14 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
14 maýsym, SENBІ Qan donorlarynyń dúnıejúzilik kúni. 2005 jylǵy mamyrda ótken Búkilálemdik densaýlyq saqtaý assambleıasynda álem densaýlyq saqtaý mınıstrleri óz erkimen qan tapsyrýdy qoldaý týraly ótinishti qabyldady. Búkilálemdik qan tapsyrýshy kúnin jyl saıyn maýsymnyń 14-inde ótkizip turýǵa qarar qabyldady.
Amerıka baıraǵy kúni. 1777 jyly Qurlyqaralyq kongress Amerıkanyń barlyq táýelsiz shtattarynyń resmı týy retinde juldyzdy-jolaqty baıraqty bekitti. Amerıka baıraǵy kúni, 19 ǵasyrdyń 80-shi jyldarynan bastap atalyp ótilgenimen, tek 1949 jyly Prezıdent Trýmen Kongress aktisine qol qoıǵannan keıin resmı merekeler kúntizbesine kirdi.
Kúıinish pen súıinish kúni (Lıtva). 1941 jyldyń dál osy kúni Lıtva halqyn Sibirge jer aýdarý bastaldy.
Halyqaralyq bloger kúni
Bul kúndi atap ótý ıdeıasy 2004 jyly bastalǵan. Birden 40 elden 400 adam birigip, ózderiniń jeke kúni bolýy kerektigine toqtalǵan. Osylaı jelilik blogerler kúni dúnıege kelgen. 2007 jyly 14 maýsymda óziniń jeke blogy bar ár adam onda shaǵyn ǵana habarlama jazǵan. Habarlamada búkil blogerler arasyndaǵy salıqaly qarym-qatynas jaıly aıtylǵan.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1 9 jyl buryn (1995) Almatyda, Ǵalymdar úıinde Qanysh Sátbaev atyndaǵy halyqaralyq qordyń ashylý saltanaty boldy. Qor prezıdenti bolyp aqyn Kákimbek Salyqov saılandy.
1 7 jyl buryn (1997) Islamabad qalasynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Ǵasyrlar toǵysynda» kitabyn tanystyrý rásimi boldy.
1 4 jyl buryn (2000) Túrkistanda Qoja Ahmed ıAsaýı atyndaǵy halyqaralyq qazaq-túrik ýnıversıteti jańa kesheniniń irgetasy qalandy.
1 4 jyl buryn (2000) Astanada birinshi halyqaralyq «Tranzıt-Trans-Qazaqstan-2000» kólik kórmesi ashyldy. Kórmege halyqaralyq 50-ge jýyq kólik kompanııalary qatysyp, Reseı, Qytaı, Latvııa, Shvetsııa, Estonııa memleketteri erekshe qyzyǵýshylyq bildirdi.
7 jyl buryn (2007) Syrym Datulynyń (1753-1802) beıitin anyqtaý maqsatynda Ózbekstanǵa baryp kelgen Batys Qazaqstan oblysynan shyqqan arnaıy ekspedıtsııa óz baılamyn bildirdi.
Arnaıy sapar barysynda ekspedıtsııa jetekshisi, tarıh ǵylymdarynyń doktory, oblystyq tarıh jáne arheologııa ortalyǵynyń dırektory, professor Murat Sydyqov bastaǵan ǵalymdar jan-jaqty zertteý jumystaryn júrgizdi. Sonyń nátıjesinde Ózbekstandaǵy Horezm oblysy Gúrlen aýdany ortalyǵynan 9 shaqyrym jerdegi Maılysheńgel eldi mekenindegi beıit ǵylymı turǵydan batyr babamyzdiki ekendigi dáleldendi. Ekspedıtsııa Syrym Datulynyń 265 jyldyǵyna oraı uıymdastyrylǵan bolatyn. Onyń quramyna jeti adam kirdi, sonyń ishinde tanymal ǵalym-ólketanýshylar, tarıhshylar, arheologtar, Syrym Datulynyń urpaqtary bar.
1 jyl buryn (2013) Tashkent qalasynyń ortalyǵynda qazaq halqynyń uly aqyny Abaı Qunanbaevtyń eskertkishi qoıyldy. Qoladan quıylǵan músinniń bıiktigi 9,20 metrdi quraıdy.
155 jyl buryn (1859) Sheshenstan Reseı ımperııasy quramyna kirdi.
15 jyl buryn (1999) AQSh Joǵarǵy soty 65 jyldyq kazıno telejarnamasynyń tyıymyn qaıtaryp aldy.
ESІMDER
10 2 jyl buryn (1911-1993) jazýshy, aýdarmashy MAKEEV Leonıd dúnıege keldi.
Petropavl qalasynda týǵan. Eńbek jolyn Petropavldaǵy «Smychkoda» gazetinde ádebı qyzmetker bolyp bastap, Petropavl, Almaty, Ivanovo oblystyq gazetterinde, «Za ındýstrıalızatsııý» gazetinde, «Lıteratýrnyı Kazahstan» almanaǵynda qyzmet istegen. Uly Otan soǵysy jyldary maıdanda Panfılov atyndaǵy 8-shi gvardııa dıvızııasynyń «Za Rodıný» gazetiniń jaýapty redaktory bolǵan. Soǵystan keıin «Sovettik Qazaqstan» jýrnalynyń bas redaktory, «Qazaqfılm» kınostýdııasy stsenarıı bóliminiń aǵa redaktory bolǵan. Jazýshynyń «Qańbaq shal», «Qarapaıym minez», «Syıqyrly ketpen», taǵy basqa kitaptary jaryq kórgen. Qalmaqan Ábdiqadyrovtyń «Ryskúl komsomol», Muqan Imanjanovtyń «Alǵashqy aılar» povesterin, sondaı-aq Ǵabdol Slanovtyń, Sábıt Muqanovtyń, Qazytaı Isabaevtyń, Zeınel-Gabı Imanbaevtyń, taǵy basqalardyń týyndylaryn orys tiline aýdarǵan.
Qyzyl Juldyz ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
9 3 jyl buryn (1921-1995) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi TAMARINA Rýf dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Nıkolaev qalasynda týǵan. Maksım Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtyn bitirgen. «Qazaqfılm» kınostýdııasy Stsenarıı bóliminiń redaktory, «Kazahstanskaıa pravda», «Ognı Alataý» gazetteriniń ádebı qyzmetkeri, Mıhaıl Lermontov atyndaǵy respýblıkalyq drama teatry ádebı bóliminiń meńgerýshisi bolǵan. Aqynnyń birneshe jyr jınaqtary jaryq kórgen. «Jızn obychnaıa», «Novye stıhı», «V lıvnıah ı grozah», «Zelenyı veter», «Vesna, leto, osen...» atty eńbekteri jaryq kórgen. Sonymen qatar qazirgi qazaq aqyndarynyń óleńderin orys tiline aýdarǵan.
7 4 jyl buryn (1940) Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi, joǵary dárejeli dáriger-anestezıolog JANÁDІLOV Bolat Súleımenuly dúnıege keldi.
Aqmola oblysynda týǵan. Qaraǵandy memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn (Qaraǵandy memlekettik medıtsınalyq akademııasy) bitirgen.
Kókshetaý oblystyq aýrýhanasynyń dáriger-anestezıology, anestezıologııa-reanımatologııa bóliminiń meńgerýshisi, bas dárigeriniń emdik jumystar jónindegi orynbasary, bas dárigeri, Kókshetaý oblysy ákiminiń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 1997 jyldan - Aqmola oblystyq aýrýhanasy bas dárigeriniń emhanalyq jumystar jónindegi orynbasary.
Aqmola oblystyq aýrýhanasynyń aýrýlyq Keńesi men eksperttik komıssııasynyń múshesi.
«Qurmet», «Halyqtar dostyǵy» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 2 jyl buryn (1942) Qazaqstan Respýblıkasy kınematografıster odaǵynyń tóraǵasy VOVNıANKO Igor Aleksandrovıch dúnıee keldi.
Almaty qalasynda týǵan. 1968 jyly Búkilodaqtyq memlekettik kınematografııa ınstıtýtyn btirgen. Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri. «Tarlan» táýelsiz syılyǵynyń laýreaty.
70 jyl buryn (1944) «Almaty» ulttyq holdıngtik kompanııasynyń prezıdenti, Qazaqstan qurylysshylary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy, Qazaqstannyń qurmetti ınjeneri, BUU Bas Keńesi mártebesi janyndaǵy Halyqaralyq aqparattandyrý akademııasynyń akademıgi, akademııanyń Almaty bólimshesiniń vıtse-prezıdenti, Qazaqtyń sáýlet-qurylys akademııasynyń qurmetti professory, qamqorshylar keńesiniń múshesi ERMEGIıAEV Amangeldi Dinuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. V.Kýıbyshev atyndaǵy Máskeý ınjenerlik-qurylys ınstıtýtyn bitirgen. «Almatyoblaýyrqurylys» tresiniń aǵa proraby, bas ınjeneri, basqarýshysy, Almaty qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 1989-1990 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik qurylys komıteti tóraǵasynyń orynbasary - «Almatyqurylys» qurylys birlestiginiń bastyǵy. 1990-1993 jyldary - KSRO Mınıstrler keńesi janyndaǵy Almaty qalasyndaǵy jáne Almaty oblysyndaǵy qurylys boıynsha bas aýmaqtyq basqarmanyń bastyǵy - Qazaq KSR Mınıstri, «Almatyqurylys» kontserniniń prezıdenti. Qazirgi qyzmetinde 1993 jyldan bastap isteıdi.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen, «Mádenı jáne gýmanıtarlyq salalardaǵy qaıyrymdylyq jáne demeýshilik qyzmeti úshin» Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Qurmet dıplomymen, «Akademık I.ıÝzvıshın» altyn medalimen, BUU Generaldyq konsýltatıvtik statýsyndaǵy Halyqaralyq aqparat akademııasynyń «Dúnıejúziniń aqparatshylary tandaýlysy - 2002» Halyqaralyq konkýrsy júldesiniń altyn medalimen marapattalǵan.
6 1 jyl buryn (1959) «QazQurylysServıs» MGQK» aktsıonerlik qoǵamy bas dırektorynyń qurylys jónindegi birinshi orynbasary ShAIDAROV Sergeı Nıkolaevıch dúnıege keldi.
Bashqurtstanda týǵan. Ýfa munaı ınstıtýtyn bitirgen. 1988-1997 jyldary - KSRO «Norılskgazónerkásip» óndiristik birlestigi jelilik paıdalaný qyzmetiniń bastyǵy, qyrylys aǵynynyń bas ınjeneri. 1997-2003 jyldary - «QazMunaıgaz» UK» AQ «QazQurylysServıs» JAQ departamentiniń menedjeri, bas menedjeri, Sapa jáne tehnıkalyq saıasat departamentiniń dırektory. 2003 jyldan bastap «QazMunaıGaz» UK» AQ «QazQurylysServıs» JAQ bas dırektorynyń keńesshisi, dırektory qyzmetterin atqarǵan.
«Eren eńbegi úshin», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
5 9 jyl buryn (1955) «Qazfosfat» aktsıonerlik qoǵamy basqarma tóraǵasy, tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty ESENOV Maqsutbek Shahmardanuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysy Jezqazǵan qalasynda týǵan. Máskeý bolat jáne qorytpa ınstıtýty jáne onyń aspırantýrasyn bitirgen.
Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń (Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) dotsenti, oqytýshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ekonomıkalyq baılanystar mınıstrliginiń Elektrbaılanystary memlekettik komıssııasy bólimi bastyǵynyń orynbasary, bas mamany, Qazaqstan metaldar bırjasynyń prezıdenti, «QazInterMetall» memlekettik syrtqy saýda kompanııasynyń prezıdenti, «QazInterMetall» aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti, «Qazfosfor» AAQ-nyń prezıdenti, «Alaýtransgaz» AAQ-nyń birinshi vıtse-prezıdenti, «Qazfosfat» JShS-niń prezıdenti qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2008 jyldan atqaryp keledi.
3 8 jyl buryn (1976) Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq mýzykalyq drama teatrynyń akteri, QR Jastar odaǵy syılyǵynyń laýreaty ÓTEÝІLOV Núrken Áshimhanuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Uıǵyr aýdanyndaǵy Shoshanaı aýylynda týǵan. T. Júrgenov atyndaǵy Almaty memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýtynyń akterlik fakýltetin bitirgen (1998), mýzykalyq dramanyń akteri. Qazaq jáne orys tilderin biledi. 1998 jyldan beri - Q. Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq mýzykalyq-drama teatrynyń (Astana) akteri. «Malınovkadaǵy toı» (Qarııa), «Eı, molodojeny!» (Qasym), «Qandy azý» (Borash), «Qara Qypshaq Qoblandy» (Qaraman), «Ana - Jer- Ana» (Bektash), «Skapenniń aılasy» (Skapen), «Úmit» (Zamır), «Romeo men Djýletta» (Benvolıo), «Qymbatty Pamela» (Sol Bozo), «Ǵasyrdan da uzaq kún» (Ábýtálip), «Eńlik - Kebek» (Kóbeı), «Uan men ter» (Elaman), «Abaı» (Abaı) jáne t.b. Spktaklderde oınaǵan. Qazaqstan Jastar odaǵy syılyqtarynyń laýreaty.
14 6 jyl buryn (1868-1943) avstrııalyq ımmýnolog, adam qanynyń tobyn alǵash ashýshy, Nobel syılyǵynyń laýreaty LANDShTEINER Karl dúnıege keldi.
11 1 jyl buryn (1903-1995) aqparat negizderine úles qosqan amerıkandyq matematık Alonzo ChERCh dúnıege keldi.
85 jyl buryn (1928-1967) latynamerıkandyq prevolıýtsıoner, Kýbadaǵy reovlıýtsııa komandantesi Ernesto ChE GEVARA (Ernesto Rafael Gevara Lınch de la Serna) dúnıege keldi.