14 ShІLDE. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
14 shilde, DÚISENBІ
Frantsııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Bastılııany basyp alý kúni. 1789 jyly parıjdikter kóteriliske shyǵyp, Bastılııa túrme-qamalyn basyp aldy. Bul oqıǵa Uly frantsýz revolıýtsııasynyń bastamasy bolyp esepteledi. Bastılııany basyp alý - adamzat tarıhyndaǵy uly oqıǵalardyń biri, «Bastılııa» sóziniń ózin saıası bostandyqtyń belgisine aınaldyrǵan oqıǵa boldy. Qazaqstan Respýblıkasy men Frantsııa Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qańtardyń 25-inde ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
17 jyl buryn (1997) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen «Qazatomónerkásip» ulttyq atom kompanııasy quryldy.
17 jyl buryn (1997) Qazaqstan Respýblıkasynyń «Notarıat týraly» Zańy qabyldandy.
9 jyl buryn (2005) Bishkekte Qazaqstan men Qyrǵyzstan Prezıdentteriniń qatysýymen Qyrǵyzstandaǵy Qazaq elshiliginiń jańa ǵımaratynyń ashylý saltanaty ótti.
9 jyl buryn (2005) Almatyda Ortalyq Azııadaǵy adam quqyǵyn qorǵaıtyn Musylman komıtetiniń bas keńsesi ashyldy. Komıtet músheleri bolyp zańgerler, teologtar jáne dinı qaýym ókilderi tirkeldi. Uıymnyń maqsaty azamattardyń ultyna, dinine jáne saıası tıistiligine qaramastan quqyǵyn qorǵaý bolyp tabylady.
5 jyl buryn (2009) E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń arheologtar ekspedıtsııasy Nura ózeniniń ortańǵy aǵymynyń tusynan saq dáýiriniń jádigerlerin tapty. Samarqand jáne Tegisjol aýyldarynyń arasyndaǵy Temirqash shatqalynda júrgizilgen qazba jumystarynyń nátıjesinde temir qoramsaq, jebeniń ushy, jas sarbaz belbeýiniń aıylbasy sııaqty zattar tabylǵan. Arheologtar bul jádigerlerge 2 myń jyldan astam ýaqyt bolǵan dep paıymdady.
147 jyl buryn (1867) Redhıll karerinde (Ulybrıtanııa, Sıýrreı graftyǵy) Alfred Nobel alǵash ret dınamıtti synaqtan ótkizdi.
105 jyl buryn (1909) Búkilreseılik aeroklýb keńesi medıtsınalyq kýálandyrylǵan jaǵdaıda ǵana ushýǵa jiberý týraly sheshim qabyldady. Osy sheshimmen avıatsııalyq jáne ǵaryshtyq medıtsınanyń damý kezeńi bastaldy. 60 jyl buryn (1954) AQSh-taǵy Prınston ýnıversıteti alǵash ret kompıýterlerdiń jeke paıdalanýǵa beriletindigin jarııalady.
ESІMDER
110 jyl buryn (1904-1987) akter, Qazaq KSR-niń halyq ártisi ROGALЬSKII Pavel Petrovıch dúnıege keldi. Ýkraınanyń Poltava oblysynda týǵan. Sahnalyq óner jolyn Dnepropetrovsk mýzykalyq teatrynyń qosymsha quramynda akter bolýdan bastady. Ol kóbine komedııalyq baǵyttaǵy rólderdi oryndaýmen óziniń jarqyn minezdi akter ekenin baıqatty. 1937 jyldan Soltústik Qazaqstan oblystyq orys drama teatrynda akter boldy. Orys jáne shetel dramatýrgııasy boıynsha qoıylǵan spektaklderge qatysyp, eleýli sahnalyq beıneler jasady. Sahnalyq tulǵanyń syrtqy keskin-beınesin dál tabýshylyq, sonymen qatar qaharmannyń ishki jan dúnıesin tereń psıhologııalyq turǵydan ashyp kórsetý - onyń akterlik sheberligine tán qasıet. Jazýshy Ǵ.Músirepovtiń «Qozy Kórpesh - Baıan sulý» spektaklindegi Qarabaı róli osy turǵyda sheshim tapty.
94 jyl buryn (1920-2003) - ǵalym, fızık, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi POMERANTsEV Gleb Borısovıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Sankt-Peterbor memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1947-1976 jyldary - Aqtaý energokombınatynyń ınjener-fızıgi, bólim bastyǵy, ǵylymı jetekshiniń orynbasary, bas ınjenerdiń ǵylymı jónindegi orynbasary. 1976 jyldan - Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń (qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) Aqtaý qalasyndaǵy bólimshesinde ǵylymı qyzmetter atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri ıadrolyq reaktorlardyń ónimdiligin arttyrý, jyldam neıtrondy qýatty reaktorlardy jasaý jáne jetildirý, taǵy basqa máselelerge arnalǵan. 235 ǵylymı eńbektiń, 6 ónertabystyń avtory. Lenındik jáne KSRO Memlekettik syılyqtarynyń laýreaty. 2 ret Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, kóptegen medaldarmen marapattalǵan.
85 jyl buryn (1929-1999) tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, KSRO Ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, eki márte KSRO jáne Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty QONAEV Asqar Meńdiahmetuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Máskeý bolat jáne qorytpalar ınstıtýtyn bitirgen. 1951-1953 jyldary - Temirtaý metallýrgııa zaýytynyń bolat qorytýshysy. 1953-1972 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, dırektory. 1972-1974 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń vıtse-prezıdenti. 1974-1986 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń prezıdenti qyzmetin atqardy. 1996-1999 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń qurmetti dırektory boldy. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri ken óńdeýdiń fızıkalyq-hımııalyq keshendi tehnologııasyn damytýǵa arnalǵan. A.Qonaev kremnııge baı sırek kezdesetin metall kenderi men fosforıtterdiń totyǵýyn jáne qalpyna kelýiniń jańa zańdylyqtaryn tapty. Qorǵasyn óndirisi qaldyqtaryn elektr-termııalyq jolmen qaıta óńdeý ádisin metallýrgııa ónerkásibine engizip, basqa ǵalymdarmen birlesip, mys, qorǵasyn jáne myrysh alýdyń KIVTsET-tik tehnologııasyn jasady. Ol qatarynan fosfor men keshendi legırleýshi qorytpalar alýdyń jańa tehnologııasyn, ónerkásiptik kólemde fosforly temir kenin óńdeý tehnologııasyn jasap óndiriske engizdi. 9-10 saılanǵan KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty boldy. Lenın, Qazan tóńkerisi, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
80 jyl buryn (1934-1993) sport sheberi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy TURLYHANOV Bolat Turlyhanuly dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Qazaq dene tárbıesi ınstıtýtyn bitirgen. 1985 jyldan Aıagóz qalasyndaǵy aýdandyq balalar jáne jasóspirimder sport mektebiniń dırektory, Jarma, Úrjar, Aıagóz jáne Taskesken aýdandaryndaǵy mektepterde jumys istegen. Ol N.Tólendınov, M.Aqyshbaev, L.Janarov syndy kóptegen sport sheberlerin daıyndap shyǵardy. Olardyń qatarynda KSRO-nyń 7 dúrkin chempıony, Eýropa, Álem chempıony, uly Dáýlet Turlyhanov ta bar. Jyl saıyn Semeı qalasynda grek-rım kúresinen Bolat Turlyhanulyn eske alý týrnıri ótip turady. «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan. 61 jyl buryn (1953) "HHІ ǵasyr" aqparattyq-zertteý qyzmetiniń dırektory ÁRENOV Murat Maıhanuly dúnıege keldi. Óskemen qalasynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynda ınjener boldy. 1976-1982 jyldary - "Mańǵystaýmunaı" ÓB aqparattyq esepteý ortalyǵynda ınjener, aǵa ınjener. 1982-1984 jyldary - Mańǵystaý oblystyq partııa komıtetiniń lektory. 1986-1988 jyldary - Mańǵystaý oblystyq partııa komıtetiniń bólim meńgerýshisi. 1991-1997 jyldary - QR Joǵarǵy Keńesiniń, QR Parlamentiniń Aqparattyq-taldaý ortalyǵynyń dırektory. 1997-2003 jyldary "Qazaq aqparattyq agenttigi" bas redaktory, bas redaktorynyń birinishi orynbasary, birinshi vıtse-prezıdenti. 2003-2004 jyldary - "Aq jol" QDP BAQ-pen baılanys jáne strategııa- PR toby jetekshisi. 103 jyl buryn (1911-1991) belgili jazýshy, aýdarmashy BRAGIN Alekseı Ivanovıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Soltústik Kavkaz memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. «Komsomolskaıa pravda», «Pravda ıÝjnogo Kazahstana», «Kazahstanskaıa pravda» gazetterinde, «Prostor» jýrnaly redaktsııasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda ádebı qyzmetkerden bastap, ár túrli laýazymdy qyzmetter atqarǵan. «Blızkoe ı dalekoe», «Kazahstanskıe samotsvety», «Dve sýdby», «Ý ıstoka rekı», «Predgorıa», «Ozero tysıachı rodnıkov», «Pradedy ı vnýkı», «Sokrovışa mednogo kýpola» (Qanysh Sátbaevtyń balalyq shaǵy týraly), «Dnevnık veka moego», «Trete rojdenıe» atty povest-áńgimeleri, óleńderi jaryq kórgen. Jambyl Jabaevtyń óleńderi men poemalaryn, Sábıt Muqanovtyń «Ómir mektebi» (ІІ,ІІІ tomdaryn), «Móldir mahabbat», «Sónbes sáýle» romandaryn, «Sáken Seıfýllın» atty pessasyn, taǵy basqa qazaq jazýshylarynyń eńbekterin orys tiline tárjimalaǵan. «Qurmet belgisi» ordenimen, kóptegen medaldarmen marapattalǵan.
56 jyl buryn (1958) taý-ken ınjeneri-burǵyshy IBRAShEV Kenjebek Nııazuly dúnıege keldi. Gýrev qalasynda týǵan.I.M. Gýbkın atyndaǵy Máskeý mýnaı ınstıtýtyn bitirgen (1981). Tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty.1975 jyldan - Qaspıı mańy munaı barlaý ekspedıtsııasynda dızelshi, motorshy. 1981 jyldan - «Embimunaı» ÓB Balyqshy barlaýshylyq burǵylaý basqarmasynda burǵyshynyń kómekshisi, burǵyshy, burǵylaý sheberi, burǵylaý jóninde aǵa ınjener, burǵylaý ýchaskesiniń bastyǵy,bas tehnoloǵ. 1988 jyldan - «Gýrevmunaıqazgeologııa» ÓGB Kaspıı mańy MBE bas ınjeneri, «Embimunaı» ÓB Balyqshy barlaýshylyq burǵylaý basqarmasynyń bastyǵy. 1993 jyldan - «Qazaqstankaspııshelf» AAQ Atyraý fılıalynyń dırektory, 1996 jyldan - vıtse-prezıdenti, 1997 jyldan - prezıdenti. 1998 jyldan - «OKІOS» kompanııasynyń ákimshi menedjeri. 2001 jyldan Agip KSO» kompanııasynyń jańa jobalar jenindegi menedjeri 2002 jyldan - «Adir KSO» kompanııasynyń aımaqtaǵy jobalar jenindegi dırektory. 2003 jyldan -"Agip" KSO» kompanııasynyń QR-daǵy bıznesti damytý jónindegi dırektory. 2005 jyldan - «QazMunaıTeńiz» TMK AQ bas dırektorynyń birinshi orynbasary. 2006 jyldan «QazMunaıTeńiz» TMK» AQ bas dırektory. 2009 jyldan beri - «QazMunaıGaz» Barlaý Óndirý» AQ bas dırektory. «Qurmet» (1997), «Parasat» (2010) ordenderimen; «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl» (2001) medalimen, «Qazaqstan munaıyna 100 jyl» tós belgisimen marapattalǵan. Qazaqstan Respýblıkasynyńjer qoınaýyn Qurmetti barlaýshysy.
49 jyl buryn (1965) Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Órtke qarsy qyzmet komıtetiniń tóraǵasy ÁÝBÁKІROV Serik Ǵabdollauly dúnıege keldi. Shymkent qalasynda týǵan. 1985 jyly órt sóndirý tehnıgi mamandyǵy boıynsha KSRO ІІM Almaty órt sóndirý-tehnıkalyq ýchılışesin bitirdi, 1996 jyly órt qaýipsizdigi ınjeneri mamandyǵy boıynsha QR ІІM Almaty joǵarǵy tehnıkalyq ýchılışesin bitirdi. Ýchılışeni bitirgennen keıin Almaty qalasynyń atqarýshy komıtetiniń ІІB 4-DÁÓB ÓKB ınspektory; Almaty qalasynyń atqarýshy komıtetiniń ІІB ÓKB №104 VPCh qaraýyl bastyǵy; Almaty qalasynyń atqarýshy komıtetiniń ІІB 4-DÁÓB ÓKB ınspektory; Almaty qalasynyń atqarýshy komıtetiniń ІІB 4-DÁÓB ÓKB aǵa ınjeneri; Almaty qalasynyń atqarýshy komıtetiniń ІІB ÓKB №104 PPCh bastyǵy; Almaty qalasynyń MÓQ MM №4 ÓB bastyǵy; Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar agenttiginiń «Órt sóndirýshi» respýblıkalyq memlekettik kásiporny bastyǵynyń orynbasary; Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrliginiń «Órt sóndirýshi» respýblıkalyq memlekettik kásipornynyń bastyǵy; Tótenshe jaǵdaılar salasynda memlekettik baqylaý jáne qadaǵalaý komıteti Órt sóndirý jáne avarııalyq-qutqarý jumystary qyzmeti bóliminiń bastyǵy; Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Órtke qarsy qyzmet komıtetiniń tóraǵasynyń orynbasary; Órtke qarsy qyzmet komıteti Almaty qalasy Órtke qarsy qyzmet departamentiniń bastyǵy; Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Órtke qarsy qyzmet komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2008 jylǵy 11 sáýirden bastap Qazaqstan Respýblıkasy Tótenshe jaǵdaılar mınıstrligi Órtke qarsy qyzmet komıtetiniń tóraǵasy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 2011 jylǵy 5 mamyrdaǵy №73 Jarlyǵymen S.Ǵ. Áýbákirovke general-maıor arnaıy ataǵy berildi. «Órtke qarsy qyzmet organdaryndaǵy minsiz qyzmeti úshin» I, II, III dárejeli medaldarymen marapattalǵan (2006), «Qazaqstan Respýblıkasy tótenshe jaǵdaılar organdarynyń ardageri» (2008).
35 jyl buryn (1979) «SAT&Company» AQ basqarma tóraǵasy RAQYShEV Keńes Hamıtuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik akademııasyn, T.Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıka ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn 1998 jyly QR ІІM janyndaǵy jol qozǵalysy qaýipsizdigi qorynda keńesshi bolyp bastady. 2000 jyly "BankTuranÁlem" AAQ oqý ortalyǵynyń mamany. 2000-2002 jyldary - «Intergas Central Asia» JAQ materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtaý departamenti marketıng bóliminiń bastyǵy. 2002 jyly - "QazTransGaz" JAQ Syrtqy ekonomıkalyq baılanystar basqarmasynyń bastyǵy. 2003 jylǵy qańtar-qazan aılarynda - "QazMunaıGaz" Saýda úıi" JShS bas dırektorynyń eksport jónindegi birinsh orynbasary. 2003 jylǵy qazan-2004 jylǵy qyrkúıek - "QazMunaıGaz" AQ bas dırektorynyń marketıng jónindegi orynbasary. 2004-2005 jyldary - "Merkýrıı" JShS bas dırektory. 2005 jyly - QR Saýda-Ónerkásip palatasy odaǵynyń vıtse-prezıdenti. 2006 jyly - «SAT&Company» dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2007 jyly - «Kazakhstan Petrochemical Industries» AQ dırektorlar keńesiniń múshesi.
101 jyl buryn (1913-2006) AQSh-tyń 38-inshi prezıdenti Djerald FORD dúnıege keldi. Mıchıgan shtatynyń Grand-Renıds qalasynda týǵan. 1973 jyly Rıchard Nıkson Fordty AQSh-tyń vıtse-prezıdenti etip taǵaıyndady. Bir jyldan keıin, 1974 jylǵy 9 tamyzda Nıkson Ýotergeıt isine qatysty tergeýmen baılanysty otstavkaǵa ketkennen keıin, Ford AQSh prezıdentiniń taǵyna otyrdy. D.Ford Ronald Reıgannyń rekordynan basyp ozyp, AQSh-tyń eń uzaq ómir súrgen prezıdenti boldy. Ol Kalıfornııada 2006 jyldyń 26 jeltoqsanynda qaıtys boldy.