14 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
14 jeltoqsan JEKSENBІ
Balalar telearnasynyń halyqaralyq kúni. ıÝNISEF-tiń uıymdastyrýymen ótedi (BUU Balalar qory) 1992 jyl).
Chernobyl AES apatyn joıýǵa qatysýshylaryna qurmet kórsetý kúni. Ýkraına Prezıdentiniń 2006 jylǵy 10-shy qarashadaǵy Qaýlysymen bekitilgen.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 3 jyl buryn (1991) Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵarǵy Keńesi Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigin jarııalady.
1 7 jyl buryn (1997) Aqmolada saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryna eskertkish ornatyldy.
9 jyl buryn (2005) Astanada Elbasy N.Nazarbaevtyń qatysýymen jańa tsırk ǵımaratynyń ashylý saltanaty ótti.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdiginiń 15 jyldyǵy qarsańynda Saýd Arabstany Koroldigindegi QR elshiliginiń kómegimen «Feısal» jýrnalynyń arnaıy nómiri shyqty. Onda «Qazaqstan - Ortalyq Azııanyń marjany» atty qos paraqty alyp jatqan maqala jarııalandy. Maqala Qazaqstan týraly jalpy aqparat beredi, onda eldiń geosaıası jaǵdaıy, jańa Astananyń qurylysy, sońǵy jyldary ekonomıka qarqyndy damyp otyrǵany týraly aıtylǵan, sonymen birge qazaqtardyń ózindik mádenıeti men kóne salt-dástúrlerin sıpattaıdy. «Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti elý eldiń qataryna kirý strategııasy» atty QR Prezıdentiniń Joldaýyna arnalǵan taraý biraz oryn alǵan. Jýrnal redaktsııasy Qazaqstannyń táýelsizdik jyldaryndaǵy damý qarqynyna tánti ekendikterin jasyrmaıdy.
«Feısal» jýrnalyn 1983 jyly qurylǵan Korol Feısal atyndaǵy Zertteýler men ıslam oqýlary ortalyǵy shyǵarady. Ortalyqtyń shtab-páteri Saýd Arabstanynyń astanasy Er-Rııad qalasynda ornalasqan.
9 6 jyl buryn (1918) Ulybrıtanııadaǵy saılaý kezinde alǵash ret jasy 30-dan asqan áıelder daýys berdi. Al, erkekter jasy 21-ge tolsa, daýys berýge qatysýǵa quqyly boldy.
20 jyl buryn (1994) Almatydaǵy Respýblıka alańynda Qazaqstannyń táýelsizdigin beıneleıtin bolashaq eskertkishtiń ornyna mármárdan amanat tasyn qoıýǵa oraı mıtıngi boldy.
1 5 jyl buryn (1999) Astana qalasynda «Alpamys batyr» dastanyna - 1000 jyl» degen taqyrypta halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótti.
1 3 jyl buryn (2001) Prezıdent N.Á.Nazarbaevqa Vatıkannyń eń joǵary marapaty - Pıı ordeni men osy orden Rytsarynyń maqtaý qaǵazy tapsyryldy. Tabystaý qurmetine Qazaqstan Respýblıkasynyń Apostol nýntsııasy Marıann Oles ıe boldy.
10 jyl buryn (2004) Oralda Plıasýnkov kóshesinde Ermekqalı Serikbaev turǵan 103-shi úıde eskertkish taqta saltanatty túrde ashyldy. E.Serikbaev (1914-1998) óz zamanynda Batys Qazaqstan oblysy aýdandarynyń birqatar uıymdaryn basqarǵan bolatyn. 1914 jyly jeltoqsannyń 13-de burynǵy Taıpaq aýdanynda dúnıege kelgen, pedtehnıkýmdy bitirgen soń 1936-1972 jyldar aralyǵynda oblystyq bilim salasynda qyzmet etken, sodan soń Taıpaqtaǵy, Shyńǵyrlaýdaǵy, Terektidegi, Jympıtydaǵy, Qaztalovtaǵy partııa organdary men keńesterin basqarǵan. Zeınetke shyqqan soń oblystyq AHAJ-dyń orynbasary boldy. Uly Otan soǵysy jyldary ol batareıa komıssarynan bastap polktyń partbıýro hatshysy qyzmetterin atqarǵan. Erligi men kóp jyldyq eńbegi úshin eki márte Qyzyl Juldyz, ІІ-shi dárejeli Otan soǵysy, Eńbektiń Qyzyl Tý ordenderimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan.
6 jyl buryn (2008) Aqtóbede qazaq halqynyń tanymal qoǵam qaıratkeri Baıbek uly Áıteke bı eskertkishi ashyldy. Eskertkishtiń ashylý saltanatyna Qazaqstan Respýblıkasynyń premer-mınıstri Kárim Másimov qatysty. Eskertkish qalalyq ákimshiliktiń aldyndaǵy alańda ornalasqan. Postamentte Áıteke bıdiń beınesi tolyǵymen granıtten jasalǵan. Eskertkishtiń bıiktigi 8 metrge deıin jetedi. Monýmenttiń avtory - músinshi Jeńis Jubanqosov.
1 9 jyl buryn (1995) respýblıkalyq aptalyq «Tselına» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi.
Tıraj sany jylma-jyl ósip kele jatqan basylym búginde respýblıkanyń soltústik aımaqtaryna, Astana qalasyna 24 bet kóleminde taralyp, kóteriletin máseleler aýqymyn keńeıte tústi. Aýyl eńbekkerlerine arnalǵan gazet sońǵy jyldary salaýatty ómir saltyn ornyqtyrýdyń shyn mánindegi jarshysy atanyp, «Aqmola-Tselına» atty halyqaralyq ashyq marafon, «Tselına» gazetiniń kýbogi úshin shaǵyn fýtboldan týrnır ótkizýdi de dástúrge aınaldyrdy.
9 jyl buryn (2005) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasy men Aýǵanstan Ótpeli Islam Respýblıkasy arasynda ózara qarym-qatynas pen yntymaqtastyqtyń negizderi jónindegi Kelisimdi bekitý týraly», «Kaspıı teńiziniń teńiz ortasyn qorǵaý týraly negizdemelik konventsııany bekitý týraly» Zańdarǵa qol qoıdy. Prezıdent sondaı-aq mindetti ekologııalyq saqtandyrý salasynda týyndaıtyn qatynastardy retteıtin jáne ony júzege asyrýdyń quqyqtyq, ekonomıkalyq jáne uıymdyq negizderin belgileıtin «Mindetti ekologııalyq saqtandyrý týraly» Zańǵa da qol qoıdy.
5 jyl buryn (2009) Qaraǵandyda ónerkásiptik kompıýterlerdi qurastyrý jáne servıstik qyzmet kórsetý jańa óndiristik jelisi ashyldy.
Jańa óndiris germanııalyq «TREI Gmbh» kompanııasynyń ınvestıtsııasy esebinen quryldy. Germanııalyq «TREI Gmbh» kompanııasy naryqta 20 jyldan beri jumys istep keledi. 2003 jyly Qaraǵandyda onyń ókildigi ashyldy. Sodan beri Qazaqstanda ónerkásiptik kásiporyndarda 60-tan astam joba júzege asyryldy. Óskemen, Pavlodar, Aqtaý jáne Atyraý qalalarynda fılıaldar ashyldy.
ESІMDER
6 1 jyl buryn (1953) Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti janyndaǵy murajaıdyń dırektory, tarıh ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary mektep ǵylym akademııasynyń akademıgi, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń laýreaty TAIMAǴANBETOV Jáken Qojahmetuly dúnıege keldi.
Qostanaı oblysynyń Qarabalyq aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, KSRO Ǵylym akademııasynyń Sibir bólimshesi Tarıh, fılologııa jáne fılosofııa ınstıtýtynyń (Novosibir) aspırantýrasyn bitirgen. 1979-1999 jyldary - Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń kishi jáne aǵa ǵylymı qyzmetkeri, dırektordyń orynbasary. 1999-2008 jyldary ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti arheologııa jáne etnologııa kafedrasynyń professory, tarıh fakýltetiniń dekany qyzmetterin atqarǵan. 2008 jyldan bastap qazirgi qyzmetinde isteıdi. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstan men oǵan irgeles aımaqtardaǵy paleolıt máselelerine arnalǵan. 250-ge jýyq ǵylymı eńbektiń, sonyń ishinde 22 monografııanyń, joǵary oqý oryndary men mektep oqýlyqtarynyń avtory. Ǵylymı izdenisterine Eýrazııanyń ejelgi mádenıet tarıhy, Qazaqstan aýmaǵynda adamnyń alǵashqy qonystanýy, onyń materıaldyq mádenıeti, ejelgi etnıkalyq baılanystar men mıgratsııa máseleleri kiredi. Ǵalym álemge áıgili bolǵan Qazaqstan aýmaǵyndaǵy ejelgi eskertkishterdi (Qyzyltaý, Saıaq, Shoqtas, Qoshqorǵan, Embi, Ózen, t.b.) alǵashqy ashýshylardyń biri. 1992 jyldan bastap birikken Kazaqstan - Reseı keshendi arheologııalyq ekspedıtsııasyn basqarýǵa tikeleı at salysty. Naqty arheologııalyq málimetter negizinde Qazaqstan aýmaǵyn adam balasy budan 1 mıllıon jyl buryn mekendegenin dáleldedi.
51 1 jyl buryn (1503-1566) frantsýz dárigeri, juldyzshy NOSTRADAMÝS (Mıshel de Notrdam)(Nostradamus, Michel de Notredame, Nostredame) dúnıege keldi.
Frantsııanyń Sen-Remı qalasynda týǵan. Monpele ýnıversıtetin bitirgen. Óziniń dárigerlik qyzmetin juqpaly aýrýlarmen kúreske arnaǵan Nostradamýs Frantsııanyń kóptegen qalalarynda halyqty aýyr dertten emdep, birqatar jetistikterge qol jetkizdi. Ol medıtsınalyq tájirıbeni magııa, astrologııa jáne basqa da okýlttik ǵylymdardy zertteýmen ushtastyryp, bolmys qupııasyn tanyp-bilýge tyrysty. 1550 jyldan aı saıynǵy boljaýlar almanaǵyn shyǵara bastady. Onyń proza túrinde jazylǵan eki joldaýdan (balasy Tsezar Nostradamýsqa jáne Frantsııa koroli ІІ Genrıhke arnalǵan) jáne shamamen 970 óleń joldarynan turatyn «Tsentýrııa» atty shyǵarmasy 16 ǵasyrdan bastap adamzatty bolashaqta kútip turǵan oqıǵalar men qubylystardy boljaýǵa arnalǵan. Nostradamýs adamzattyń basyna túsken apattar men aýyrpalyqtardan qutylý múmkin bolmasa da, olarǵa eriksiz tartylǵan adam óz boıynda erjúrek pen sabyrlylyqty tárbıeleýi kerek dep eseptedi. Adam balasy erte me, kesh pe, basynda jazylmaıtyn dep eseptelgen aýrýlarǵa qarsy dári tabady, tarıh belgili bir yrǵaqty, bir izdilikpen qaıtalanyp otyrady degen kózqarasta bolǵan Nostradamýs bolashaq álemde tehnıkalyq jetistikter men ǵylymı ashylymdardyń oryn alatynyn, astronomııanyń ǵylym retinde damıtynyn dál boljap berdi. Sondaı-aq, joǵary damyǵan tehnıkalyq órkenıettiń máńgilik serigi quldyraǵan monarhııalar, tóńkerister men soǵystar bolatynyn da aldyn ala boljaı bildi.
7 5 jyl buryn (1939) sýretshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, qazaq anımatsııalyq kınosynyń negizin salýshylardyń biri MUQANOV Flober Temirǵalıuly dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Moskva kórkemsýret akademııalyq teatry stýdııasyn bitirgen. «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?», «Aqsaq qulan» mýltfılmderdi shyǵarýshy topta sýretshi boldy. M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń sýretshisi qyzmetin atqarǵan. «Maıra» (Á.Tájibaev), «Shyńǵyshan» (Iran Ǵaıyp), «Abaı», «Han Kene» (M.Áýezov), «Qozy Kórpesh - Baıan sulý», «Aqan seri - Aqtoqty» (Ǵ.Músirepov) spektalderiniń sahnalyq bezendirýin jasaǵan. Peızaj janrynda ózindik qoltańbasy bar sýretshi retinde belgili. Salǵan shyǵarmalary memlekettik jáne jeke kollektsııalarda saqtaýly.
4 4 jyl buryn (1970) palýan, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen sport sheberi, erkin kúresten halyqaralyq dárejedegi sport sheberi, Qazaqstannyń on eki dúrkin chempıony, Almaty oblysynyń Olımpıadalyq rezervter daıyndaý ortalyǵynyń dırektory MAMYROV Máýlen Satymbaıuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Qaratal aýdanynda týǵan. Іlııas Jansúgirov atyndaǵy Jetisý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
1989 jyldan Qazaqstan Ulttyq quramasynyń múshesi. Jastar arasyndaǵy álem birinshiliginiń (Avstrııa, 1988) qola, KSRO jastar oıyndarynyń (Zaporoje, 1989) kúmis júldegeri, KSRO Kýboginiń (Tbılısı, 1990) jeńimpazy, KSRO chempıony (Gomel, 1990), TMD elderi chempıonatynyń (Máskeý, 1992) qola júldegeri, Azııa oıyndarynyń (Hırosıma, Japonııa, 1994) chempıony, Azııa Kýbogi jarysynyń (Indonezııa, 1995), Orta Azııa oıyndarynyń (Tashkent, 1995) jeńimpazy, 26-Olımpıadalyq oıyndardyń (AQSh, Atlanta, 1996) qola, Álem chempıonatynyń (Krasnoıarsk, RF,1997) qola júldegeri, Orta Azııa oıyndarynyń (Almaty, 1997), Shyǵys Azııa oıyndarynyń (Pýsan, Koreıa, 1997 jáne Osaka, Japonııa, 2001), Azııa (Tashkent, 1999) chempıony bolyp, birneshe dúrkin Halyqaralyq týrnırlerdiń jeńimpazy atanǵan.
1991-2003 jyldary - Taldyqorǵan qalasynyń olımpıadalyq rezervtegi mamandandyrylǵan balalar men jasóspirimder sport mektebiniń oqytýshysy-jattyqtyrýshysy. 1997-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Týrızm jáne sport mınıstrligi Shtattyq Ulttyq komandalar dırektsııasynyń sportshy-nusqaýshysy. 1996-2004 jyldary - erkin kúresten Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qurama komandasynyń kapıtany. 2005-2007 jyldary Almaty oblysy erkin jáne grek-rım kúresi federatsııasynyń vıtse-prezıdenti qyzmetterin atqarǵan. 2007 jyldan bastap - qazirgi qyzmetinde.
І dárejeli «Aıbyn» ordenimen marapattalǵan.
4 4 jyl buryn (1970) QR-nyń Koreıa Repýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi BAQYShEV Dýlat Hangereıuly dúnıege keldi.
Oral qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetin, Yonsei University (1998, Koreıa) bitirgen. 1996-2004 jyldary - QR-nyń Koreıa Respýblıkasyndaǵy elshiliginde referent, attashe, úshinshi, ekinshi, birinshy hatshy, elshilik keńesshisi. 2004-2005 jyldary - QR SІM Azııa jáne Afrıka departamenti dırektorynyń orynbasary. 2005-2006 jyldary - BUU janyndaǵy QR turaqty ókildiginiń keńesshisi. 2006-2008 jyldary - QR-nyń Koreıa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi. 2008-2010 jyldary - AÓІSShK hatshylyǵynyń atqarýshy dırektory. 2010-2012 jyldary - QR SІM erekshe tapsyrmalar jónindegi elshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy qańtardan beri.
13 1 jyl buryn (1883-1969) aıkıdony jasaýshy Ýesıba MORIHEI dúnıege keldi.
100 jyl buryn (1914) nemis saıasatkeri, Germanııanyń toǵyzynshy prezıdenti (GFR-dyń besinshi prezıdenti) Karl KARSTENS dúnıege keldi.