaryp, osy óńirdiń ekonomıkalyq-áleýmettik damýy jolynda jemisti eńbek etti. 2001 jyldan - QR Kólik jáne kommýnıkatsııalar mınıstriniń birinshi orynbasary. 2003 jyldan - QR Premer-Mınıstri Keńsesi Basshysynyń orynbasary - Úkimettiń Parlament Senatyndaǵy ókili. 2007 jyldan - «Nur Otan» HDP-nyń tizimi boıynsha Parlament Májilisiniń depýtaty, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi. Elimizge sińirgen eńbegi úshin «Parasat» (2009) jáne «Qurmet» (1999) ordenderimen, birneshe mereıtoılyq medaldarmen marapattalǵan. Sondaı-aq ultaralyq kelisimge sińirgen qyzmetine oraı Reseı Federatsııasynyń ІІ dárejeli «Danııl Áýlıe» ordeni berilgen. Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti temirjolshysy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmetti qurylysshysy. 2012 jylǵy qańtardan bastap- besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Nur Otan» Halyqtyq Demokratııalyq partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan. 2012 jyly qyrkúıekte QR Parlamenti Májilisi tóraǵasynyń orynbasary bolyp saılandy. Qazirgi qyzmetinde 2014 jyldyń sáýir aıynan beri.
45 jyl buryn (1969) QR Prezıdentiniń QR Parlamentindegi ókildigi jetekshisiniń orynbasary, bas ınspektory MARTELЬ Vladımır Aleksandrovıch dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin bitirgen, zańger.
Eńbek jolyn 1986 jyly jumysshy bolyp bastady. 1995-1996 jyldary - QR Ádilet mınıstrliginde bas konsýltant. 1996-1997 jyldary - QR Joǵarǵy sotynyń bas mamany, konsýltanty. 1997 jyly - Aqmola oblysy ákimi apparatynyń konsýltanty. 1997-1999 jyldary - QR Joǵarǵy soty sharýashylyq isteri jónindegi alqa tóraǵasynyń keńesshisi. 1999-2004 jyldary - Astana qalasy Almaty aýdandyq sotynyń sýdıasy. Qazirgi qyzmetinde - 2004 jyldan beri.
8 6 jyl buryn (1928-1976) sýretshi JÚSІPOV Áli Asqaruly dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. Túrkistandaǵy temir jol ýchılışesin, Bishkektiń kórkemsýret ýchılışesin, Lenıngrad (qazirgi Sankt-Peterbor) keskindeme, músin jáne sáýlet ınstıtýtyn bitirgen. 1959 jyldan Almaty qalasyndaǵy kórkemsýret ýchılışesinde oqytýshy bolǵan. 1965 jyly Máskeý qalasynda ótken Búkilodaqtyq sýretshiler kórmesine qatysqan. Qylqalam sheberiniń «Ana baqyty», «Baqyt», «Meniń elimniń áıelderi», «Alǵashqy oqý», «Ana», «Keshki taýlar», «Taýda», t.b. eńbekteri bar. Ol sheber portretshi retinde de tanylyp, J.Arystanova, Q.Muhamedjanov, R.Sársenbın, t.b. portretterin salǵan. Sýretshiniń maıly boıaýmen salǵan keskindemelik týyndylary Qazaqstan memlekettik óner murajaıy qorynda saqtaýly.
4 1 jyl buryn (1973) qazaqstandyq tanymal veloshabandoz, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen sport sheberi, Azııa chempıony, 2012 jylǵy London olımpıadasynyń chempıony, Sıdneı Olımpıadasynyń kúmis júldegeri, «Týr de Frans» álemdik velojarysynyń qola júldegeri, álem chempıony, Ispanııadaǵy "Výelta" kópkúndiginiń jeńimpazy VINOKÝROV Aleksandr Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Soltústik Qazaqstan oblysynyń Qyzyljar aýdanynda týǵan. Soltústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Ol kásibı velojaryspen aınalysýdy 1997 jyly «Kazıno» komandasy quramynda bastady. Onyń alǵashqy jetistikteriniń biri 1998-1999 jyldardaǵy «Dıýnkerk tórt kúni» jáne «Dauphiné Libéré» kópkúndik jarystaǵy jeńisi boldy. Bul jetistikteri sportshynyń 2000 jyly kúshti jáne áıgili «Deutsche Telekom» ( 2004 jyldan «T-Mobile») velotobyna enýine áser etti. 2006 jyly Vınokýrov Ispanııa komandasynyń kapıtany retinde «Týr de Frants» kópkúndigine qatysty. 2006 jyldan qazirge deıin QR «Astana» komandasynyń quramynda. Komandalyq jarysta Azııa oıyndarynyń chemıony (1994), Toptyq jarysta olımpıadalyq oıyndardyń kúmis júldegeri (2000), «Parıj-Nıtstsa» kópkúndik velojarysynyń jeńimpazy (2002-2003), «Týr de Frans» kezeńderiniń (2002-2003), «Amstel Gold Race» Álem kýbogy kezeńiniń (2003), «Shveıtsarııa týrynyń» (2003), bedeldi birkúndik «Lej-Boston-Lej» velojarysynyń (2005,2010) jeńimpazy, jekeleı jarysta álem chempıonatynyń qola júldegeri (2004, 2006). «Týr Baıerı» kópkúndik jarysyna qatysýshy (2005) - 2-oryn, «Týr de Frans» kópkúndik velojarysynyń qola júldegeri (2003, 5-oryn - 2005), «Týr Germanıı» (2003) - 3-oryn, kópkúndik velojarystarynyń qola júldegeri. Altantadaǵy (1996), Sıdneıdegi (2000) - 2-oryn, Afınydaǵy (2004) - 5-oryn, Olıpıadalyq oıyndarǵa qatysýshy. QR ulttyq chempıonatynyń kóptegen dúrkin jeńimpazy. Azııa chempıonatynyń jeke jáne toptyq jarystaryndaǵy jeńimpaz, kúmis júldeger (2009), Vuelta a Espana velojarysynyń basty esebinde jeńimpaz (2006), «Lej-Boston-Lej» komandalyq bir kúndik jarysynda jeńimpaz (2010), «Týr del Tretıno»jarysynyń jeńimpazy (2010!), «Týr de Frans» 13-kezeńiniń jeńimpazy (2010).
«Parasat», ІІ dárejeli «Barys» ordenderimen marapattalǵan.
7 4 jyl buryn (1940) qoǵam jáne memleket qaıratkeri JÚIRІKTAEVA Márııa Besbaıqyzy dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
1976-1980 jáne 1989-1991 jyldary - Qaskeleń pedagogıkalyq ýchılışesiniń dırektory. 1980-1981 jyldary - Jambyl aýdandyq oqý bóliminiń meńgerýshisi. 1981-1983 jyldary - Qazaq KSR Kásibı-tehnıkalyq bilim berý jónindegi memlekettik komıtetiniń bólim bastyǵy. 1983-1987 jyldary - Qaskeleń aýdandyq partııa komıtetiniń hatshysy. 1987-1989 jyldary - Almaty oblysy Mádenıet basqarmasynyń bastyǵy. 1991-1995 jyldary Qaskeleń aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, aýdandyq ákimshilik bastyǵynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan.
1995-1999 jáne 1999-2004 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik jónindegi komıtettiń múshesi boldy.
«Qurmet» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
8 8 jyl buryn (1926-2000) dombyrashy, kúıshi TALASBAIULY Elemes dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Raıymbek aýdanynda týǵan. Atasy Espembet, ákesi Talasbaı aımaǵyna áıgili kúıshiler bolǵan. Dombyrany 7 jasynda ákesinen úırengen. Onyń óz janynan shyǵarǵan týyndysy - «Arman-aı» kúıi. Stalındik asyra silteý kezinde ol ata-anasymen birge Qytaı jerine qonys aýdarady.
Onyń «Sher tarqatar», «Atameken», «Kúıshaqyrtqy», «Keńes», t.b. kúıleri bar. 1996 jyly Qazaqstanǵa oralǵan. 1998 jyly Qazaq radıosynyń, 2000 jyly Qazaqstan 1 telearnasynyń altyn qoryna kúıshiniń oryndaýyndaǵy 25 kúı jazyp alyndy. Sondaı-aq, onyń oryndaýyndaǵy 10 kúı 1998 jyly jaryq kórgen «Jetisý kúıleri» jınaǵyna engen.