15 aqpan. Jylnama
Kazinform oqyrman nazaryna 15 aqpanǵa arnalǵan ataýly kúnder men este qalar oqıǵalar kúntizbesin usynady.
ATAÝLY KÚNDER
Aýǵanstannan Sovet áskerleriniń shekteýli kontıngentiniń shyǵarylǵan kúni
1989 jyly Sovet áskerleri (40-shy ásker jáne oǵan issaparǵa jiberilgen bólimsheler) Aýǵanstan aýmaǵynan shyǵaryldy. Sovet Odaǵynyń 500 myńnan astam azamaty Aýǵanstan Demokratııalyq Respýblıkasynda áskerı qyzmetin ótedi, onyń ishinde 22 269-y – qazaqstandyq. 15 myń jaýynger sol soǵystan oralmady. Aýǵan soǵysy jyldary Qazaqstannyń jalpy adam shyǵyny – 889 adam.
Halyqaralyq qaterli isikke shaldyqqan balalar kúni
Bul kún kúntizbede alǵash ret 2001 jyly Búkilálemdik qaterli isikke shaldyqqan balalar ata-analary konfederatsııasynyń bastamasymen paıda boldy. Alǵash ret 15 qańtar kúni Lıýksembýrgte atap ótildi, alaıda keıinirek bir aıǵa keıinge jyljytý týraly sheshim qabyldandy. Qaterli isikke shaldyqqan balalar kúni Halyqaralyq balalar onkologteri qaýymdastyǵynyń bastamasymen álemniń 40-tan astam elinde atap ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1640 jyly Gýrev qalasynyń (qazirgi Atyraý) negizi qalandy. Osy jyly patsha úkimeti aǵaıyndy Gýrevterge qalashyq salýǵa ruqsat bergen. Qala 1662 jyly salynyp bitip, patsha jarlyǵymen Gýrev atalǵan. Al jergilikti qazaqtar ony Úıshik dep ataǵan. Qala «Reseıdiń Azııa elderimen dıplomatııalyq jáne saýda qatynastaryn ornatý maqsatynda» qurylǵan.
1929 jyly 15 aqpan kúni Pavlodar oblystyq «Saryarqa samaly» («Saryarqa samaly») gazeti «Keńes týy» degen atpen jaryq kórgen. Alǵashqy redaktory – belgili ǵalym, túrkitanýshy Beısenbaı Kenjebaev. Keıin basylym ataýy «Kolhoz» bolyp ózgerdi, 1938 jyldan bastap 1991 jylǵa deıin «Qyzyl tý» degen ataýmen shyqty. 1991 jyldyń ekinshi jartysynan beri «Saryarqa samaly» dep atalady. Gazet redaktsııasynan qazaq ádebıetiniń iri ókilderi Qalıjan Bekqojın, Zeıin Shashkın, Muzafar Álimbaev, Múbárak Jamanbalınov, Qabdykárim Ydyrysov, Meıram Asylǵazınder túlep ushty. Ár jyldary halyq jazýshysy Ázilhan Nurshaıyqov (1953-56 j.j.), Omarǵalı Qudyshev sekildi (1956-1962 j.j.) maıtalman qalamgerler basqardy. Gazet ujymynyń eńbegi ár dáýirde baǵalanyp otyrdy. 1979 jyly 15 naýryzda «Qurmet Belgisi» ordenimen nagradtaldy. 2014 jyly Qazaqstan Jýrnalıster akademııasynyń jalpyulttyq syılyǵy – «Altyn Juldyz» dıplomymen marapattaldy. 2022 jyly «URKER» ulttyq jýrnalıstıka syılyǵynyń «Úzdik óńirlik BAQ» nomınatsııasyn jeńip aldy.
1992 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Vatıkan dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý týraly qujat almasty.
2010 jyly RF Qazaqstandaǵy Elshisi Aýǵanstandaǵy soǵysta kórsetken erlikteri úshin nagradaǵa usynylǵan, biraq túrli sebeptermen ony óz ýaqytynda ala almaǵan ınternatsıonalıst-jaýyngerlerge SSRO-nyń jaýyngerlik nagradalaryn tabys etti. SSRO-nyń memlekettik marapattary – «Erligi úshin» jáne «Jaýyngerlik erlikteri úshin» medaldarymen Berik Sabyrov, Tumarbek Murynbaev, Erǵazy Turaqbaev, Sergeı Shılıaev, Amangeldi Lıkerov, Temirbek Qoılybaev pen Anatolıı ıÝrın marapattaldy.
2010 jyly aspan deneleriniń katalogine Sýquıǵysh shoqjuldyzyndaǵy juldyzǵa qazaqstandyq tanymal ǵalym Mıhaıl Panınniń esimin berý týraly jazba engizildi. Mıhaıl Panın – tórt úlken ǵylymı monografııanyń, ekologııa boıynsha kóptegen oqýlyqtar men birqatar oqý-ádistemelik quraldardyń avtory. Respýblıkalyq jáne sheteldik baspalarda onyń 1 200-den astam ǵylymı jumysy jarııalandy. Ol ǵylym men tehnıkanyń damýyna zor úles qosqan ǵalymdar men mamandarǵa arnalǵan memlekettik ǵylymı stıpendııaǵa ıe boldy.
2011 jyly Monte-Karloda ótken 35-halyqaralyq tsırk festıvalinde qazaqstandyq tsırk ártisteri ekinshi oryn – «Kúmis kloýn» júldesin jeńip aldy. Álisher Álıevtiń jetekshiligindegi 5 ártisten turatyn «Aq qustar» trýppasy «Áýedegi ushý» nómirin qoıyp, kórermen men ádil qazylar alqasyn tańqaldyrǵan. Baıqaý asa tartysty boldy. Birinshi oryndy osymen úshinshi ret Italııanyń tsırk ártisi Flavıo Tonı jeńip aldy. Tsırk festıvaline 10 eldiń – Qazaqstan, Reseı, AQSh, Qytaı, Italııa, Germanııa, Frantsııa, Kanada, Brazılııa men Rýmynııa elderiniń eń úzdik degen 18 trýppasy qatysqan.
2014 jyly qazaqstandyq mánerlep syrǵanaýshy, Álem chempıonatynyń kúmis júldegeri Denıs Ten Sochı Olımpıadasynda qola medalǵa qol jetkizdi.
2015 jyly Ispanııanyń Granada qalasynda Ýnıversıada jalaýy Almaty qalasyna saltanatty túrde tabystaldy.
2017 jyly saǵat 9.28-de Úndistan ǵarysh zertteý uıymy (ISRO) salmaǵy 1,7 kelilik «Ál-Farabı-1» nanospýtnıgin ushyrdy. Bul nanospýtnıkti ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti sońǵy tehnologııa úlgisimen jasaǵan. Shrıharıkota aralynda ornalasqan Satısh Dhvan atyndaǵy ǵarysh ortalyǵynan orbıtaǵa (PSLV-C37) zymyran tasyǵyshtyń kómegimen barlyǵy 104 spýtnık ushyryldy. ISRO atalmysh qurylǵyny ushyrǵannan keıin, bir ýaqytta eń kóp jerserikti ushyrý boıynsha álemdik rekord ornatty.
2018 jyly Sh. Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasy TMD elderi ishinen alǵash bolyp Azııa-Tynyq muhıt aımaǵyndaǵy kınoóndirýshiler federatsııasynyń múshesi atandy. Kınostýdııanyń federatsııa quramyna kiretini týraly sheshim basqarma músheleriniń Beıjińde ótken «Azııa-Tynyq muhıty aımaǵyndaǵy elderdiń kıno salasyndaǵy birlesken yntymaqtastyǵy-2018» atty 10-sezinde aıtyldy. Azııa-Tynyq muhıt aımaǵy kınoóndirýshiler federatsııasyn 1954 jyly Gonkongtyń tanymal kınematografısi, metsenaty, medıamagnaty, Qytaı kınoóndirisiniń bastaýynda turǵan Shaý Ifý qurǵan.
2019 jyly Astanada kókpardyń halyqaralyq erejesi qabyldandy. Osy sport túri boıynsha Búkilálemdik qaýymdastyqqa kiretin 10 eldiń qatysýshylary oıyn ıppodromynyń ólshemderi týraly kelisti. Kókpar oınaıtyn alańnyń uzyndyǵy eń kóp degende 220 metrge jetedi, al eni 75 metr bolady. Serkeniń ornyna mýlıaj qoldanylady, onyń salmaǵy – 33-35 kg aralyǵynda. Oıynnyń ózi 20 mınýttan bolatyn 2 taımnan turady. Aralyq úzilis – 10 mınýt. Ár komandada 12 shabandozdan bolady. Al, serkeni laqtyratyn taıqazandardyń ornyna árqaısysynyń dıametri 3 metrden 2 sheńber salynady.
2021 jyly qazaqstandyq paraatletter Dýbaıda ótken Gran-prı jarysynda 11 medal jeńip aldy. Ulttyq qurama 1 altyn, 4 kúmis, 6 qola oljalady.
Dýbaıdaǵy Dúnıejúzilik Gran-prı 2021 – pandemııa bastalǵaly beri para jeńil atletıkadan ótken alǵashqy álemdik jarys. Oǵan 52 elden 471 sportshy qatysty.
2022 jyly Ulttyq bıotehnologııa ortalyǵynyń ǵalymy Vıacheslav Ogaı diń jasýshalaryn paıdalanyp kúrdeli synyqtardy qalpyna keltirýdiń biregeı tehnologııasyn jasady. Ol synyqtar men zaqymdalǵan tize býyndarynyń jazylýyn tezdetetin gıdrogel oılap tapty. Arnaıy tehnologııanyń arqasynda operatsııadan keıin úsh-alty aı ishinde súıek pen shemirshek tinderi qalpyna keledi. Klınıkaǵa deıingi zertteýlerdiń nátıjeleri preparattyń joǵary tıimdiligin rastady.
Ǵalymnyń aıtýynsha, gıdrogel súıek tininiń ınjenerııasynda tirek retinde qoldanylady. Qurylymy boıynsha olar dáneker tininiń negizine uqsas, sondyqtan olar barlyq bıomaterıaldar arasynda jasýsha transplantatsııasy úshin eń qolaıly.
2022 jyly Semeıde sábılerge arnalǵan alǵashqy baqylaý bólimshesi (katamnez) ashyldy. Katamnez bóliminde salmaǵy 2 000 gramǵa deıin týǵan, bronh-ókpe dısplazııasymen, emdik gıpotermııadan keıin, operatsııadan keıin, bosaný kezinde asfıksııamen aýyrǵan, týa bitken jaraqattary bar, týa bitken aqaýlary bar balalar ońaltý kýrsynan ótýge múmkindik alady. Bólim dárigerleri shala týǵan nárestelerge kómektesip qana qoımaı, ata-analardy balalaryna odan ári kómek kórsetý úshin kútim jasaý men ońaltýǵa úıretedi.
2022 jyly Astana Qazaqstan Team sapynda óner kórsetetin qazaqstandyq veloshabandoz Alekseı Lýtsenko bir kúndik ıspandyq jarysta jeńiske jetti. Lýtsenko Ispanııa joldarynda 188 shaqyrymdy birinshi bolyp eńserip, jeńiske jetti.
