15 qyrkúıek. Týǵan kún ıeleri
ESІMDER
442 jyl buryn (1576-1656) memleket qaıratkeri, batyr, qolbasshy, bı, Áıteke bıdiń úlken atasy JALAŃTÓS BAHADÚR Seıitqululy dúnıege keldi.
Ákesi Seıitqul ózine qarasty alshyndarmen Nurata óńirindegi ózbek, qaraqalpaqtardyń basyn biriktirip han saılanǵannan keıin, alǵyr da zerek Jalańtós bahadúrdi Nuratadaǵy meshitke oqýǵa beredi. Meshitte batyrlar jyryn, ataqty handar týraly jylnamalardy kóp oqyp, ózin batyrlyqqa, el basqarý isine shyńdap, túrli áskerı ónerdi de ıgere bastaıdy. Balasynyń zerektigin baıqaǵan ákesi ony Buqar hany Abdýllanyń joǵary dárejeli áskerı mektebine jiberedi. Osy jerde úsh jyl oqyp, túmenbasylyq laýazym alady. 1626 jyly Imamqul han Buqar handyǵynan táýelsiz Samarqan aımaǵyn quryp, oǵan bas qolbasshysy Jalańtós bahadúrdi ámir etip taǵaıyndaıdy. Ol daryndy qolbasshy ǵana emes, uly sáýlet óneriniń de qamqorshysy bolǵan. Samarqandaǵy Ulyqbek medresesiniń qarsysynan «Shırdor» (Arystan qaqpa), «Tillá Qarı» (Altynmen aptalǵan) medreselerin saldyrady.
127 jyl buryn (1891-1948) alǵashqy qazaq dárigerleriniń biri QAShQYNBAEV Isa Taýmyshuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynyń Aqjaıyq aýdanynda týǵan. Oral realdyq áskerı ýchılışesin, Qazan ýnıversıtetiniń medıtsına fakýltetin bitirgen. 1917 jylǵy jeltoqsanda ótken ІІ jalpyqazaq sezinde Ýaqytsha ult keńesi (Alashorda) músheligine kandıdat (Ult keńesi múshesiniń orynbasary) bolyp saılandy. 1920 jylǵy 21 maýsymdaǵy Qazaq RK (b)P oblystyq komıteti májilisinde «qoǵam úshin qaýipti» adam retinde ony aıryqsha minezdememen Zavolje áskerı okrýgine jiberý jóninde sheshim qabyldady. Alaıda Halyq atqarý komıtetiniń ara túsýimen Tashkent qalasyna jiberildi. 1920 jyly osynda musylmandardyń ólkelik feldsherlik mektebin uıymdastyrýǵa belsene qatysty. Ol 30-jyldardyń ortasynda Tashkenttegi Semashko atyndaǵy Fýnktsıonaldyq dıagnostıka ınstıtýtynda bólim meńgerýshisi boldy. 1938 jylǵy 23 sáýirde «kontrrevolıýtsııalyq uıymǵa qatysty» degen aıyppen qylmystyq jaýapkershilikke tartylyp, qylmysy dáleldenbegendikten 1939 jylǵy 1 jeltoqsanda túrmeden bosatyldy. Soǵys jyldarynda kóshirilip ákelingen gospıtaldarǵa jetekshilik etti. Soǵystan keıin Tashkentte Semashko atyndaǵy Kýrortologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda qyzmet etti.
Qyzyl Juldyz ordenimen marapattalǵan.
85 jyl buryn (1933) kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, professor BAıAHÝNOV Bákir ıAhııauly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Almaty konservatorııasyn (professor Q.Qojamııarovtyń klasy boıynsha) bitirgen. 1960-1963 jyldary Máskeý konservatorııasynda mýzykalyq bilimin shyńdaǵan. 1963 jyldan Almaty konservatorııasynda (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) dáris bergen. Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy tóraǵasynyń orynbasary. Baıahýnov qazaq halyq mýzykasyn óńdeýde («Kúı» sımfonııasy, «Qambar batyr», «Ysqyrma») eleýli eńbek etken. Sonymen qatar birneshe kınofılmderge mýzyka jazǵan. Kompozıtordyń qazaq dombyra mýzykasynyń polıfonııasy týraly maqalalary, dúngen halyq ánderi týraly zertteýleri bar.
85 jyl buryn (1933-1997) jazýshy JÁRKENOV Qabysh dúnıege keldi.
Shyǵys Túrkistanda týǵan. 1955 jyly tarıhı atamekeni Qazaqstanǵa oralǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. Kóp jyldar boıy aýylda ustazdyq qyzmet atqarǵan. Balalarǵa arnalǵan «Minezdi aǵa», «Aınalaıyn», «Kóńildi jaz», taǵy basqa da kitaptary, «Muǵalimder» atty romany jaryq kórgen.
83 jyl buryn (1935) metallýrg, ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi QOJAHMETOV Sultanbek Myrzahmetuly dúnıege keldi.
Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanynda týǵan. Máskeýdiń altyn jáne tústi metaldar ınstıtýtyn bitirgen.
1958-1993 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń aǵa zerthanashysy, ınjeneri kishi jáne aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, dırektordyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary. 1982-1987 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń vıtse-prezıdenti. 1988-1995 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń dırektory. 1993-1998 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy mıneraldyq shıkizatty keshendi óńdeý Ulttyq ǵylymı ortalyǵynyń ǵylymı jetekshisi. 1994-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym mınıstrligi Ulttyq ǵylym akademııasynyń Jer týraly ǵylymdar bólimshesiniń akademık-hatshysy - prezıdıým múshesi, Jaralatystaný ǵylymy jónindegi vıtse-prezıdenti. 1999-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń Qurmetti dırektory qyzmetterin atqarǵan. 2001 jyldan Eýrazııa ǵylymı-tehnıkalyq ortalyǵynyń prezıdenti boldy.
Negizgi ǵylymı eńbekteri metallýrgııa máselelerine arnalǵan. Ol aýyr tústi metaldar men olarǵa ilespe elementter teorııasy boıynsha ǵylymı-zertteý júrgizdi; onyń tikeleı qatysýymen jáne ǵylymı jetekshiligimen mys metallýrgııasynda tıimdiligi joǵary jáne jańa avtogendi protsesterdiń fızıkalyq-hımııalyq negizderi zertteldi. Joǵary temperatýraly zertteý salasynda tuńǵysh ret termııalyq ornyqsyz metall sýlfıdteriniń tóte býlanýy, totyǵý protsesteriniń kınetıkasy men mehanızmi jasaldy. Qojahmetovtyń jetekshiligimen Qazaqstan jáne Reseı ǵalymdary birigip ashqan avtogendi protsestiń jańa ádisi - kıvtsettik balqytý ádisi mys qorytý zaýyttarynda keń qoldanysqa ıe boldy. Osy eńbegi úshin avtorlar ujymymen birge Qojahmetovke KSRO Memlekettik syılyǵy berildi.
250 ǵylymı jumystyń, Qazaqstan Respýblıkasy men KSRO-nyń 50 avtorlyq kýáliginiń jáne 10 shetel patentiniń avtory.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolǵan.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
71 jyl buryn (1947) Súleımenov atyndaǵy Shyǵystaný ınstıtýtynyń dırektory, shyǵystanýshy, dintanýshy, jazýshy jáne synshy DERBІSÁLІ Ábsattar qajy dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Túlkibas aýdanynda týǵan. M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin úzdik bitirgen (1969). 1970-1975 jyldary KSRO Ǵylym akademııasy Máskeý Shyǵystaný ınstıtýtynda aspırant. 1975-1976 jyldary Marokko Koroldigi, 1985-1986 jyldary Týnıs Arab Respýblıkasy ýnıversıtetterinde arab tili men ádebıeti boıynsha biliktilik arttyrýdan ótti. 1976-1977 jyldary QR ǴA-nyń M.O.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1977 jyly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde assıstent, aǵa oqytýshy, dotsent, fılologııa fakýlteti dekanynyń orynbasary, Shyǵys fılologııa kafedrasynyń meńgerýshisi. 1986-1988 jyldary KSRO ǴA Moskva Shyǵystaný ınstıtýtynyń doktoranty. 1989 jyly Shyǵystaný fakýltetiniń dekany, 1991-1997 jyldary tilder jáne halyqaralyq baılanystar jónindegi prorektor. 1997-2000 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabııasy Koroldigindegi elshiliginiń keńesshisi, 1-synypty keńesshi dıplomatııalyq laýazym ıesi. 2000 jáne 2005 jyldary Qazaqstan musylmandarynyń ІІІ jáne ІÚ Quryltaılarynda Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı, 2007 jyldary Ortalyq Azııa múftıler keńesinde biraýyzdan osy keńestiń tóraǵasy, 2000 jyly tamyzynda Bosnııa men Gertsegovınanyń astanasy Saraevoda jáne 2002 jyly sáýirde Kıprde ótken Eýrazııa Islam Shýrasynyń IV - V halyqaralyq konferentsııalarynda osy uıym tóraǵasynyń birinshi orynbasary bolyp eki ret saılandy. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jyldan beri.
Á.Derbisáli respýblıkamyzdaǵy jas arabtaný ǵylymynyń negizin salýshylardyń biri. Arabıstıka salasy boıynsha elimizdiń tuńǵysh ǵylym doktory, tuńǵysh professory, tuńǵysh akademıgi.
Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi men ondaǵy qulyptastardaǵy jazýlardy ana tilimizge aýdaryp, zerttedi.
2003 jáne 2006 jyldary qyrkúıekte Astanada álemdik jáne dástúrli ulttyq din lıderleriniń sezderin ótkizýge úles qosty.
Ábsattar qajy Derbisáli Qazaqstanda arab tili men ádebıeti ǵylymyn qalyptastyrǵany jáne Islam tarıhy men mádenıeti, dinine baılanysty kóptegen súbeli eńbekteri úshin 2002 jyly Egıpet Arab respýblıkasynyń 1-dárejeli «Ǵylym jáne óner» ordenimen, Qazaqstan ǵylymy men bilimi, ádebıeti men mádenıetine qosqan qomaqty úlesi úshin 2004 jyly «Parasat» ordenimen jáne 2001 jyly «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», 2005 jyly «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl», 2008 jyly «Astanaǵa 10 jyl» merekelik medalderimen jáne 2007 jyly QR Bilim jáne Ǵylym mınıstriniń «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytýǵa qosqan úlesi úshin» belgisimen marapattaldy, 2005 jyldyń qarashasynda Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túlkibas aýdany maslıhynyń sheshimimen «Túlkibas aýdanynyń qurmetti azamaty» jáne sol jyly Ońtústik Qazaqstan oblysy maslıhatynyń sheshimimen «Ońtústik Qazaqstan oblysynyń qurmetti azamaty» ataqtary berildi.
69 jyl buryn (1949) Qazaq ekonomıka, qarjy jáne halyqaralyq saýda ýnıversıtetiniń rektory ÁBDІMANAPOV Sársenǵalı Ábdiǵalıuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, matematık.
Eńbek jolyn E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetinde oqytýshy bolyp bastady, osy oqý ornynda aǵa oqytýshy, dotsent, kafedra meńgerýshisi, oqý isi jónindegi prorektor, bilim jáne damý problemalary ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń jetekshisi boldy. 2000-2004 jyldary L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetiniń birinshi prorektory. 2004-2008 jyldary - L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń rektory. Onyń tikeleı qatysýymen EUÝ bazasynda M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń Qazaqstandyq fılıaly ashylyp, oıdaǵydaı jumys isteýde. 2008-2009 jyldary - «Aqmola qarjy-ekonomıkalyq kolledji» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. 2009-2012 jyldary - «Qarjy akademııasy» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasy. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy qańtardan beri.
«Qurmet» ordenimen, «Astananyń 10 jyldyǵy» mereıtoılyq medalimen marapattalǵan. «QR bilim berý isiniń úzdigi», «QR eńbek sińirgen bilim qyzmetkeri», «Tańdaýly rektor», «Ybyraı Altynsarın» tósbelgileriniń ıegeri.
48 jyl buryn (1970) Túrkistan oblysy ákiminiń birinshi orynbasary NÚKENOV Qaırat Temirshotuly dúnıege kelgen.
1970 jyldyń 15 qyrkúıeginde Palodar oblysy Jelezın aýdanynyń Zaharovka aýylynda týǵan. Joǵary bilimdi. Sibir memlekettik avtomobıl-jol akademııasyn, P.A.Stolypın atyndaǵy Omby memlekettik agrarlyq ýnıversıtetin bitirgen, mamandyǵy - ekonomıst jáne ǵalym-agronom. Q.Núkenov eńbek jolyn Jelezınskıı aýdany «Jelezınskıı» keńsharynyń №2 bóliminde jumysshy bolyp bastaǵan. 1992 jyldan shaǵyn jáne orta bıznes kásiporyndaryna jetekshilik etken. 2012 jyly Pavlodar oblysy Jelezın aýdanynyń ákimi boldy. Al osy taǵaıyndaýǵa deıin Pavlodar oblysynyń kásipkerlik, saýda jáne týrızm basqarmasyn basqaryp keldi. Aqsý qalasynyń ákimi (2014-2016); Pavlodar oblysy Ekibastuz qalasynyń ákimi (2016-2018).
Qazirgi laýazymyn atqarýǵa 2018 jylǵy tamyz aıynda kiristi.